Francuska okupacja Malty

Francuska okupacja Malty trwała od roku 1798 do 1800. Została zapoczątkowana, gdy Zakon św. Jana poddał się Napoleonowi w czerwcu 1798 roku.

Francuska okupacja Malty

Occupation française de Malte
Occupazione francese di Malta
Okkupazzjoni Franċiża ta' Malta

okupacja wojskowa
1798–1800
Flaga
Dewiza: Liberté, Égalité Wolność, równość
Państwo	Królestwo Francuzów
Siedziba	Valletta
Data powstania	1798
Data likwidacji	1800
Języki urzędowe	francuski, włoski
Położenie na mapie Posiadłości francuskie (Malta w kolorze różowym)

Francuska inwazja na Maltę

Główny artykuł: Francuska inwazja na Maltę.

19 maja 1798 roku z Tulonu wypłynęła francuska flota, wioząc wojska ekspedycyjne w sile ponad 30 tys. ludzi pod dowództwem generała Napoleona Bonaparte. Celem tej potężnej siły był Egipt; Napoleon pragnął rozszerzyć francuskie wpływy na inne kontynenty oraz zmusić Anglików do zawarcia pokoju w wojnach rewolucyjnej Francji, które rozpoczęły się w roku 1792. Płynąc na południowy wschód konwój zasilony został dodatkowymi transportami w portach włoskich i 9 czerwca o 5:30 przypłynął do Valletty. W owym czasie Malta i sąsiednie wyspy rządzone były przez Zakon św. Jana, stary i wpływowy zakon feudalny, osłabiony jednak przez utratę większości swoich dochodów podczas Rewolucji Francuskiej. Wielki Mistrz Ferdinand von Hompesch zu Bolheim odmówił żądaniom Bonapartego, aby wpuścić do portu w Valletcie całą flotę argumentując, że neutralność Malty daje możliwość zacumowania w porcie jedynie dwóch jednostek.

Kapitulacja Malty przed generałem Bonaparte

Po otrzymaniu takiej odpowiedzi Bonaparte natychmiast rozkazał rozpocząć ostrzeliwanie Valletty przez swoje okręty, a 11 czerwca generał Louis Baraguey d’Hilliers rozpoczął operację desantową, w której kilka tysięcy żołnierzy wylądowało w siedmiu strategicznych miejscach na wyspie. Francuscy rycerze Zakonu zdezerterowali, a pozostali nie zorganizowali znaczącego oporu. Około dwóch tysięcy Maltańczyków stawiało opór przez 24 godziny, lecz wycofali się do Valletty, kiedy miasto Mdina zostało zdobyte przez generała Claude-Henri Belgrand de Vaubois. Valletta była wystarczająco mocna, aby wytrzymać długie oblężenie, Napoleon negocjował więc poddanie miasta z Wielkim Mistrzem Hompeschem, który zgodził się przekazać Maltę wraz ze wszystkimi zasobami i bogactwami Francuzom w zamian za posiadłości we Francji i rekompensaty finansowe dla siebie i swoich rycerzy. Bonaparte pozostawił na wyspie garnizon w liczbie 3 tys. żołnierzy z generałem Vaubois na czele, a sam z resztą sił ekspedycyjnych wypłynął 19 czerwca do Aleksandrii.

Reformy Napoleona

Tablica na Palazzo Parisio, informująca o zatrzymaniu się tutaj Napoleona.

Podczas swojego krótkiego pobytu na Malcie Napoleon zatrzymał się w Palazzo Parisio w Valletcie (dziś zajmowanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych). Wprowadził w życie reformy bazujące na zasadach Rewolucji Francuskiej. Reformy te można podzielić na cztery główne kategorie:

Socjalne

Mieszkańcy Malty zostali obdarowani równością wobec prawa i byli traktowani jak obywatele francuscy. Maltańskie tytuły szlacheckie zostały zniesione a niewolnicy obdarzeni wolnością. Zagwarantowano wolność słowa i pisma, jakkolwiek jedynym pismem był Journal de Malta, wydawany przez rząd. Więźniowie polityczni (w tym Mikiel Anton Vassalli) oraz uczestnicy powstania księży zostali uwolnieni, a społeczność żydowska uzyskała zezwolenie na budowę synagogi^[1].

Administracyjne

Wszystkie posiadłości Zakonu zostały przejęte przez rząd francuski.
Powołano Commission de gouvernement (Komisję Rządową) do zarządzania wyspą, w skład której wchodzili:

• Gubernator Wojskowy: Claude-Henri Belgrand de Vaubois
• Komisarz: Michel-Louis-Étienne Regnaud
• Przewodniczący Komisji Cywilnej: Jean de Boisredon de Ransijat
• Sekretariat Komisarza: Coretterie
• Członkowie:
  • Don Francesco Saverio Caruana (kanonik Katedry w Mdinie)
  • baron Jean-François Dorell (prawnik)
  • dr Vincenzo Caruana (sekretarz arcybiskupa i przewodniczący sądu)
  • Cristoforo Frendo (notariusz)
  • Benedetto Schembri (sędzia)
  • Paolo Ciantar (kupiec)
  • Carlo Astor

oraz Commission des domaines (Komisję Własnościową) w składzie:

• Martthieu Poussielgue
• Jean-André Caruson
• Robert Roussel

Nadto Malta została podzielona na kantony i gminy. Każda była zarządzana przez prezydenta, sekretarza i dwóch członków^[2].

