Czarny Staw pod Rysami

Czarny Staw pod Rysami^[1] lub Czarny Staw nad Morskim Okiem^[2] (słow. Čierne pleso nad Morským okom, niem. Meerauge, węg. Tengerszem^[1]) – tatrzańskie jezioro^[2] położone w kotle polodowcowym w Dolinie Rybiego Potoku.

Czarny Staw pod Rysami

Czarny Staw, widok ze szlaku na Rysy
Położenie
Państwo	Polska
Wysokość lustra	1583 m n.p.m.
Morfometria
Powierzchnia	20,64 ha
Wymiary • max długość • max szerokość	578 m 444 m
Głębokość • maksymalna	76,4 m
Objętość	7 761 700 m³
Hydrologia
Rodzaj jeziora	karowe
Położenie na mapie Tatr Czarny Staw pod Rysami
Położenie na mapie Karpat Czarny Staw pod Rysami
49°11′20″N 20°04′37″E

Czarny Staw na mapie topograficznej z 1938

Zobacz w Wikiźródłach rozdział „Czarny Staw nad Rybiem” z „Illustrowanego przewodnika do Tatr, Pienin i Szczawnic”

Cienie rzucane przez szczyty oraz występująca w wodzie sinica Pleurocapsa polonica i Pleurocapsa minor nadają jezioru ciemny, nieomal czarny kolor, co ma odzwierciedlenie w jego nazwie^[1]. Jest to najdalej wysunięte na południe jezioro w Polsce^[3].

Topografia

Zbliżone kształtem do koła jezioro położone jest na wysokości 1583 m, czyli 188 m wyżej niż lustro Morskiego Oka. Powierzchnia Czarnego Stawu wynosi ok. 20,64 ha, głębokość maksymalna – 76,4 m (drugie miejsce w Tatrach, czwarte w Polsce), pojemność – 7 761 700 m³ wody. Jezioro jest zamknięte wyraźnym progiem skalnym, budowanym przez mocno wygładzone przez egzarację skały. Jest to efekt działań lodowca, który utworzył w tym miejscu tzw. mutony (ta forma skalna nazywana jest też barańcem). Przez próg spadają niewielkimi kaskadami wody Czarnego Stawu, tworząc wodospad nazywany Czarnostawiańską Siklawą^[4].

Bezpośrednio nad jeziorem wznoszą się ściany Kazalnicy (wysokość ściany wynosi 576 m). Kocioł Czarnego Stawu otacza grań od Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego przez Wołowy Grzbiet, Rysy, Niżnie Rysy i Żabią Grań z Żabim Szczytem Wyżnim, Żabim Mnichem aż po Owcze Turniczki^[3].

• 
  Kar Czarnego Stawu otoczony ścianami Niżnich Rysów i Kazalnicy (dokładniejszy opis)
• 
  Widok z Mięguszowieckiego Szczytu
• 
  Czarny Staw i Morskie Oko
• 
  Morskie Oko i Czarny Staw

Przyroda

Już od 1883 próbowano zarybiać jezioro pstrągami z Morskiego Oka, jednak bezskutecznie. Jest to jezioro wybitnie oligotroficzne: surowe warunki życiowe i przede wszystkim brak pożywienia uniemożliwiają pstrągom życie. Jezioro to zamarza przeważnie w październiku – listopadzie, a taje w miesiącach maj – lipiec. W miesiącach letnich temperatura wody waha się w granicach 7–11,5 °C^[5]. Nad brzegami zacienionymi potężnymi ścianami grani głównej panuje chłód nawet w czasie największych upałów. Wincenty Pol pisał: „Nie darmo tak go nazwano, jest to kraina śmierci”. Eugeniusz Janota w swym Przewodniku w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin (1860) stwierdził, iż jest to „najposępniejszy ze wszystkich stawów Tatr polskich”^[6]. W podobnym tonie wyraził się Bogusz Stęczyński w swoim poemacie „Tatry w dwudziestu czterech obrazach” (1860): „O tysiąc stóp wyżéj Morskiego-oka, tego El-dorada Galicyi, leży Czarny-staw, daleko mniejszy, ale więcéj głębszy, zupełnie ponury, pustemi otoczony skałami”^[7].

Mimo to na brzegach stawu występuje interesująca flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie skalnicy odgiętolistnej, mietlicy alpejskiej, sita trójłuskowego, turzycy Lachenala i wiechliny tatrzańskiej – gatunków roślin w Polsce występujących tylko w Tatrach i to w niewielu miejscach, a także turzycy skąpokwiatowej w Polsce z rzadka występującej tylko w Karpatach i Sudetach^[8].

Historia

Wody Czarnego Stawu w 1804 r. były badane przez Stanisława Staszica (mierzył głębokość jeziora i temperaturę wody). Dokładniejsze pomiary wykonał Eugeniusz Klemens Dziewulski w 1879 r.^[4]

Jak pisał Eugeniusz Janota „W zachodniej stronie tego stawu postawiono żelazny krzyż na pamiątkę bytności tamże Grzegorza Zieglera, biskupa tynieckiego i tarnowskiego (zm. w Lincu 1852)^[1]. Na żelaznej płycie znajdował się napis: »Hic non plus ultra, non supra nisi in cruce D. N. J. Christi. 1823«”^[6]. Wielka Encyklopedia Tatrzańska podaje, że na krzyżu figurowała data „1835”. Krzyż ten, odlany z tatrzańskiego żelaza w zakopiańskich Kuźnicach, ustawiono w 1836 r. staraniem ówczesnego proboszcza z Poronina. Janusz Chmielowski w „Przewodniku po Tatrach” pisze na ten temat tak: „Krzyż ten ufundowany przez biskupa tynieckiego Grzegorza Zieglera na pamiątkę jego bytności w r. 1823 nad Morskim Okiem, znajdował się pierwotnie nad brzegiem Morskiego Oka i dopiero w r. 1836 przeniesiony został nad Czarny Staw”^[9].

Zimą nad Czarny Staw jako pierwsi dotarli ks. Walenty Gadowski, Bolesław Łazarski i Jakub Gąsienica Wawrytko starszy (31 grudnia 1910). Staw i widoki znad niego były od dawna podziwiane przez turystów. Węgierski alpinista Mór Déchy pisał: „jest to najpiękniejsza sceneria jeziorna w całych Tatrach”^[4].

Szlaki turystyczne

– szosą do schroniska PTTK przy Morskim Oku, dalej wschodnim brzegiem Morskiego Oka na próg Czarnego Stawu i na wierzchołek Rysów.

• Czas przejścia ze schroniska nad Morskim Okiem nad Czarny Staw: 50 min (↓ 40 min)
• Czas przejścia z rozstaju szlaków nad Czarnym Stawem na Rysy: 3 h (↓ 2:30 h)

– znad Czarnego Stawu na Kazalnicę i Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem (2:30 h, ↓ 2 h)^[3]

Zobacz też

• Jeziora tatrzańskie