Europejski Złoty But

Europejski Złoty But (ang.: European Golden Shoe, wcześniej znany jako European Golden Boot) – coroczna piłkarska nagroda przyznawana dla najlepszego strzelca spośród wszystkich najwyższych europejskich lig zrzeszonych w UEFA. Nagroda ta przyznawana jest od sezonu 1967/68 (pierwotnie przez magazyn L'Équipe) i początkowo nazywała się Soulier d'Or, co po francusku oznacza Złoty but).

Na tę stronę wskazuje przekierowanie ze „Złoty But”. Zobacz też: węgierska nagroda Złoty But.

W 1991 roku, w wyniku protestu Cypryjskiego Związku Piłki Nożnej, który twierdził, iż w tamtejszej lidze jeden z graczy rzekomo zdobył 40 goli, L'Équipe zdecydowała się zawiesić plebiscyt i do 1996 roku nagroda przyznawana była nieoficjalnie. Jednakże w 1996 roku jeden ze sponsorów nagrody, firma Adidas, wraz z European Sports Media, zdecydowała się kontynuować plebiscyt^[1]. Najlepszy strzelec sezonu 1990/91, Darko Panczew, nie otrzymał swojej nagrody do 2006 roku^[2]. Wtedy to L'Équipe podało w wątpliwość doniesienia Cypryjczyków. Jakiś czas potem Michel Platini skomentował tę sytuację słowami: Choć z opóźnieniem, nagroda trafia we właściwe ręce^[3]. Plebiscyt został wznowiony w 1996 roku ze zmienionymi zasadami. Od tego czasu Złoty But przyznaje się w oparciu o system punktowy, który ułatwia piłkarzom z silniejszych lig wygrywanie z piłkarzami z lig słabszych. Oznacza to również, że gole z mocniejszych lig są „więcej warte” od tych zdobytych w mniej prestiżowych rozgrywkach.

Od 1968 do 1991

Gerd Müller, zwycięzca z 1970 i 1972 roku

Héctor Yazalde był pierwszym laureatem nagrody pochodzącym spoza Europy

Ian Rush był pierwszym brytyjskim zdobywcą Złotego Buta

Marco van Basten, zwycięzca z 1986 roku

Hugo Sánchez był pierwszym laureatem z Ameryki Północnej

Ronaldo był pierwszym zdobywcą Złotego Buta wybranym według nowych zasad

Mário Jardel, laureat z 1999 i 2001 roku

Thierry Henry, zwycięzca z 2004 i 2005 roku

Diego Forlán, zwycięzca z 2005 i 2009 roku

Cristiano Ronaldo, laureat nagrody Złotego Buta z 2008, 2011, 2014 i 2015 roku

Lionel Messi, sześciokrotny zdobywca Złotego Buta z 2010, 2012, 2013, 2017, 2018 i 2019 roku. Jest również rekordzistą.

Robert Lewandowski, laureat Złotego Buta z 2021 i 2022, jest jedynym Polakiem, który sięgnął po tę nagrodę dwukroknie, a także dwukrotnie z rzędu

W latach 1968–1991 Europejski Złoty But przyznawany był dla najlepszego strzelca spośród wszystkich europejskich lig. W tym okresie dwukrotnie tytuł ten przyznawany był Eusébio, Gerdowi Müllerowi, Dudu Georgescu i Fernando Gomesowi^[4].

