Dom Turka w Augustowie

Dom Turka – zabytkowa kamienica w Augustowie przy ul. 3 maja 16.

Dom Turka

nr rej. A-340 z 1.04.2011
Kamienica w 2011
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Augustów
Adres	ul. 3 Maja 16
Ukończenie budowy	1900
Położenie na mapie Polski Dom Turka
Położenie na mapie województwa podlaskiego Dom Turka
Położenie na mapie powiatu augustowskiego Dom Turka
Położenie na mapie Augustowa Dom Turka
53°50′34″N 22°58′59″E

Kamienica w stylu imperialno-ruskim została zbudowana w 1900 przy ówczesnej ul. Długiej. Projektantem mógł być architekt powiatowy Włodzimierz Ślósarski. Przed II wojną światową kamienica była własnością rodziny Rechtmanów. Po 1922 w budynku przez pewien czas znajdował się zakład fotograficzny Judela Rotszejna^[1]. W latach 1928–1936 w kamienicy mieściła się cukiernia Bośniaka Kiamila Takosza, nazywanego Turkiem, od którego wzięła się potoczna nazwa budynku – Dom Turka.

Od początku 1940 do czerwca 1941 kamienica była siedzibą NKWD i NKGB. Areszt umiejscowiony był w podziemiach, zaś na wyższych kondygnacjach znajdowały się biura. W budynku więziono przeciwników władzy radzieckiej oraz osoby przeznaczone do deportacji w głąb ZSRR. Podczas masakry NKWD 22 czerwca 1941 więźniowie ocaleli (zginęły natomiast osoby przetrzymywane w barakach przy Zarządzie Wodnym). NKWD ponownie zajęło budynek jesienią 1944. Od 1945 do 1956 w budynku mieściło się UB. UB torturowało więźniów, śledztwo IPN nie potwierdziło natomiast istnienia grobów (przypisywanych UB) na terenie posesji. W lipcu 1945 budynek był jednym z miejsc przetrzymywania osób schwytanych podczas obławy augustowskiej. W 1946 r. wybudowano mur ochronny wokół posesji (wcześnie była ogrodzona drewnianym płotem). W sąsiadujących z posesja budynkach mieszkali m.in. funkcjonariusze UB, co mialo stanowić dodatkowa ochrone urzędu. Następnie kamienica była siedzibą MO (1956-1981) i WOP (1981-1992). Od 1992 r. posesja pozostawała niewykorzystana, będąc kolejno w dyspozycji wladz wojewódzkich, powiatowych i miejskich.

W 2006 zapadła decyzja o zwrocie kamienicy spadkobiercom rodziny Rechtmanów^[2]. Następnie kamienica została sprzedana prywatnemu przedsiębiorcy, który planował przeznaczyć obiekt na cele handlowe^[3]. Władze Augustowa składały właścicielowi propozycję odkupienia^[4] lub wymiany nieruchomości^[5], aby umieścić w budynku placówki kulturalne. W 2011 budynek został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A-340^[6]. W 2021 budynek został zakupiony przez Instytut Pileckiego^[7]. Docelowo w obiekcie ma mieć siedzibę oddział Instytutu oraz Muzeum Obławy Augustowskiej^[7].

Przypisy

1. Czas utrwalony. Augustowski świat Judela Rotsztejna. Suwałki-Augustów: Towarzystwo Inicjatyw Społeczno-Kulturalnych „Nad Czarną Hańczą” w Suwałkach, 2014, s. 22. ISBN 978-83-933312-2-2.
2. Stracony Turek. Gazeta Współczesna. [dostęp 2015-07-13].
3. W byłej katowni UB ma być market. Gazeta Współczesna. [dostęp 2015-07-13].
4. Augustów - To będzie propozycja ostateczna. Gazeta Współczesna. [dostęp 2015-07-13].
5. Władze nie chcą już czekać. Gazeta Współczesna. [dostęp 2015-07-13].
6. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2015-07-14].
7. Dom Turka wreszcie odzyskany. Augustów. Oficjalny Portal Urzędu Miasta, 2021-07-02. [dostęp 2021-07-02].

Bibliografia

• Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007, s. 451, 563, 617. ISBN 978-83-925620-0-9.
• Irena Batura, Wojciech Batura: Po Ziemi Augustowskiej. Przewodnik dla turysty i wczasowicza. Suwałki: Wydawnictwo "Hańcza", 1993. ISBN 83-900828-3-7. Brak numerów stron w książce
• Siedziba Państwowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (1945-1956). Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2015-07-13].
• Dom Turka w Augustowie. Odkrywca. [dostęp 2015-07-13].
• Śledztwo IPN w Domu Turka. Gazeta Współczesna. [dostęp 2015-07-13].
• Biłem, bo taki był system pracy w UB. Strona byłych działaczy Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. [dostęp 2015-07-13].
• „Dom Turka” zabytkiem!. Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie. [dostęp 2015-07-13].
• Biuletyn nr 4. Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie. [dostęp 2015-07-13].