Emfaza

Emfaza (stgr. ἔμφασις, łac. emphasis) – środek stylistyczny odwołujący się do dialektycznej i logicznej reguły odwrotnej proporcjonalności treści nazwy i zakresu nazwy, polegający na użyciu podczas wypowiedzi szerszego lub węższego zakresu znaczeniowego osób, faktów i pojęć, zamiast zakresu właściwego. Im szerszy jest zakres znaczeniowy poddanych emfazie osób, faktów lub pojęć, tym uboższa jest treść przypisana tym osobom, faktom i pojęciom. Natomiast im węższy zakres znaczeniowy poddanych emfazie osób, faktów lub pojęć, tym treść przypisana tym osobom, faktom i pojęciom staje się bogatsza. Greckie ἔμφασις oznacza obraz, odbicie, wizerunek, ale w znaczeniu bliskim obrazowi czy wizerunkowi pozornemu. Teorią emfazy zajmuje się retoryka^[1].

W teorii retoryki emfaza zaliczana jest do tropów retorycznych^[2], a także definiowana jest jako odmiana amplifikacji horyzontalnej^[3]. Najczęściej stosowaną formą emfazy jest nadawanie przydomków ludziom, aby rozszerzyć lub zawęzić zakres znaczeniowy związany z daną osobą. Klasycznym przykładem jest powszechne używanie określenia Kunktator do Kwintusa Fabiusza Maksimusa, które spełnia funkcję wyróżniająco-informującą, a jednocześnie jest tropem retorycznym. Do innych znanych przykładów należą to człowiek – w znaczeniu człowiek, któremu należy wybaczyć; bądź mężczyzną – w znaczeniu bądź dzielny; trzeba żyć – w znaczeniu trzeba sobie radzić^[4]. Natomiast emfaza podczas amplifikacji polega na rozszerzeniu objętości i liczby zdań w tym fragmencie tekstu, który autor uważa za najważniejszy z punktu widzenia celu wypowiedzi. W takiej emfazie zniekształcone zostają proporcje ilościowe pomiędzy poszczególnymi elementami wypowiedzi. Poprzez wyraźne wydłużenie jednego elementu, kieruje się uwagę na poddane emfazie fakty, osoby lub sprawy^[3].

Wprowadzony przez Arystotelesa do dialektyki i retoryki termin emfaza używany jest współcześnie między innymi w językoznawstwie teorii literatury, politologii, filozofii, reklamie, public relations, semiologii czy metodologii nauk. W naukach tych termin ten znalazł zastosowanie dla przypadków nieprzenośnego, celowego odstępstwa od znaczenia właściwego^[2]. W językoznawstwie stosowany jest w znaczeniu spotęgowania ekspresywności poprzez odpowiedni dobór wyrazów, ich szyk, akcent, czy intonację. Przy analizie gry aktorskiej używa się tego terminu na określenie patetycznej przesady w przedstawianiu uczuć^[5]. W znaczeniu potocznym oznacza nacisk położony na jakieś wyrażenie, prowadzący do przesady, afektacji i fałszywej zazwyczaj wzniosłości^[2].

Przypisy

1. Ziomek 1990 ↓, s. 194–195.
2. Ziomek 1990 ↓, s. 194.
3. Jasinski 2001 ↓, s. 45–46.
4. Ziomek 1990 ↓, s. 195.
5. Sierotwiński 1970 ↓, s. 69.

Bibliografia

• James Jasinski: Sourcebook on Rhetoric: Key Concepts in Contemporary Rhetorical Studies. Thousand Oaks, London, New Dehli: Sage Publications, 2001. ISBN 0-7619-0504-9.
• Stanisław Sierotwiński: Słownik terminów literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Jerzy Ziomek: Retoryka opisowa. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990. ISBN 83-04-03544-8.