     Sezony, gdy dwóch zawodników zajęło ex aequo pierwsze miejsce

Sezon	Kraj	Zawodnik	Klub	Liga	Gole
1967/68	PRT ! Portugalia	Eusébio	SL Benfica	Primeira Liga	42
1968/69	BGR1967 ! Bułgaria	Żekow, PetyrPetyr Żekow	CSKA Sofia	A PFG	36
1969/70	BRD ! RFN	Müller, GerdGerd Müller	Bayern Monachium	Bundesliga niemiecka	38
1970/71	YUG1945 ! Jugosławia	Skoblar, JosipJosip Skoblar	Olympique Marsylia	Ligue 1	44
1971/72	BRD ! RFN	Müller, GerdGerd Müller	Bayern Monachium	Bundesliga niemiecka	40
1972/73	PRT ! Portugalia	Eusébio	SL Benfica	Primeira Liga	40
1973/74	ARG ! Argentyna	Yazalde, HéctorHéctor Yazalde	Sporting CP	Primeira Liga	46
1974/75	ROU1965 ! Rumunia	Georgescu, DuduDudu Georgescu	Dinamo Bukareszt	Liga I	33
1975/76	CYP ! Cypr	Kaiafas, SotirisSotiris Kaiafas	Omonia Nikozja	Protathlima A’ Kategorias	39
1976/77	ROU1965 ! Rumunia	Georgescu, DuduDudu Georgescu	Dinamo Bukareszt	Liga I	47
1977/78	AUT ! Austria	Krankl, HansHans Krankl	Rapid Wiedeń	Bundesliga austriacka	41
1978/79	NLD ! Holandia	Kist, KeesKees Kist	AZ Alkmaar	Eredivisie	34
1979/80	BEL ! Belgia	Vandenbergh, ErwinErwin Vandenbergh	Lierse	Eerste klasse	39
1980/81	BGR1971 ! Bułgaria	Sławkow, GeorgiGeorgi Sławkow	Botew Płowdiw	A PFG	31
1981/82	NLD ! Holandia	Kieft, WimWim Kieft	AFC Ajax	Eredivisie	32
1982/83	PRT ! Portugalia	Gomes, FernandoFernando Gomes	FC Porto	Primeira Liga	36
1983/84	WAL ! Walia	Rush, IanIan Rush	Liverpool	First Division	32
1984/85	PRT ! Portugalia	Gomes, FernandoFernando Gomes	FC Porto	Primeira Liga	39
1985/86	NLD ! Holandia	van Basten, MarcoMarco van Basten	AFC Ajax	Eredivisie	37
1986/87[5]	ROU1965 ! Rumunia	Rodion Cămătaru	Dinamo Bukareszt	Liga I	44
	AUT ! Austria	Polster, AntonAnton Polster	Austria Wiedeń	Bundesliga austriacka	39
1987/88	TUR ! Turcja	Çolak, TanjuTanju Çolak	Galatasaray SK	Süper Lig	39
1988/89	ROU1965 ! Rumunia	Mateuț, DorinDorin Mateuț	Dinamo Bukareszt	Liga I	43
1989/90[6]	MEX ! Meksyk	Sánchez, HugoHugo Sánchez	Real Madryt	Primera División	38
	BGR1971 ! Bułgaria	Stoiczkow, ChristoChristo Stoiczkow	CSKA Sofia	A PFG	38
1990/91	YUG1945 ! Jugosławia	Panczew, DarkoDarko Panczew	Crvena Zvezda Belgrad	Prva liga Jugoslavije	34

Od 1992 do 1996

Oficjalnie plebiscyt nie był prowadzony od 1991 roku z powodu procesu cypryjskiego ZPN, którego zdaniem nagrodę powinien otrzymać zawodnik z tamtejszej ligi, który rzekomo zdobył 40 goli (choć król strzelców ligi cypryjskiej tamtego sezonu skończył z wynikiem 19 zdobytych goli)^[2]. W wyniku tego L'Équipe zdecydowało się zaprzestać przyznawania tej nagrody i Złoty But powrócił oficjalnie dopiero w 1996 roku. Od sezonu 1996/97 European Sports Magazines (ESM), którego członkiem jest także L'Équipe, zdecydowało się wprowadzić system punktowy. Od tej pory liczba goli mnożona była przez współczynnik, który zależał od wyników drużyny z poszczególnych lig w europejskich pucharach w ciągu ostatnich 5 sezonów^[7].

