Funt izraelski

Funt izraelski^[1] [2] (hebr. לירה ישראלית – lira jisra’elit, arab.: جنيه إسرائيلي – Dżunajh Israʾili) zwany także lirą izraelską^[2] – waluta w Izraelu w latach 1952–1980, zastąpiła funta palestyńskiego^[3].

Funt izraelski

לירה ישראלית
جنيه إسرائيلي

Banknot o nominale 500 funtów izraelskich (1975)
Kod ISO 4217	ILP
Symbol	I£
Państwo	Izrael
Lata w obiegu	1952–1980
Bank centralny	Bank Izraela
Podział	1 funt = 100 agor = 1000 prut
Banknoty	500 prut, 1/2 funta, 1 funt, 5, 10, 50, 100, 500 funtów
Monety	1 pruta, 5, 10, 25, 50, 100, 250, 500 prut, 1 agora, 5, 10, 25 agor, 1/2 funta, 1 funt, 5 funtów

Monety były wybijane w następujących nominałach: 1 pruta, 5, 10 (trzy wzory), 25, 50, 100 (dwa wzory), 250, 500 prut, 1 agora, 5 (dwa wzory), 10 (dwa wzory), 25 agor, 1/2 funta, 1 funta i 5 funtów. Banknoty były emitowane w pięciu seriach (serii Banku Leumi le-Israel oraz czterech seriach Banku Izraela) o nominałach: 500 prut, 1/2 funta, 1 funt, 5, 10, 50, 100, 500 funtów^[4].

W 1980 roku zdecydowano, że nową walutą będzie szekel^[5].

Historia

Osobny artykuł: Banknoty Anglo-Palestine Bank (1948–1952).

Władze żydowskiego Jiszuwu w Palestynie były świadome, że własna waluta jest symbolem niepodległości. Jednak przed 1948 rokiem nazwa nowego państwa nie była znana. Władze mandatowe wciąż posiadały prawo emisji funta palestyńskiego, wobec czego na terenie Mandatu Palestyny nie można było rozpocząć emisji nowej waluty. W tym celu Eli’ezer Hoofien i Aharon Barth nawiązali współpracę z American Banknote Co. w celu druku banknotów, z zastrzeżeniem, że nie będą one legalnym środkiem płatniczym. Informację o tym, iż banknoty te będą stanowić legalny środek płatniczy umieszczano na nich po wydrukowaniu^[6][7]. W związku z tym, że druk zlecono przed ogłoszeniem niepodległości, to na banknotach umieszczono nazwę „funt palestyński”, zapisaną jednak w formie לירה א"י (skrót od לירה ארץ-ישראלית, dosł. Lira Erec Jisra’el)^[a][7][8].

W 1949 roku rozpoczęto emisję pierwszych nowych monet, w projektowanie których zaangażowany był Ote Walisz, Leo Kadman i Hanan Pavel. Monety bito z błędną odmianą nominału. Zamiast hebrajskiej liczby mnogiej prutot (פרוטות) pojawiła się liczba pojedyncza pruta (פרוטה). Pierwszymi nominałami, które wyemitowano w 1949 roku były 50 i 100 prut. Do obiegu wprowadzano następnie monety o nominałach: jednej pruty, pięciu, 10, 25 prut (1950). W 1952 roku wyemitowano monetę o nominale 10 prut w nowym kształcie, a w 1955 roku wyemitowano nową monetę o nominale 100 prut o nowym składzie (90% stali, 10% niklu)^[9]. W srebrze wybito także monety o nominałach 250 i 500 prut, których nie wprowadzono do obiegu. Można było je jednak nabyć z mennicy po cenie wyższej niż nominalna wartość^[10][11][12]. W 1956^[13]/1957^[10] roku wybito aluminiową monetę o nominale 10 prut o okrągłym kształcie, a nazwa nominału pojawiła się w wersji prutot (פרוטות), a w latach 1957–1958 ta sama moneta została wybita na aluminiowych krążkach pokrytych miedzią^[10].