• Kanton Malty
  • Gmina Zachodnia (Valletta i Floriana)
  • Gmina Wschodnia (Birgu, Senglea i Cospicua)
• Kanton Mdiny, Rabatu i Dingli
• Kanton Żebbuġ
• Kanton Qormi i Luqa
• Kanton Naxxar, Mosty i Għargħur
• Kanton Birkirkary, Lija, Balzan i Attard
• Kanton Siġġiewi, Qrendi i Mqabba
• Kanton Żejtun, Żabbar, Għaxaq i Tarxien
• Kanton Żurrieq, Safi, Kirkop i Gudja

Francuskim Komendantem Gozo został Jean-Louis-Ebénézer Reynier. Wyspa podzielona została na dwie gminy:

• Gmina Miasta Gozo (Rabat, Għarb, Sannat i Xewkija)
• Gmina Caccia (Xagħra, Żebbuġ i Nadur)

Została również utworzona Gwardia Narodowa^[1].

Edukacyjne

Znak uliczny umieszczony podczas francuskiej okupacji na fasadzie Biblioteki Narodowej Malty

Zostały utworzone szkoły podstawowe w głównych miastach i wsiach. 60 studentom zezwolono na studiowanie we Francji. Uniwersytet Maltański został przemianowany na Polytecnique i zaczęto tam wykładać przedmioty ścisłe. Faktycznie jednak żadna z tych reform nie urzeczywistniła się ze względu na krótki okres rządów francuskich^[1].

Relacje Kościół – Państwo

Obszerne nieruchomości kościelne zostały przejęte przez rząd, poszczególne zakony religijne miały prawo do utrzymania jedynie jednego zgromadzenia żeńskiego każdy. Inkwizycja została zniesiona, a ostatni inkwizytor został wypędzony z wyspy^[1].

Niedługo później francuscy żołnierze zaczęli grabić posiadłości kościelne, co stało się jedną z głównych przyczyn powstania maltańskiego przeciwko Francuzom.

Powstanie maltańskie

Osobne artykuły: Powstanie na Malcie (1798) i Oblężenie Malty (1798–1800).

Srebrna brama w Konkatedrze św. Jana została pomalowana przez Maltańczyków na czarno, skutkiem czego francuscy żołnierze nie odkryli, że jest zrobiona ze srebra i nie przetopili jej na sztaby.

Francuzi szybko zlikwidowali wszelkie instytucje Zakonu Joannitów, w tym Kościoła katolickiego, z czego Maltańczycy nie byli zadowoleni. Wynikły też problemy natury ekonomicznej i rząd francuski zaprzestał wszelkich wypłat, rozpoczął natomiast wywóz złota i srebra z banków oraz zasobów Zakonu. Posiadłości kościelne zostały ograbione i zmuszono Kościół do ponoszenia kosztów francuskiej ekspedycji do Egiptu. Działalność ta wywołała znaczny gniew wśród głęboko wierzących Maltańczyków. 2 września, w czasie aukcji posiadłości kościelnych, gniew ten wybuchł powszechnym powstaniem, i w czasie kilku następnych dni tysiące maltańskich partyzantów zepchnęło francuski garnizon do Valletty i na teren portu. Valletta została otoczona przez około 10 tys. powstańców pod wodzą Emmanuela Vitale i kanonika Francesco Caruany, lecz forteca była za mocna do zdobycia przez siły nieregularne. Maltańczycy zbudowali fortyfikacje oblężnicze otaczające port, aby móc bombardować Francuzów^[3]. Wkrótce przybyła pomoc brytyjska, i w roku 1799 kapitan Alexander Ball został mianowany Cywilnym Komisarzem Malty. Francuski garnizon w Valletcie w końcu, 4 września 1800 roku, skapitulował przed Brytyjczykami i Malta stała się brytyjskim Protektoratem^[1].

Gozo

Osobny artykuł: Gozo (państwo).

28 października 1798 roku Ball zakończył z sukcesem negocjacje z francuskim garnizonem na sąsiadującej z samą Maltą niewielkiej wyspie Gozo. 217 francuskich żołnierzy zgodziło się poddać bez walki i przekazać wyspę Brytyjczykom, a ci jeszcze tego samego dnia przekazali wyspę w ręce mieszkańców. Archiprezbiter Saverio Cassar rozpoczął zarządzanie wyspą w imieniu króla Ferdynanda III z Sycylii. Gozo pozostało niezależne do czasu, gdy Cassar został pozbawiony władzy przez Brytyjczyków w roku 1801^[4].

Przypisy

1. Sandro Sciberras Maltese History – F. The French Occupation (PDF). „St Benedict College”. Dostęp 23 Lis 2014 (ang.)
2. Local Government 1773 – 1993. „Vassallo History”. Dostęp 23 Lis 2014 (ang.)
3. Stephen C. Spiteri. Maltese ‘siege’ batteries of the blockade 1798–1800. „Arx – Online Journal of Military Architecture and Fortification”. 6, s. 4-47, 05.2008. (ang.). Dostęp 15 Wrz 2015
4. Michael J. Schiavone: Dictionary of Maltese Biographies A-F. Malta: Publikazzjonijiet Indipendenza, 2009, s. 533-534. ISBN 978-99932-91-32-9. (ang.).