Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku (pierwotnie Dom Robotniczy, później Zakładowy Dom Kultury oraz Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego) – budynek w dzielnicy Posada miasta Sanoka.
Budynek w 2012 | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Adres |
ul. Kościelna 1 |
Architekt | |
Powierzchnia użytkowa |
niespełna 860 m² |
Rozpoczęcie budowy | |
Ukończenie budowy | |
Kolejni właściciele |
Starostwo powiatowe w Sanoku |
Obecny właściciel |
Caritas Archidiecezji Przemyskiej |
Położenie na mapie Sanoka | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego | |
49°33′01,5″N 22°12′40,8″E |
Ideę powstania budynku podjęło w 1924 Stowarzyszenie „Praca i Życie” przy sanockiej fabryce fabryki maszyn i wagonów, w zarządzie którego zasiedli Józef Śliwa jako przewodniczący oraz m.in. Roman Baczyński. 6 października 1925 powołano Komitet Założycielski. na czele powołanego wówczas Stowarzyszenia „Dom Robotniczy” stanął Józef Śliwa, jego zastępcą został Antoni Fichtel, a w zarządzie zasiadł m.in. R. Baczyński[1]. Projektantem i wykonawcą budowy obiektu był Władysław Chomiak, a budowę rozpoczęto na zakupionym w 1926 areale w tym samym roku[2], kontynuowano do 1930, jednak wówczas obiekt pozostawał jeszcze w stanie surowym (w tym czasie istniał kryzys ekonomiczny). W 1932 dalsze wykończenia budynku przeprowadzono z ramienia Komitetu Wykonawczego Funduszu Budowy Domów Ludowych. Otwarcie nastąpiło w 1932. Majątek pierwotnego stowarzyszenia został przeniesiony na trzy podmioty: Centralny Zarząd Związku Górników (Kraków), Związek Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce (Warszawa) i Centralny Związek Przemysłu Chemicznego w Polsce (Kraków).
W okresie lat 30. II Rzeczypospolitej w pomieszczeniach budynku działały: XXV Oddział Związku Zawodowego Metalowców, Oddział Posada Związku Robotników Drzewnych, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Komitet Miejscowy PPS, Spółdzielnia Spożywców „Jedność”. W pomieszczeniach obiektu była prowadzona działalność kulturalno-oświatowa. W Domu Robotniczym działały: orkiestra dęta, zespół sceniczny, chór męski „Lutnia”. Odbywały się w nim spotkania robotniczy, mowy wygłaszali działacze socjalistyczni. Dom Robotniczy zyskał określenie potoczne „robotniczy parlament”. Pisarz Kalman Segal w swojej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 i wydanej w 1957, zawarł odniesienia do przedwojennego Domu Robotniczego[3].
Podczas II wojny światowej budynek uległ uszkodzeniom (m.in. pożar w styczniu 1945[4]).
Po zakończeniu wojny przystąpiono do odbudowy i remontu (sfinansowanego z kredytu dla miasta[5]), po których 21 września 1946 miało miejsce uroczyste otwarcie Domu Robotniczego[6]. W obiekcie stworzono Bibliotekę Przyzakładową[7][8], działała orkiestra dęta, zespół teatralny. Zakładowy zespół pieśni i tańca, korzystający w swoim repertuarze z okolicznych pieśni i obrzędów ludowych, prowadziła Maria Bieńkowska[9][10]. Zespół instrumentalny prowadził Edward Dańczyszyn[11].
W 1952 Zarząd Główny Związku Zawodowego Metalowców dokonał przekazania budynku na rzecz fabryki „Sanowag”. W wyniku porozumienia dotychczasowych współwłaścicieli (związków zawodowych) podjęto decyzję, wskutek której jedynym właścicielem został Związek Metalowców. Od końca 1952 do 1953 przy Domu Robotnika członkowie koła klubu Stal Sanok wybudowali lodowisko[12]. Postanowieniem Zarządu Głównego Związku Metalowców z 27 kwietnia 1960 został przekazany na rzecz sanockiej fabryki, a jego kierowanie przejęła Rada Zakładowa. Obiekt został przemianowany na Zakładowy Dom Kultury. Jego rozwój nastąpił w latach 60. W okresie PRL budynek mieścił Kino „San” (także pod nazwą Kino „Robotnik”[13]), kawiarnię, funkcjonował w nim Zespół Pieśni i Tańca „Autosan”[14]. Od 1 września 1966 kierownikiem ZDK był Emil Buras[15]. W połowie lat 70. budynek został odremontowany z funduszy Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”[16]. W 1981 wykonano remont i naprawy w budynku[17].
W latach 70. dyrektorem ZDK był Antoni Wojewoda[18][19]. W tym latach z inicjatywy dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku, Heleny Grabowskiej, zainicjowano współpracę tej szkoły z ZDK[20]. W 1976 odbyły się obchody 50-lecia działalności Zakładowego Domu Kultury[21]. Rok 1976 jubileuszu zbiegł się z 30. rocznicami powstania zakładowej orkiestry dętej oraz zakładowego klubu sportowego Stal Sanok[22]. Pod koniec listopada 1976 obchody uświetniły uroczysta akademia i galowy koncert amatorskich zespołów artystycznych[23]. Z tej okazji w 1976 został wydana publikacja pt. 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”[24]. 20 lutego 1980 w ZDK odbył się uroczysty koncert z okazji obchodów 62 rocznicy powstania Armii Radzieckiej[25]. Podczas obchodów 150-lecia istnienia fabryki w 1982 w budynku ZDK została odsłonięta tablica pamiątkowa i jednocześnie upamiętniająca rocznicę zainicjowania w niej ruchu robotniczego i związkowego[26][27]. Przedstawia podobizny trzech robotników i zarys zabudowań fabrycznych w tle oraz poniżej inskrypcję o treści: W 100-lecie polskiego ruchu robotniczego i w 80-lecie tworzenia zorganizowanych form ruchu związkowego w Sanockiej Fabryce Autobusów. Załoga w 150-lecie sanockiej fabryki. Grudzień 1982[28]. Projektantem tablicy był Władysław Kandefer. Później tablica została przeniesiona do budynku biurowego Autosanu przy ulicy Stefana Okrzei w dzielnicy Posada.
W 1988 prowadzono prace modernizacyjne obiektu[29]. W latach 90. władze Autosanu planowały zbycie budynku, po czym w 1997 został przejęty przez Kuratorium Oświaty w Krośnie i łączony do struktury Młodzieżowego Domu Kultury w Sanoku[30]. Od końca lat 90. budynek należał do powiatu sanockiego, zaś decyzją Rady Powiatu Sanockiego z listopada 2001 został przekazany w formie darowizny na rzecz Caritas Archidiecezji Przemyskiej celem prowadzenia placówki opiekuńczo wychowawczej i kulturalnej, a administrowanie przejęła pobliska Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa[31]. 9 czerwca 2002 został uroczyście otwarty Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego[32][33][34][35][36]. W budynku przejściowo działała filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, Rada Dzielnicy Posada i Chór im. św. Cecylii.