W 1950 roku utworzono w Izraelu Bank Leumi le-Israel, który rok później przejął aktywa i pasywa Anglo-Palestine Banku^[14]. Sytuacja ta wymusiła druk nowych banknotów. W 1952 roku wyemitowano serię banknotów, na których widniała już nazwa funt izraelski (לירה ישראלית)^[15][16]. Emisja Banku Leumi le-Israel objęła nominały 500 prut, jednego funta, 5, 10 i 50 funtów^[17]. Ministerstwo Finansów postanowiło wykorzystać w celu pobrania obowiązkowej pożyczki narodowej podczas wymiany banknotów. Funt Anglo-Palestine Bank odpowiadał wartości funta emitowanego przez Bank Leumi le-Israel (kurs wymiany wynosił 1:1). Bank pobierał pożyczkę na rzecz ministerstwa w wysokości 10% od banknotów od 5 funtów wzwyż oraz z kont bankowych od 50 funtów wzwyż^[18][19][20]. Operacja ta pozwoliła na zebranie 25 milionów funtów do wykorzystania przez budżet na rozwój na lata 1952–1953^[21].

W 1954 roku uchwalono Prawa o Banku Izraela 5714-1954, które powołało do życia Bank Izraela, pierwszy bank centralny tego państwa^[22]. Prezes banku Dawid Horowic wraz z przewodniczącym Rady Doradczej Eli’ezerem Hoofienem podjęli decyzję o druku pierwszej serii banknotów Banku Izraela. Zadanie druku zlecono brytyjskiej drukarni Thomas de la Rue and Co^[23]. Emisja objęła banknoty o nominałach: 500 prut, jednego funta, pięciu, 10 i 50 funtów^[23]. W 1959 roku wyemitowano drugą serię banknotów, na których widnieli przedstawiciele różnych zawodów w Izraelu. Nominały obejmowały: ½ funta, jeden funt, pięć, 10 i 50 funtów^[24].

W 1960 roku w obiegu znalazły się nowe monety. Dotychczas używane pruty zastąpiono nowymi agorami i funtami. Jeden funt był równy 100 agorom. Początkowo do obiegu weszły monety o nominałach: jednej agory, pięciu, 10 i 25 agor. W 1963 roku banknoty o nominałach ½ i jednego funta zostały zastąpione monetami o tej samej wartości. W 1967 roku wyemitowano nowy wzór monety jednofuntowej^[25].

Wzrost zapotrzebowania na banknoty o wyższym nominale doprowadził do emisji trzeciej serii banknotów Banku Izraela. W ten sposób w 1969 roku na rynku pojawił się banknot o nominale 100 funtów^[26].

W 1976 roku w celu redukcji kosztów związanych z produkcją banknotów postanowiono ustandaryzować ich wielkość w czwartej serii banknotów Banku Izraela^[27].

W 1978 roku banknot pięciofuntowy został zastąpiony monetą tej samej wartości^[25].

Banknoty i monety

Banknoty emisji Bank Leumi le-Israel

Osobny artykuł: Banknoty Bank Leumi le-Israel.

Nominał banknotu	Grafika	Data emisji	Data wycofania	Wymiary	Opis
500 prut[17][28]		9 czerwca 1952	7 lutego 1961	148 × 72 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
1 ILP[17][29]		9 czerwca 1952		150 × 75 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
5 ILP[17][29]		9 czerwca 1952		155 × 80 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
10 ILP[17][29]		9 czerwca 1952		155 × 80 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
50 ILP[17][29]		9 czerwca 1952		160 × 85 mm	Awers: gilosz, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim

Banknoty emisji Banku Izraela

Osobny artykuł: Banknoty Banku Izraela.

Pierwsza emisja

Nominał banknotu	Grafika	Data emisji	Data wycofania	Wymiary	Opis
500 prut[29][30]		4 sierpnia 1955	31 marca 1984	130 × 72 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku (po hebrajsku), ruiny synagogi w Birim w Górnej Galilei Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
1 ILP[29][30]		27 października 1955		35 × 72 mm[31]135 × 72 mm[32]	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku (po hebrajsku), krajobraz Górnej Galilei Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
5 ILP[30][33]		27 października 1955		140 × 78 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku (po hebrajsku), krajobraz Negewu Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
10 ILP[30][33]		4 sierpnia 1955		150 × 82 mm	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku (po hebrajsku), krajobraz Doliny Jezre’el Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim
50 ILP[30][33]		9 września 1957		160 × 87 mm[30]160 × 86 mm[34]	Awers: gilosz, numer, nominał i nazwa banku (po hebrajsku), droga do Jerozolimy Rewers: gilosz, nominał i nazwa banku w językach arabskim i angielskim