W międzyczasie najwięcej goli w Europie zdobywali:

Sezon	Kraj	Zawodnik	Klub	Liga	Gole	Przypisy
1991/92[7][8].	SCO ! Szkocja	McCoist, AllyAlly McCoist	Rangers	Scottish Premier Division	34	[7][9]
1992/93[7][10].	SCO ! Szkocja	McCoist, AllyAlly McCoist	Rangers	Scottish Premier Division	34	[7][9]
1993/94	WAL ! Walia	Taylor, DavidDavid Taylor	Porthmadog	Welsh Premier League	43	[7]
1994/95	ARM ! Armenia	Awetisjan, ArsenArsen Awetisjan	Homenetmen Erywań	Bardzragujn chumb	39	[7]
1995/96	Gruzja	Endeladze, ZwiadZwiad Endeladze	Margweti Zestaponi	Umaglesi Liga	40	[7]

Od 1997

Od sezonu 1996/97 European Sports Magazines przyznaje Złoty But w oparciu o system współczynników. Oznacza to, że zawodnik z silniejszej ligi, który zdobył mniej goli, ma szansę wyprzedzić zawodnika ze słabszej ligi, który strzelił więcej bramek.

Współczynniki odczytywane są z rankingu współczynników UEFA, który zależy od wyników klubów z każdej ligi w europejskich pucharach w ciągu ostatnich pięciu sezonów. Gole zdobyte przez zawodników pięciu najsilniejszych lig mnożone są przez współczynnik 2, natomiast w ligach z miejsc od szóstego do dwudziestego pierwszego współczynnik wynosi 1,5^[7]. Dlatego np. zdobywca goli w Serie A, włoskiej ekstraklasie, może liczyć na wyższe miejsce niż strzelec ze słabszej Welsh Premier League, czyli najwyższej walijskiej klasie rozgrywkowej^[4].

Thierry Henry to pierwszy zawodnik, który zdobył Złotego Buta w dwóch kolejnych sezonach. Mário Jardel, Diego Forlán, Cristiano Ronaldo i Luis Alberto Suárez wygrywali go z dwoma różnymi klubami, przy czym Ronaldo i Suárez triumfowali grając także w różnych ligach (angielskiej i hiszpańskiej). Lionel Messi jest pierwszym zawodnikiem, który zdobył nagrodę trzy razy oraz ustanowił rekord 50 goli w sezonie. Do Messiego należy także rekord sześciu zdobytych Złotych Butów.

     Sezony, gdy dwóch zawodników zajęło ex aequo pierwsze miejsce

Sezon	Kraj	Zawodnik	Klub	Liga	Gole	Punkty	Przypisy
1996/97	BRA ! Brazylia	Ronaldo	FC Barcelona	Primera División	34	68	[7]
1997/98	GRC ! Grecja	Machlas, NikosNikos Machlas	Vitesse Arnhem	Eredivisie	34	68	[7]
1998/99	BRA ! Brazylia	Jardel, MárioMário Jardel	FC Porto	Primeira Liga	36	72	[7]
1999/00	ENG ! Anglia	Phillips, KevinKevin Phillips	Sunderland	Premier League	30	60	[11]
2000/01	SWE ! Szwecja	Larsson, HenrikHenrik Larsson	Celtic	Scottish Premier League	35	52,5	[12]
2001/02	BRA ! Brazylia	Jardel, MárioMário Jardel	Sporting CP	Primeira Liga	42	63	[13]
2002/03	NLD ! Holandia	Makaay, RoyRoy Makaay	Deportivo La Coruña	Primera División	29	58	[13]
2003/04	FRA ! Francja	Henry, ThierryThierry Henry	Arsenal	Premier League	30	60	[14]
2004/05[15]	FRA ! Francja	Henry, ThierryThierry Henry	Arsenal	Premier League	25	50	[13]
	URY ! Urugwaj	Forlán, DiegoDiego Forlán	Villarreal CF	Primera División	25	50	[13]
2005/06	ITA ! Włochy	Toni, LucaLuca Toni	ACF Fiorentina	Serie A	31	62	[13]
2006/07	ITA ! Włochy	Totti, FrancescoFrancesco Totti	AS Roma	Serie A	26	52	[16]
2007/08	PRT ! Portugalia	Ronaldo, CristianoCristiano Ronaldo	Manchester United	Premier League	31	62	[17]
2008/09	URY ! Urugwaj	Forlán, DiegoDiego Forlán	Atlético Madryt	Primera División	32	64	[18]
2009/10	ARG ! Argentyna	Messi, LionelLionel Messi	FC Barcelona	Primera División	34	68	[19]
2010/11	PRT ! Portugalia	Ronaldo, CristianoCristiano Ronaldo	Real Madryt	Primera División	40	80	[20]
2011/12	ARG ! Argentyna	Messi, LionelLionel Messi	FC Barcelona	Primera División	50	100	[21]
2012/13	ARG ! Argentyna	Messi, LionelLionel Messi	FC Barcelona	Primera División	46	92
2013/14[22]	PRT ! Portugalia	Ronaldo, CristianoCristiano Ronaldo	Real Madryt	Primera División	31	62
	URY ! Urugwaj	Suárez, LuisLuis Suárez	Liverpool	Premier League	31	62
2014/15	PRT ! Portugalia	Ronaldo, CristianoCristiano Ronaldo	Real Madryt	Primera División	48	96	[23]
2015/16	URY ! Urugwaj	Suárez, LuisLuis Suárez	FC Barcelona	Primera División	40	80	[24]
2016/17	ARG ! Argentyna	Messi, LionelLionel Messi	FC Barcelona	Primera División	37	74	[25]
2017/18	ARG ! Argentyna	Messi, LionelLionel Messi	FC Barcelona	Primera División	34	68	[26]
2018/19	ARG ! Argentyna	Messi, LionelLionel Messi	FC Barcelona	Primera División	36	72
2019/20	ITA ! Włochy	Immobile, CiroCiro Immobile	Lazio	Serie A	36	72	[27]
2020/21	POL ! Polska	Lewandowski, RobertRobert Lewandowski	Bayern Monachium	Bundesliga	41	82
2021/22	POL ! Polska	Lewandowski, RobertRobert Lewandowski	Bayern Monachium	Bundesliga	35	70
2022/23	NOR ! Norwegia	Haaland, ErlingErling Haaland	Manchester City	Premier League	36	72	[28]
2023/24	NOR ! Anglia	Kane, HarryHarry Kane	Bayern Monachium	Bundesliga	36	72	[29]

