Foka pospolita

Foka pospolita^[28] (Phoca vitulina) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny fokowatych (Phocidae).

Ten artykuł dotyczy zwierzęcia. Zobacz też: herb szlachecki Pies morski.

Foka pospolita

Phoca vitulina[1]
Linnaeus, 1758[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	psokształtne
Parvordo	płetwonogie
Rodzina	fokowate
Rodzaj	foka
Gatunek	foka pospolita
Synonimy Phoca canina Pallas, 1811[3] Phoca variegata G. Fischer, 1814[4] Phoca variegata[a] Nilsson, 1820[5] Phoca scopulicola Thienemann, 1824[6] Phoca littorea Thienemann, 1824[7] Phoca Thienemannii[b] Lesson, 1828[8] Phoca Linnæi Lesson, 1828[9] Phoca concolor De Kay, 1842[10] Halichoerus antarcticus Peale, 1848[11] Callocephalus dimidiatus J.E. Gray, 1850[12] Halicyon richardii J.E. Gray, 1864[13] Phoca Pealii Gill, 1866[14] Halicyon Pealei[c]: J.E. Gray, 1866[15] Halicyon Richardi[d]: J.E. Gray, 1866[16] Halicyon? Californica J.E. Gray, 1866[17] Halicyon richardi[d]: Clark, 1873[18] Phoca richardsi[e]: J.A. Allen, 1880[19] Phoca stejnegeri J.A. Allen, 1902[20] Phoca richardii geronimensis J.A. Allen, 1902[21] Phoca richardii pribilofensis J.A. Allen, 1902[21] Phoca vitulina[f] Trouessart, 1904[22] Phoca vitulina mellonae Doutt, 1942[23] Phoca ochotensis var. kurilensis Inukai, 1942[24] Phoca insularis Belkin, 1964[25] Phoca kurilensis McLaren, 1966[26]
Podgatunki
P. v. vitulina Linnaeus, 1758 P. v. richardii (J.E. Gray, 1864) P. v. stejnegeri J.A. Allen, 1902
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[27]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Taksonomia

• Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Phoca vitulina^[2]. Holotyp pochodził z Morza Botnickiego i Bałtyckiego^[29][30].

Niektórzy autorzy rozpoznają podgatunek mellonae z jezior i rzek półwyspu Ungava w Kanadzie, ale obecnie nie jest uwzględniany^[31]. Podgatunki P. vitulina są rozróżnialne na podstawie morfologii i genetyki, ale granice geograficzne oddzielające richardii od stejnegeri (północny Ocean Spokojny) nie są dokładnie znane^[31]. Uznawano również powszechnie podgatunek concolor^[29], ale ostatnie dane molekularne sugerują, że jest parafiletyczny w stosunku do podgatunku nominatywnego i powinien być uważany za jego synonim^[31]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[31]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe
P. v. richardii	Halicyon richardii	J.E. Gray, 1864	Vancouver, Kolumbia Brytyjska, Kanada[32][30].
P. v. stejnegeri	Phoca stejnegeri	J.A. Allen, 1902	Wyspa Beringa, Kraj Kamczacki, Rosja[30].

Etymologia

• Phoca: gr. φωκη phōkē „foka”^[33].
• vitulina: łac. vitulinus „cielęcy”, od vitulus „cielę”^[34].
• richardii: adm. Sir George Henry Richards (1820–1896), Royal Navy, hydrograf Admiralicji^[35].
• stejnegeri: dr Leonhard Hess Stejneger (1851–1943), norweski zoolog mieszkający w Stanach Zjednoczonych w latach 1881–1943, kustosz Smithsonian Institution w latach 1884–1943^[36].

Zasięg występowania

Foka pospolita występuje w wodach klimatu umiarkowanego, subarktycznego i na wybrzeżach mórz strefy okołobiegunowej. Zamieszkuje północne wybrzeża Atlantyku i Pacyfiku. W Atlantyku obszar jej występowania dochodzi do granicy Portugalii i Meksyku. Na Pacyfiku spotykana jest wzdłuż wybrzeży Kanady i Chin. Można ją także spotkać w zachodnim Bałtyku po wyspy Uznam i Wolin, sporadycznie także bardziej na wschód. Bałtycka populacja liczy 600–700 sztuk. Niewielka kolonia występuje na południu Szwecji, większe znajdują się w Cieśninach Duńskich.

Zasięg występowania w zależności od podgatunku^[31]:

• P. vitulina vitulina – północno-wschodni Ocean Atlantycki, w tym Svalbard na południe do północno-zachodniej Francji (Bretania), sporadycznie obserwowany na południu aż do północnej Portugalii i północno-zachodniego Oceanu Atlantyckiego, od środkowej części atlantyckich Stanów Zjednoczonych do kanadyjskiej Arktyki i na wschód do Grenlandii.
• P. vitulina richardii – północno-wschodni Ocean Spokojny, od Aleutów przez Zatokę Alaska (w tym jezioro Iliamna) na południe do wybrzeży Kalifornii Dolnej (północny Meksyk); strefa kontaktu z podgatunkiem stejnegeri może przebiegać w linii zachodni półwysep Alaska–wschodnie Aleuty.
• P. vitulina stejnegeri – północno-zachodni Ocean Spokojny wzdłuż wybrzeży Rosyjskiego Dalekiego Wschodu, od Kamczatki, Wysp Kurylskich po północną Japonię (Hokkaido) i na wschód do Aleutów; strefa kontaktu z podgatunkiem richardii może przebiegać w linii wschodnie Aleuty–zachodni półwysep Alaska.

Morfologia

Długość ciała samic około 120–170 cm, samców około 140–190 cm; masa ciała samic około 80–120 kg, samców około 100–140 kg^[37]. Noworodki osiągają długość 75–100 cm i ciężar 8–12 kg^[37]. Ubarwienie od jasnoszarego do ciemnobrązowego.

Ekologia

Fokę pospolitą cechuje słaby węch, ale bardzo dobry słuch oraz doskonały wzrok. Foka unika wypływania na otwarte wody. Żyje zazwyczaj w wodach płytkich przy kamienistych wybrzeżach. Czasami spotyka się ją blisko ujść rzek oraz przy niewielkich piaszczystych wyspach. W wodzie foki są niezwykle zwinne i doskonale sobie radzą przy połowie ryb, które są ich podstawowym pożywieniem. Zjadają głównie śledzie i ryby dorszowate. Dietę uzupełniają bezkręgowcami.

Ciało foki jest doskonale przystosowane do życia w wodzie. Ma opływowy kształt, jest stosunkowo krępe, głowa zaokrąglona, pysk krótki z nozdrzami ustawionymi pod kątem w kształcie litery V^[38].

Ciąża trwa 9-11 miesięcy. Samica rodzi jedno, czasami dwa młode. Poród następuje na lądzie, ale małe foki już po kilku godzinach wchodzą do wody i doskonale pływają. Matka karmi młode mlekiem przez około 5 tygodni^[39]. Dożywają nawet do 46 roku życia^[40].

Ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[27]. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, zakazuje się także umyślnego płoszenia lub niepokojenia fok^[41][42].

Zobacz też

• ssaki Polski
• fauna Polski
• ochrona przyrody

Uwagi

1. Nowa nazwa dla Phoca vitulina Linnaeus, 1758.
2. Nowa nazwa dla Phoca scopulicola Thienemann, 1824.
3. Nieuzasadniona poprawka Phoca Pealii Gill, 1866.
4. Niepoprawna późniejsza pisownia Halicyon richardii J.E. Gray, 1864.
5. Kombinacja nazw.
6. Nomen nudum.