Druga emisja

Nominał banknotu	Grafika	Data emisji	Data wycofania	Wymiary	Portret	Opis
½ ILP[24][33]		15 października 1959	31 marca 1984	130 × 72 mm	członkini ruchu Nachal	Awers: członkini ruchu Nachal na tle kibucu i pól, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: Grobowiec Sanhedrynu, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
1 ILP[24][33]				135 × 75 mm	rybak	Awers: rybak na tle zatoki, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: mozaika z Isfiji, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
5 ILP[24][33]				140 × 78 mm	robotnik	Awers: robotnik z młotem na tle fabryki, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: pieczęć z ryczącym lwem z Megiddo, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
10 ILP[24][35]				150 × 82 mm	naukowiec	Awers: naukowiec w laboratorium, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: fragment Ks. Izajasza i zwoje z Kumran, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
50 ILP[24][35]				178 × 93 mm	pionierzy	Awers: dwójka pionierów na tle kibucu na Negewie, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: menora ze starożytnej synagogi w Nirim, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim

Trzecia emisja

Nominał banknotu	Grafika	Data emisji	Data wycofania	Wymiary	Portret	Opis
5 ILP[26][36]		13 stycznia 1972	31 marca 1984	150 × 75 mm	Albert Einstein	Awers: Albert Einstein, gilosz, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: izraelski reaktor Nachal Sorek, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
10 ILP[26][36]		6 sierpnia 1970		160 × 80 mm	Chaim Nachman Bialik	Awers: Chaim Nachman Bialik, gilosz, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: dom Bialika w Tel Awiwie, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
50 ILP[26][36]		13 stycznia 1972		170 × 85 mm	Chaim Weizman	Awers: Chaim Weizman, gilosz, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: budynek Knesetu, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
100 ILP[26][37]		27 lutego 1969		180 × 90 mm	Theodor Herzl	Awers: Theodor Herzl, gilosz, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: herb Izraela otoczony symbolami 12 plemion Izraela, gilosz, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim

Czwarta emisja

Nominał banknotu	Grafika	Data emisji	Data wycofania	Wymiary	Portret	Opis
5 ILP[27][37]		11 marca 1976	31 marca 1984	128 × 76 mm	Henrietta Szold	Awers: Henrietta Szold na tle szpitala Hadassa w Jerozolimie, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: Brama Lwów, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
10 ILP[27][37]		30 stycznia 1975		135 × 76 mm	Mojżesz Montifiori(inne języki)	Awers: Mojżesz Montifiori(ang.) na tle wiatraka w pierwszej żydowskiej dzielnicy w Jerozolimie, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: Brama Jafy, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
50 ILP[27][37]		26 stycznia 1978		141 × 76 mm	Chaim Weizman	Awers: Chaim Weizman na tle biblioteki Instytutu Weizmana, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: Brama Damasceńska, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
100 ILP[27][37]		14 marca 1975		147 × 76 mm	Theodor Herzl	Awers: Theodor Herzl na tle wejścia na cmentarz na Wzgórzu Herzla, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: Brama Syjonu, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim
500 ILP[27][37]		26 maja 1977		153 × 76 mm	Dawid Ben Gurion	Awers: Dawid Ben Gurion na tle biblioteki kibuca Sde Boker, nominał i nazwa banku w języku hebrajskim Rewers: Brama Złota, numery, nazwa banku w językach arabskim, hebrajskim i angielskim

Monety

Osobny artykuł: Izraelskie monety okolicznościowe okresu funta.

Pruta (1949–1960)

Nominał monety	Grafika	Data		Parametry			Opis
		Wprowadzenia	Wycofania	Stop	Waga	Średnica
1 pruta[9]		25 października 1950	22 lutego 1980	97% aluminium, 3% magnez	1,3 g	21 mm	Awers przedstawia kotwicę i stanowi odwołanie do monety z czasów Aleksandra Jannaja, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
5 prut[9]		28 grudnia 1950		95% miedź, 3% cyna, 2% cynk	3,2 g	20 mm	Awers przedstawia lirę i stanowi odwołanie do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
10 prut[9][10]		4 stycznia 1950		95% miedź, 3% cyna, 2% cynk	6,1 g	27 mm	Awers przedstawia amforę i jest odwołaniem do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
		18 września 1952		97% aluminium, 3% magnez	1,6 g	24,5 mm	Moneta o nieregularnym, falistym kształcie. Awers przedstawia dzban otoczony dwoma gałązkami i jest odwołaniem do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
		27 grudnia 1956		aluminium			Awers przedstawia dzban i jest odwołaniem do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Prutot” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
		1957–1958		aluminium pokryte miedzią
25 prut[9]		4 stycznia 1950		miedzionikiel	2,8 g	19,5 mm	Awers przedstawia kiść winogron na gałązce i jest odwołaniem do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
50 prut[9][38]		11 maja 1949		miedzionikiel	5,6 g	23,5 mm	Awers przedstawia liść winorośli i jest odwołaniem do monety z czasów powstania żydowskiego (66–73 p.n.e.), zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
		1954		stal niklowana	5 g	23,6 mm
100 prut[9]		25 maja 1949		miedzionikiel	11,3 g	28,5 mm	Awers przedstawia palmę i jest odwołaniem do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
		21 kwietnia 1955		90% stal, 10% nikiel	7,3 g	25,6 mm	Awers przedstawia palmę i jest odwołaniem do monety z czasów powstania Bar-Kochby, zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
250 prut[9]		11 października 1950		miedzionikiel	14,1 g	32,2 mm	Awers przedstawia trzy kłosy owsa i jest odwołaniem do monety z czasów powstania żydowskiego (66–73 p.n.e.), zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.
500 prut[9]		22 maja 1952		50% srebro, 37,5% miedź, 12,5% nikiel	25 gr	37,1 mm	Awers przedstawia trzy owoce granatu i jest odwołaniem do monety z czasów powstania żydowskiego (66–73 p.n.e.), zawiera nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis „Pruta” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku, które otoczone są stylizowanymi gałązkami oliwnymi.

