Eugeniusz Kwiatkowski

Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski (ur. 30 grudnia 1888 w Krakowie, zm. 22 sierpnia 1974 tamże) – polski chemik, wicepremier, minister przemysłu i handlu (1926–1930), minister skarbu (1935–1939) II Rzeczypospolitej.

Ten artykuł dotyczy polityka i działacza gospodarczego. Zobacz też: Eugeniusz Kwiatkowski (lekkoatleta) – sportowiec, miotacz kulą.

Eugeniusz Kwiatkowski

Pełne imię i nazwisko	Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski
Data i miejsce urodzenia	30 grudnia 1888 Kraków, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	22 sierpnia 1974 Kraków, Polska
Wiceprezes Rady Ministrów, Minister skarbu
Okres	od 13 października 1935 do 30 września 1939
Przynależność polityczna	Obóz Zjednoczenia Narodowego
Poprzednik	Władysław Marian Zawadzki[1]
Następca	Adam Koc
Minister przemysłu i handlu
Okres	od 4 czerwca 1926 do 4 grudnia 1930
Poprzednik	Hipolit Gliwic
Następca	Aleksander Prystor
Odznaczenia

Eugeniusz Kwiatkowski (4. z lewej) w towarzystwie członków rządu i generalicji podczas przyjęcia noworocznego na Zamku Królewskim, druga połowa lat 20.

Pomnik E. Kwiatkowskiego przed siedzibą zakładów w Mościcach, którymi zarządzał w latach 1931–1935

Tablica pamiątkowa na warszawskim pałacu Ministrów Skarbu

Tablica pamiątkowa na kamienicy przy al. Słowackiego 8 w Krakowie, w której mieszkał w latach 1954–1974

Grób Kwiatkowskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Życiorys

Kierował opracowaniem 4-letniego planu inwestycyjnego przewidującego rozbudowę infrastruktury, zwiększenie potencjału obronnego kraju, przygotowanie fundamentów dla przyszłej rozbudowy przemysłu, łącznie z aktywizacją Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Zainicjował budowę portu i miasta w Gdyni. Znacznie przyczynił się do powstania Stalowej Woli.

Wniósł znaczący wkład w rozwój polskiego przemysłu chemicznego: zakładów azotowych w Chorzowie i Tarnowie. Jak napisał Jan Nowak-Jeziorański, przyjaciel rodziny:

Przeszedł Kwiatkowski do historii jako twórca Gdyni, ale określenie to znacznie zawęża jego rolę. Polegała ona na ocaleniu i umocnieniu niezależności gospodarczej, bez której Polska nie mogła się ostać jako niepodległe Państwo^[2].

Dzieciństwo i młodość

Był synem Jana (1841–1902) i Wincentyny z Maszczyńskich^[3] (1864–1951). Ojciec – prawnik – był urzędnikiem kolei krakowskiej. Po odziedziczeniu majątku po bracie przeniósł się z rodziną do miejscowości Czernichowce pod Zbarażem, w której Eugeniusz spędził dzieciństwo wraz z rodzeństwem: Romanem (1885–1948), Janiną (1892–1994) i Zofią (1900–2000). W 1898 rozpoczął naukę w Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie – nauka w tym czasie nie szła mu najlepiej. Od 1902 roku uczęszczał do Gimnazjum OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. W 1907 otrzymał świadectwo dojrzałości. Po maturze, w latach 1907–1910, studiował na Wydziale Chemii Technicznej Politechniki Lwowskiej, gdzie nauka szła mu bardzo dobrze. Jednak w 1910 Eugeniusz na prośbę matki, która bała się aktywności politycznej i niepodległościowej syna, wyjechał na dalsze studia na wydziale chemicznym Kóniglich Bayerische Technische Hochschule w Monachium (1910–1912)^[4]. W 1913 roku powrócił do Lwowa, w którym odbył praktykę w Gazowni Miejskiej. W okresie studiów we Lwowie związał się z młodzieżowymi organizacjami niepodległościowymi „Zet” i „Zarzewie”, a następnie był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich. Wstąpił też do Polskiego Związku Wojskowego^[4].

Wielka Wojna

W czasie I wojny światowej walczył w Legionie Wschodnim, po jego rozwiązaniu wrócił do Lublina^[4]. Następnie w 1916 r. wstąpił do Legionów Polskich zostając komisarzem werbunkowym. Od 1917 r. zajmował się pracą konspiracyjną w Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 r. uczestniczył w rozbrajaniu wojsk niemieckich w Łukowie. W odrodzonej Polsce wstąpił do Wojska Polskiego^[4].

Jeszcze w trakcie wojny pełnił funkcję zastępcy dyrektora Gazowni Lubelskiej.

