Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dziekan Kolegium Kardynalskiego – przewodniczący Kolegium Kardynalskiego w Kościele rzymskokatolickim, zawsze w randze kardynała biskupa. Do jego zwyczajowych zadań należy m.in. przewodniczenie uroczystościom pogrzebowym po śmierci papieża, odprawianie mszy na rozpoczęcie oraz przewodniczenie obradom konklawe. Zgodnie z paragrafem 4 kanonu 352 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 „Dziekan Kolegium Kardynalskiego zobowiązany jest do stałego zamieszkania w Rzymie”. Do 2020 długość kadencji dziekana była nieograniczona przepisami, a obecnie wynosi 5 lat (z możliwością przedłużenia[2]). Dziekanowi odchodzącemu z urzędu przysługuje tytuł „dziekana emeryta”[3].
 Herb obecnego dziekana | |
| Obecny dziekan kolegium | |
 kard. Giovanni Battista Re | |
| Stanowisko | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
1503 |
| Pierwszy dziekan kolegium | |
| Długość kadencji |
5 lat (z możliwością przedłużenia) |
| Obecny dziekan kolegium | |
| Obecny od |
18 stycznia 2020 |
| Siedziba | |
Geneza urzędu dziekana Kolegium Kardynalskiego sięga czasów jeszcze sprzed uformowania się Kolegium Kardynalskiego na przełomie XI i XII wieku. Od VIII stulecia siedmiu (później sześciu) biskupów tzw. diecezji podmiejskich Rzymu zajęło szczególne miejsce u boku papieża i byli oni odtąd nazywani „kardynałami biskupami”. W ich kręgu, podczas uroczystości liturgicznych, podpisywania aktów urzędowych itp. ściśle przestrzegano porządku starszeństwa liczonego od daty nominacji na urząd kardynała-biskupa. Kardynał-biskup o najdłuższym stażu nosił tytuł Prior Episcoporum, co można tłumaczyć jako prymas [kardynałów] biskupów („pierwszy spośród kardynałów biskupów”). Kiedy na przełomie XI i XII wieku doszło do uformowania się Kolegium Kardynałów, w skład którego oprócz biskupów weszli także kardynałowie prezbiterzy i diakoni, naturalną koleją rzeczy Prior Episcoporum stał się najwyższym rangą członkiem tego gremium. Począwszy od XIV wieku na jego określenie zaczęto zamiennie używać także terminu Sacri Collegii Decanus[4], częściej jednak używano takich określeń, jak Prior Episcoporum ac omnium Cardinalium, Prior Cardinalium czy Primus Cardinalium. W XV wieku ustępujący pretendenci do tronu papieskiego w okresach wielkiej schizmy zachodniej oraz schizmy bazylejskiej otrzymywali godność kardynalską z zastrzeżeniem pierwszeństwa przed wszystkimi innymi kardynałami. Pomijając jednak przypadki byłych antypapieży, nic nie wskazuje, by do końca XV wieku funkcja ta traktowana była jako jakiś specjalny urząd, na który dokonywano formalnej nominacji; osobę ją pełniącą wyznaczał ogólnie znany porządek starszeństwa wśród kardynałów biskupów. Niewykluczone jednak, że już wtedy pomijano kardynałów biskupów nie będących rezydentami Kurii Rzymskiej[5].
Stopniowa instytucjonalizacja funkcji dziekana czy też prymasa Kolegium Kardynałów została zapoczątkowana przez papieża Juliusza II (1503–1513). 29 listopada 1503, a więc krótko po swoim wyborze na papieża, mianował on dotychczasowego prymasa (dziekana) Kolegium Kardynałów Oliviero Carafę kardynałem biskupem Ostia e Velletri. Od tego momentu datuje się ścisłe powiązanie tej diecezji z funkcją dziekana Świętego Kolegium, jak również upowszechnienie samej nazwy Sacri Collegii Cardinalium Decanus. Po roku 1503 kardynał biskup, który zgodnie z porządkiem starszeństwa powinien stać się dziekanem Kolegium Kardynałów, obejmował tę funkcję dopiero po przeniesieniu go z dotychczasowej diecezji do diecezji Ostia e Velletri; zanim to nastąpiło, mógł on być co najwyżej „pełniącym obowiązki dziekana”. W przeciwieństwie do funkcji protodiakona lub protoprezbitera nie była to więc funkcja obejmowana z mocy samego prawa zgodnie z ustalonym porządkiem starszeństwa, lecz wymagała zatwierdzenia na konsystorzu przez samego papieża, poprzez przeniesienie danego kardynała do diecezji Ostia e Velletri. Tę unię personalną zatwierdzili papieże Paweł IV w 1555 i Grzegorz XIV w 1591.
