Gęstość prądu elektrycznego

Gęstość prądu – intuicyjnie jest to wielkość fizyczna określająca natężenie prądu elektrycznego przypadającego na jednostkę powierzchni przekroju poprzecznego przewodnika.

Gęstość prądu wyrażana jest w amperach na metr kwadratowy (A/m²)^[1]. W praktyce stosuje się na ogół wygodniejsze jednostki: A/cm² i A/mm².

W przewodniku

Gęstość prądu w przewodniku definiuje się jako stosunek natężenia prądu do pola przekroju poprzecznego przewodnika:

${\displaystyle J={\frac {I}{S}}}$

gdzie:

${\displaystyle I}$ – natężenie prądu płynącego przez przewodnik,

${\displaystyle S}$ – pole przekroju poprzecznego przewodnika.

Ujęcie to ma zastosowanie w większości zagadnień z dziedziny elektrotechniki i elektroniki, rozważanych w odniesieniu do obwodów elektrycznych, gdyż opisuje przepływ prądu jako wielkość uśrednioną.

Opis taki wystarcza, gdy prąd płynie względnie długim i cienkim przewodnikiem o stałym przekroju (np. drut lub ścieżka obwodu drukowanego), a przy tym częstotliwość zmian prądu nie jest zbyt duża. W przypadku prądu płynącego przez obszary o szerokości porównywalnej bądź większej od długości, charakter przepływu w różnych przekrojach może się zmieniać, więc wartość uśredniona traci sens. Również przy bardzo wysokich częstotliwościach wartość uśredniona przestaje poprawnie opisywać przepływ, gdyż nie obejmuje zjawiska naskórkowości. W takich przypadkach stosuje się opis mikroskopowy.

W ośrodkach ciągłych

W ośrodkach ciągłych, gęstość prądu jest wektorem zdefiniowanym w każdym punkcie przestrzeni w taki sposób, że jego kierunek i zwrot wskazują kierunek przepływu ładunku w danym punkcie, zaś wartość wyraża stosunek natężenia prądu do znikomo małego elementu powierzchni prostopadłej do tego wektora (przekroju prostopadłego do przepływu prądu w danym punkcie i chwili).

Dla ośrodków ciągłych prawo Ohma opisuje związek gęstości prądu z natężeniem pola elektrycznego wzorem:

${\displaystyle {\vec {j}}={\hat {\sigma }}{\vec {E}},}$

gdzie:

${\displaystyle {\vec {j}}}$ – wektor gęstości prądu,

${\displaystyle {\hat {\sigma }}}$ – tensor przewodnictwa elektrycznego,

${\displaystyle {\vec {E}}}$ – wektor natężenia pola elektrycznego.

Definicja ta ma zastosowanie w opisie przepływu prądu niejednorodnego w przestrzeni, np.: w fizyce plazmy, cieczy przewodzących prąd, w cienkich warstwach elektronicznych elementów półprzewodnikowych (tranzystory, tyrystory i in., również w elementach układów scalonych) oraz w zjawiskach przejściowych szybko zmiennych w czasie, np. podczas włączania i wyłączania przepływu prądu w takich elementach.

Związki z ładunkiem

Całka powierzchniowa gęstości prądu po dowolnej powierzchni ${\displaystyle S}$ wyraża sumaryczne natężenie prądu ${\displaystyle I_{S}}$ płynącego przez tę powierzchnię:

${\displaystyle \int \limits _{S}{\vec {j}}\cdot d{\vec {s}}=I_{S},}$

gdzie:

${\displaystyle d{\vec {s}}}$ – wektor powierzchni znikomo małego elementu powierzchni ${\displaystyle dS,}$

${\displaystyle {\vec {j}}\cdot d{\vec {s}}}$ – iloczyn skalarny wektorów ${\displaystyle {\vec {j}}}$ i ${\displaystyle d{\vec {s}}.}$

W przypadku powierzchni zamkniętej, ograniczającej pewną bryłę ${\displaystyle V,}$ natężenie prądu wypływającego przez powierzchnię równe jest pochodnej sumarycznego ładunku ${\displaystyle Q_{V}}$ zamkniętego w objętości ${\displaystyle V,}$ wziętej z przeciwnym znakiem (wypływający prąd zmniejsza „zapas ładunku”):

${\displaystyle I_{S}=-\,{\frac {d\,Q_{V}}{dt}}}$

Jest to zasada zachowania ładunku:

ładunek w danym obszarze nie może samoistnie powstać ani nie może zniknąć; zmiana ładunku wynika wyłącznie z jego przemieszczania, to jest prądu elektrycznego, wypływającego lub wpływającego do obszaru,

którą można odczytać również jako definicję natężenia prądu (z wyraźnym uwzględnieniem kierunku przepływu prądu).

Zachodzi zatem:

${\displaystyle \oint \limits _{S}{\vec {j}}\cdot d{\vec {s}}=-{\frac {d\,Q_{V}}{dt}},}$

gdzie:

${\displaystyle d{\vec {s}}}$ – wektor skierowany na zewnątrz powierzchni ${\displaystyle S.}$

Równanie to można stronami podzielić przez objętość ${\displaystyle V}$ i „ściągając” powierzchnię ${\displaystyle S}$ do punktu przeprowadzić równanie do granicy z ${\displaystyle V\to 0.}$ Otrzymuje się wówczas częściej spotykaną postać różniczkową, czyli tzw. równanie ciągłości, zgodnie z którym rozbieżność (dywergencja) wektora gęstości prądu jest równa pochodnej gęstości ładunku wziętej z przeciwnym znakiem:

${\displaystyle \nabla \cdot {\vec {j}}=-{\frac {\partial \rho }{\partial t}},}$

gdzie:

${\displaystyle \rho }$ – gęstość ładunku.

Przypisy

1. gęstość prądu elektrycznego, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-15].

Kontrola autorytatywna (wielkość fizyczna):

• LCCN: sh85041606
• GND: 4267929-1
• J9U: 987007535947405171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/electric-current-density
• БРЭ: 3146459
• SNL: strømtetthet