II Rzeczpospolita

W odrodzonej ojczyźnie, w lutym 1919 r. rozpoczął pracę jako pracownik sekcji mechanicznej Ministerstwa Robót Publicznych. Rok później był członkiem Komisji Propagandowej Polskiego Komisariatu Plebiscytowego na Śląsku. W okresie wojny polsko-bolszewickiej pracował w sekcji chemicznej Głównego Urzędu Zaopatrzenia Armii przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. W 1921 wystąpił z wojska w stopniu porucznika. Po demobilizacji zajął się działalnością naukową i publicystyczną. Publikował m.in. w „Robotach Publicznych” i „Przemyśle Chemicznym”. W tym samym roku, jako docent, wykładał chemię węgla kamiennego i gazu na Politechnice Warszawskiej^[5].

Jako inżynier chemik, podjął pracę na stanowisku dyrektora technicznego w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w (Starym) Chorzowie, której dyrektorem naczelnym był wówczas Ignacy Mościcki. W ciągu czterech lat doprowadził do rozkwitu fabryki, uprzednio pozbawionej przez Niemców dokumentacji i personelu technicznego^[2]. W latach 1924–1926 był prezesem Polskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, którego członkostwo honorowe otrzymał w roku 1928^[6].

Po przewrocie majowym (1926) prezydent RP Ignacy Mościcki zarekomendował go na stanowisko ministra przemysłu i handlu w drugim rządzie Kazimierza Bartla, które to stanowisko piastował w latach 1926–1930. Jako minister za najważniejsze uznał równowagę budżetową oraz stabilizowanie złotego. Przyśpieszył rozbudowę portu w Gdyni, kończąc spór z budującym port konsorcjum polsko-francuskim, podpisując przy tym nową umowę. Uzyskał wsparcie od prezydenta Mościckiego, który 1 czerwca 1927 r. wydał rozporządzenie o poparciu rozbudowy miasta i portu, przy okazji oferując zwolnienia podatkowe dla przedsiębiorstw tam działających^[4]. Kwiatkowski przyczynił się też do powstania Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach pod Tarnowem. Ponadto powołał Komisję Ankietową Badania Warunków i Kosztów Produkcji oraz Wymiany, a w 1928 r. Instytut Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen.

Po dymisji rządu Józefa Piłsudskiego 4 grudnia 1930, kiedy nowym premierem został Walery Sławek, ten nie zaproponował Kwiatkowskiemu miejsca w rządzie. Po tej decyzji aż do 1935 roku pozostawał na marginesie życia politycznego. W 1931 roku zrezygnował z mandatu poselskiego w Sejmie Śląskim (który objął rok wcześniej z ramienia BBWR). W latach 1931–1935 był dyrektorem Państwowych Fabryk Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach.

Od października 1935 do 30 września 1939 pełnił funkcje wicepremiera i ministra skarbu w rządach: Mariana Zyndram-Kościałkowskiego i Felicjana Sławoja Składkowskiego.

Włączył się w działalność Obozu Zjednoczenia Narodowego^[7].

Skalę problemów gospodarczych, z którymi miał się borykać, przedstawił w wystąpieniu sejmowym z 1935 roku, podczas którego stwierdzał: „Nasza struktura gospodarcza jest wyjątkowo niekorzystna (...). Wieś polska w XX w. powróciła prawie do gospodarki naturalnej. Szereg potrzeb wsi zaspakaja się w sposób anormalny i niezwykle prymitywny, zapałki dzieli się na części, wraca się do łuczywa, a transport pieszy i kołowy nawet na znaczne odległości przyszedł ponownie – po przerwie od końca XIX w. – do znaczenia^[8]”.

Jako minister doprowadził do zwiększania wpływów do budżetu państwa. Uprościł system podatkowy m.in. poprzez scalenie większości podatków bezpośrednich^[4]. Ponadto doprowadził do uchwalenia ustaw: o ulgach inwestycyjnych, która zakładała np. zwolnienie w zakresie podatków od nieruchomości, dochodowego, specjalnego od wynagrodzeń z funduszy itd., oraz ustawa o podatku obrotowym reformującą podatek przemysłowy i znosząca świadectwa przemysłowe^[4]. Kwiatkowski był twórcą Czteroletniego Planu Inwestycyjnego na lata 1936-1940. Od 1937 roku patronował Centralnemu Okręgowi Przemysłowemu, koncepcji autorstwa braci Kosieradzkich (Władysław Kosieradzki i Paweł Kosieradzki).