Wprowadzenie przez Juliusza II obowiązku formalnej nominacji na urząd dziekański wkrótce spowodowało spory na tle obsady tego urzędu. W 1534 kardynał dziekan Alessandro Farnese został wybrany na papieża jako Paweł III, zwalniając tym samym diecezję Ostia e Velletri. Na konsystorzu 17 października 1534 o przeniesienie do tej diecezji i tym samym nominację na urząd dziekana poprosił kardynał Giovanni Piccolomini, który był najstarszym stażem kardynałem biskupem obecnym wówczas w Kurii Rzymskiej. Wniosek ten oprotestowali jednak francuscy kardynałowie, jako naruszający prawa ich rodaka François Guillaume de Clermont, którego nominacja na kardynała biskupa poprzedzała nominację Piccolominiego, ale który pełnił funkcję legata w Awinionie i nie rezydował w Kurii. Paweł III początkowo wstrzymał się z rozstrzygnięciem, ale ostatecznie 26 lutego 1535 dał pierwszeństwo Piccolominiemu jako rezydentowi Kurii. Kazus ten był jednym z powodów, dla którego dokonano formalnego uregulowania obsady urzędu dziekana Świętego Kolegium Kardynałów.
Pierwszą taką oficjalną regulacją była Konstytucja Pawła IV Cum Venerabilis z 22 sierpnia 1555 roku, która wprowadziła obowiązującą niemal nieprzerwanie aż do 1965 roku zasadę, że dziekanem Kolegium Kardynalskiego zostaje każdorazowo kardynał biskup o najdłuższym stażu kardynalskim (liczonym od momentu promocji na kardynała biskupa), z tym, że pod uwagę mieli być brani jedynie rezydenci Kurii Rzymskiej. Uznaniu za rezydenta nie stała na przeszkodzie czasowa nieobecność w Kurii zlecona przez papieża i spowodowana „sprawami publicznymi” (ex causa publica).
Obowiązek rezydencji zniósł papież Benedykt XIII w 1724[6], jednak przywrócił go już jego następca Klemens XII w 1731[7]. Nominacje na kardynała dziekana z pominięciem nierezydentów mających dłuższy staż niż nominat miały miejsce w 1535, 1537, 1555,p 1683, 1719 i 1721. Z kolei w 1763 kardynał Camillo Paolucci zrezygnował z objęcia należnego mu urzędu dziekańskiego z uwagi na zły stan zdrowia i w rezultacie dziekanem został następny w porządku starszeństwa kardynał Carlo Alberto Guidobono Cavalchini.
Reguły ustanowione przez Pawła IV co najmniej dwukrotnie sprawiły poważne trudności interpretacyjne:
W XVIII wieku dwukrotnie zdarzyły się odstępstwa od unii personalnej między urzędem dziekana a funkcją kardynała biskupa Ostia e Velletri:
W 1914 Pius X rozdzielił diecezję Velletri od diecezji Ostia i zniósł wprowadzony na początku XV w. zwyczaj przechodzenia kardynałów biskupów z jednej diecezji podmiejskiej do drugiej (tzw. ius optandi). Od tego czasu każdy kardynał biskup zachowuje swą pierwotnie otrzymaną diecezję aż do śmierci, a jeżeli obejmuje funkcję dziekana, dodatkowo obejmuje diecezję Ostia. Pius X utrzymał jeszcze regułę starszeństwa, jednak papież Paweł VI w motu proprio Sacro Cardinalium Consilio w 1965 zadecydował, że dziekan ma być swobodnie wybierany przez kardynałów biskupów ze swego grona. Paweł VI zdecydował też, że kardynałowie biskupi stali się biskupami wyłącznie tytularnymi swych diecezji. Dziekan w przypadku rezygnacji z tej funkcji (co od tamtego czasu zdarzyło się już trzykrotnie – w 1993, 2002 i 2019[10]) zachowuje tytuł swej pierwotnie otrzymanej diecezji, natomiast tytuł diecezji ostieńskiej przechodzi na jego następcę. W 2019 papież Franciszek zadecydował, że dziekan będzie wybierany na pięcioletnią kadencję (z możliwością przedłużenia mandatu[2]).
Zastępcą dziekana jest subdziekan (wicedziekan) Kolegium Kardynalskiego. W przeszłości zwyczajowo obejmował diecezję Porto e Santa Rufina i wyznaczały go analogiczne jak w przypadku dziekana reguły starszeństwa, z tym, że nie dotyczył go obowiązek rezydencji w Kurii Rzymskiej. Od 1965 podobnie jak dziekan jest swobodnie wybierany przez kardynałów biskupów ze swego grona. Od tamtego czasu funkcję tę sprawowali:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