Zwycięzcy

Pod uwagę nie brano zwycięzców z lat 1991–1996, gdy plebiscyt był nieoficjalny.

Według piłkarzy

Miejsce	Piłkarz	Liczba tytułów
1.	Lionel Messi	6 (2009/10, 2011/12, 2012/13, 2016/17, 2017/18, 2018/19)
2.	Cristiano Ronaldo	4 (2007/08, 2010/11, 2013/14*, 2014/15)
3.	Eusébio	2 (1967/68, 1972/73)
	Gerd Müller	2 (1969/70, 1971/72)
	Dudu Georgescu	2 (1974/75, 1976/77)
	Fernando Gomes	2 (1982/83, 1984/85)
	Ally McCoist	2 (1991/92, 1992/93)
	Mário Jardel	2 (1998/99, 2001/02)
	Thierry Henry	2 (2003/04, 2004/05*)
	Diego Forlán	2 (2004/05*, 2008/09)
	Luis Suárez	2 (2013/14*, 2015/16)
	Robert Lewandowski	2 (2020/21, 2021/22)

*Wspólny tytuł.

Według narodowości

Miejsce	Kraj	Liczba tytułów
1.	Portugalia	8
2.	Argentyna	7
3.	Holandia	4
	Rumunia	4
	Urugwaj	4
6.	Brazylia	3
	Bułgaria	3
	Włochy	3
9.	Austria	2
	Francja	2
	Jugosławia	2
	Niemcy	2
	Polska	2
	Turcja	2
	Anglia	2
16.	Belgia	1
	Cypr	1
	Grecja	1
	Meksyk	1
	Norwegia	1
	Szwecja	1
	Walia	1

Według lig

Miejsce	Liga	Liczba tytułów
1.	Primera División	15
2.	Premier League	7
	Primeira Liga	7
4.	Bundesliga niemiecka	5
5.	Eredivisie	4
	Liga I	4
7.	A Profesionałna futbołna grupa	3
	Scottish Premier League	3
	Serie A	3
10.	Bundesliga austriacka	2
11.	Bardzragujn chumb	1
	Eerste klasse	1
	Ligue 1	1
	Protathlima A’ Kategorias	1
	Prva liga Jugoslavije	1
	Süper Lig	1
	Umaglesi Liga	1
	Welsh Premier League	1