Opowiadał się za szybkim uprzemysłowieniem kraju i reformą rolną (zwolennik interwencjonizmu państwowego w dziedzinie cen płodów rolnych, oddłużania rolnictwa i inwestycji publicznych). Doceniał sukcesy radzieckiego planowania gospodarczego, jednocześnie podkreślając skalę prześladowań obywateli radzieckich. Był zwolennikiem równouprawnienia mniejszości narodowych w Polsce. W kręgach sanacyjnych był zwolennikiem dialogu z opozycją. Uważał, że bez porozumienia z silną w kraju opozycją nie można prowadzić aktywnej polityki gospodarczej. Pod pseudonimem umieszczał artykuły w opozycyjnym „Kurierze Warszawskim”. Działaczy opozycji zaprosił do udziału w tworzonym przez niego Obywatelskim Komitecie Pożyczki Obrony Narodowej. Udało mu się organizować spotkania przedstawicieli opozycji z prezydentem Mościckim. Jego starania o porozumienie i amnestię dla skazanych w procesie brzeskim nie przyniosły jednak rezultatów. Politycznie związany z tzw. „Zamkiem”, czyli obozem prezydenta Mościckiego pozostawał w konflikcie zarówno z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych Edwardem Śmigłym-Rydzem (na tle niechęci do dewaluacji złotego) i z ministrem spraw zagranicznych Józefem Beckiem (na tle stosunku do polityki wobec III Rzeszy, której Kwiatkowski był stanowczym krytykiem)^[9].

II wojna światowa i Polska Rzeczpospolita Ludowa

W obliczu klęski wrześniowej wraz z rządem opuścił Polskę 17 września 1939. W latach 1939–1945 internowany w Rumunii^[4]. Premier Władysław Sikorski odrzucił jego prośbę o przyjęcie w skład armii polskiej we Francji, motywując to jego osobistą odpowiedzialnością za klęskę 1939 roku jako członka władz przedwrześniowych.

8 lipca 1945 powrócił do kraju i w latach 1945–1948 był Delegatem Rządu dla Spraw Wybrzeża (jego zastępcą był Kazimierz Strzegocki^[10]). Krytykowany przez emigrację polityczną i opozycję w kraju. Zaangażował się w odbudowę gospodarki morskiej. W swoim przemówieniu z 1945 roku stwierdził: „Tu nad bałtyckim wybrzeżem ofiarowuje nam historia szanse, jakich nie mieliśmy od prawie pięciu wieków. Musimy więc skupić wszystkie siły i wszystkie uzdolnienia tkwiące w naszym narodzie, by te możliwości wyzyskać w całej pełni”. Utrzymywał poprawne stosunki z głównymi ówczesnymi politycznymi decydentami Bolesławem Bierutem i Władysławem Gomułką. Z sił politycznych popierał PPS, choć pozostał bezpartyjny. W latach 1947–1952 był posłem na Sejm Ustawodawczy. Krytykował m.in. zniesienie święta Konstytucji 3 Maja oraz późniejsze odebranie immunitetu poselskiego aresztowanemu Gomułce^[9]. Jednak na 98 posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego – w trakcie którego odebrano Gomułce immunitet poselski – głosu nie zabierał^[11].

W czasie pobytu na Wybrzeżu mieszkał w Sopocie, gdzie włączył się czynnie w działalność ZHP. Został przewodniczącym Zarządu Okręgu ZHP.

W 1948 roku został odsunięty od działalności publicznej i przeniesiony na przymusową emeryturę z administracyjnym zakazem pobytu na Wybrzeżu i w Warszawie. Zamieszkał w Krakowie. Po 1956 roku wrócił do aktywności i zajął się głównie pracą naukową z dziedzin chemii, ekonomii i historii. Zmarł 22 sierpnia 1974. Został pochowany na krakowskim cmentarzu Rakowickim (kwatera XIV B-płn-5)^[12] obok swojego syna (zginął w 1939 roku postrzelony przez pomyłkę przez współtowarzyszy z wojska). Na miejsce spoczynku odprowadził Eugeniusza Kwiatkowskiego ówczesny arcybiskup krakowski Karol Wojtyła.

Twórca gospodarki morskiej

Eugeniusz Kwiatkowski w Gdyni jest traktowany jako jedna z bardziej zasłużonych postaci dla rozwoju miasta. Dzięki niemu budowa gdyńskiego portu, która początkowo prowadzona była dość ospale, w 1926 roku ruszyła w błyskawicznym tempie^[13], a Gdynia stała się dla międzywojennej Polski „oknem na świat”. Poza budową portu przyczynił się do powstania polskiej floty handlowej, uwalniając Polskę od opłacania obcych armatorów. Jednocześnie z jego inicjatywy powstała Dalekomorska Flota Rybacka.

Życie prywatne

Od 1913 r. jego żoną była Leokadia Glazer (1890–1977), bratanica bp Jakuba Glazera. Miał z nią czworo dzieci: syna zmarłego w niemowlęcym wieku, Jana (1914–1939), Annę (1918–2007) i Ewę (1925–2018)^[4].