Agora i funt (1960–1980)

Nominał monety	Grafika	Data		Parametry			Opis
		Wprowadzenia	Wycofania	Stop	Waga	Średnica
1 agora[39]		12 maja 1960	22 lutego 1980	97% aluminium, 3% magnez	1,03 g	20 mm	Moneta o nieregularnym, falistym kształcie. Awers przedstawia trzy kłosy i nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Jego motyw nawiązuje do monety z czasów Heroda Agryppy I. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
5 agor[39][40]		20 października 1960		95% miedź, 3% cyna, 2% cynk	2,3 g	17,5 mm	Awers przedstawia trzy owoce granatu, nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Motyw nawiązuje do rzeźby znalezionej w synagodze w Kafarnaum. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
		1976		aluminium	0,77 g		Awers przedstawia trzy owoce granatu, nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Motyw nawiązuje do rzeźby znalezionej w synagodze w Kafarnaum. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
10 agor[39][41]		6 maja 1960		95% miedź, 3% cyna, 2% cynk	5 g	21,5 mm	Awers przedstawia palmę, nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Motyw nawiązuje do monety z czasów powstania Bar-Kochby. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
		1977		aluminium	1,61 g		Awers przedstawia palmę, nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim. Motyw nawiązuje do monety z czasów powstania Bar-Kochby. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
25 agor[39]		17 maja 1960		92% miedź, 6% aluminium, 2% nikiel	6,5 g	25,5 mm	Awers przedstawia lirę, nazwę państwa w językach arabskim i hebrajskim, a motywem nawiązuje do monety z czasów powstania Bar-Kochby. Rewers zawiera nominał monety, napis „Agora” po hebrajsku oraz rok zapisany po hebrajsku.
½ funta[39]		12 września 1963		75% miedź, 25% nikiel	6,8 g	24,5 mm	Awers przedstawia herb Izraela otoczony dwoma gałązkami oliwnymi, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim oraz trzy owoce granatu. Rewers zawiera nominał monety, napis lira jisra’elit oraz rok zapisany po hebrajsku.
1 funt[39]					9 g	27,5 mm	Awers przedstawia herb Izraela otoczony dwoma gałązkami oliwnymi, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim oraz trzy owoce granatu. Rewers zawiera nominał monety, napis lira jisra’elit oraz rok zapisany po hebrajsku.
		wrzesień1967				27,5 mm	Awers przedstawia herb Izraela, trzy owoce granatu, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim. Motyw nawiązuje do monety z czasów powstania żydowskiego (66–73 p.n.e.). Rewers zawiera nominał monety, napis lira jisra’elit achat, dwie gwiazdy oraz rok zapisany po hebrajsku.
5 funtów[39]		21 września 1978			11,2 g	30 mm	Awers przedstawia herb Izraela, lwa Judy, nazwę państwa w językach arabskim, angielskim i hebrajskim. Rewers zawiera nominał monety, napis lirot jisra’elijot, dwie gwiazdy oraz rok zapisany po hebrajsku.

Uwagi

1. Erec Jisra’el (hebr. ארץ ישראל, skrót. א"י, pol. Ziemia Izraela) jest nazwą stosowaną przez Żydów na określenie ziem danych im przez Boga. Terminem tym określano również Palestynę w okresie mandatowym.