Okresy sprawowania urzędów

Wicepremier

• 16.05.1936 – 30.09.1939^[4]

Minister Przemysłu i Handlu

• 8.06- 24.09.1926
• p.o. 24-27.09.1926
• 27-30.09.1926
• p.o. 30.09 – 2.10.1926
• 2.10.1926 – 27.06.1928
• 27.06.1928 – 13.04.1929
• p.o. 13-14.04.1929
• 14.04 – 7.12.1929
• p.o. 7-29.12.1929
• 29.12.1929 – 17.03.1930
• 17-29.03.1930
• 29.03 – 23.08.1930
• p.o. 23-25.08.1930
• 25.08 – 4.12.1930

Minister Skarbu

• 13.10.1935 – 15.05.1936
• p.o. 15-16.05.1936
• 16.05.1936 – 30.09.1939

Wybrane prace naukowe

Jest autorem szeregu prac ekonomicznych:

• „Zagadnienie przemysłu chemicznego na tle wielkiej wojny” (1923),
• „Postęp gospodarczy Polski” (1928),
• „Polska gospodarcza w roku 1928” (1928),
• „Powrót Polski nad Bałtyk” (1930),
• „Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej” (1932).

W 2009 wydano „Archiwum Morskie Eugeniusza Kwiatkowskiego” (Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni, współpraca prof. Marian Marek Drozdowski).

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1996)^[14]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[15][16]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1972)^[17]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)^[18]
• Medal Niepodległości (20 grudnia 1932)^[19][15]
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego” (pośmiertnie)^[20]
• Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)^[21]
• Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii (Rumunia)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu św. Sawy (Jugosławia)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[15]
• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Feniksa (Grecja)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Korony (Belgia)^[15]
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry)^[15]

Wyróżnienia

Honorowe obywatelstwa

Eugeniusz Kwiatkowski otrzymał tytuły honorowego obywatelstwa Gdyni (1928), honorowego obywatelstwa Łukowa (23 czerwca 1938) honorowego obywatelstwa Przeworska (21 grudnia 1938)^[22], Lubaczowa (1939)^[23], Jarosławia, Gminy Frysztak, Gminy Szczawne, Rymanowa (14 stycznia 1939)^[24][25], honorowego obywatelstwa Sanoka (styczeń 1939)^[26], Jasła (31 stycznia 1939)^[27], gminy Bircza (pocz. 1939)^[28], gminy powiatu brzozowskiego (pocz. 1939)^[28], honorowego obywatelstwa Szczecina (1946)^[29] (jest to jedyne honorowe obywatelstwo Szczecina nadane w okresie Polski Ludowej, którego w 2017 nie odwołała rada tego miasta)^[30].

Inne

W lipcu 1939 zgłosił akces do Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych i został wtedy członkiem dożywotnim tej organizacji^[31].

19 sierpnia 1974 Uniwersytet Gdański przyznał Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu tytuł doktora honoris causa za wkład w rozwój polskiej gospodarki morskiej oraz ogólnej teorii ekonomii^[32].

Upamiętnienie

Filmy biograficzne

• Eugeniusz Kwiatkowski. Mąż stanu, reżyseria: Mirosław Bork (2018)^[33]
• U narodzin nowoczesności, realizacja: Sergiusz Sprudin (1984)^[34]
• Kalendarium Historyczne. Wielcy, znani i nieznani – Eugeniusz Kwiatkowski, reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka (1978)^[35]

Pomnik ławeczka, port morski w Gdyni

Inne formy

Jego imię noszą:

• Trasa im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni
• liczne polskie szkoły:
  • Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni im. Eugeniusza Kwiatkowskiego
  • Technikum nr 2 im. E. Kwiatkowskiego w Zespole Szkół Zawodowych nr 2 w Starachowicac
  • Zespół Szkół nr 2 im. E. Kwiatkowskiego w Dębicy
  • Szkoła Podstawowa nr 17 im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Tarnowie
  • Zespół Szkół Morskich im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Świnoujściu
  • Zespół Szkół nr 2 im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Nowej Dębie
• liczne polskie ulice i organizacje oraz nagrody i odznaczenia.

W Polsce Ludowej jego imieniem nazwano statek handlowy. Ponadto w szeregu polskich miast znajdują się jego pomniki i tablice pamiątkowe.

Uchwałą z 24 stycznia 2002 Sejm RP zdecydował o ustanowieniu roku 2002 Rokiem Eugeniusza Kwiatkowskiego^[36].

Jego wizerunek znajduje się na 38. stronie polskich paszportów wydawanych od 5 listopada 2018 roku^[37].

Zobacz też

• odznaczenia przyznawane przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
• Promocje Krajowej Szkoły Administracji Publicznej
• Składy rządów polskich