Czarnoksiężnik z Oz

Czarnoksiężnik z Oz (ang. Wizard of Oz, znany również pod nazwą Czarnoksiężnik z krainy Oz) – amerykański film familijny, fantastyczno-przygodowy musical z 1939 roku produkcji Melvyna LeRoya, przeważnie w reżyserii Victora Fleminga. Film jest adaptacją powieści dla dzieci Czarnoksiężnik z Krainy Oz autorstwa L. Franka Bauma^[2].

Ten artykuł dotyczy filmu z 1939 roku. Zobacz też: inne znaczenia.

Czarnoksiężnik z Oz

Wizard of Oz

Gatunek	musical filmowy familijny fantastyczny przygodowy
Rok produkcji	1939
Data premiery	USA: 12 sierpnia 1939 Polska: 11 kwietnia 1977 (premiera telewizyjna)[1]
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Czas trwania	102 min
Reżyseria	Victor Fleming
Scenariusz	Noel Langley Florence Ryerson Edgar Allan Wool
Główne role	Judy Garland Frank Morgan Ray Bolger Jack Haley Bert Lahr Margaret Hamilton
Muzyka	E.Y. Harburg Harold Arlen George Bassman George E. Stoll Robert W. Stringer Herbert Stothart
Zdjęcia	Harold Rosson
Scenografia	Cedric Gibbons Edwin B. Willis Malcolm Brown William A. Horning Jack Martin Smith
Kostiumy	Adrian
Montaż	Blanche Sewell
Produkcja	Mervyn LeRoy
Wytwórnia	Metro-Goldwyn-Mayer Loew’s
Dystrybucja	Metro-Goldwyn-Mayer
Nagrody
1940: cztery Oscary
Strona internetowa

W roku 1989 był jednym z 25 pierwszych filmów wprowadzonych do Narodowego Rejestru Filmowego Stanów Zjednoczonych jako film „znaczący kulturowo, historycznie bądź estetycznie”^[3]. W roku 1995, z okazji stulecia narodzin kina, film znalazł się na watykańskiej liście 45 filmów fabularnych, które propagują szczególne wartości religijne, moralne lub artystyczne^[4][5]. W roku 2007 film został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata^[6].

Fabuła

Główną bohaterką jest 12-letnia Dorotka Gale, która mieszka z ciotką i wujkiem na farmie w Kansas, a jej najbliższym przyjacielem jest piesek Toto. Połowa farmy należy jednak do pani Gulch, która nie należy do sympatycznych osób. Kiedy pewnego dnia Toto gryzie kobietę w nogę, ta postanawia go uśpić. Dorotka uważa, że jedynym sposobem na uratowanie czworonoga będzie ucieczka. Jednak spotkany przypadkiem profesor Marvel przekonuje nieświadomie dziewczynkę do powrotu do domu. Gdy Dorotka i Toto wracają tam, w dom z ogromną mocą uderza dużych rozmiarów trąba powietrzna i porywa dziewczynkę wraz z psem i całym budynkiem.

Tornado przenosi Dorotkę i Toto do fantastycznej krainy Oz, znajdującej się po drugiej stronie tęczy. Nowa przygoda rozpoczyna się od śmierci Złej Czarownicy ze Wschodu, której siostra – Zła Czarownica z Zachodu – poprzysięga zemstę na dziewczynce. Dorotka postanawia udać się do Szmaragdowego Grodu, stolicy krainy Oz, aby odnaleźć jej władcę, potężnego czarownika, i prosić o pomoc w powrocie do domu.

Podczas wyprawy dziewczynka poznaje nowych przyjaciół – Blaszanego Drwala, Stracha na Wróble i Tchórzliwego Lwa, którzy przyłączają się do Dorotki i Toto. Nowi towarzysze również pragną poznać czarnoksiężnika i poprosić go o spełnienie własnych marzeń: Blaszany Drwal chciałby mieć prawdziwe serce, Tchórzliwy Lew – odwagę, a Strach na Wróble – mądrość. Plany Dorotki i jej przyjaciół stara się jednak usilnie pokrzyżować Zła Czarownica z Zachodu.

Obsada

Judy Garland w zwiastunie filmu

• Judy Garland – Dorotka Gale
• Frank Morgan –
  • profesor Marvel,
  • Czarnoksiężnik Oz,
  • klucznik miasta,
  • woźnica,
  • strażnik bramy miasta
• Ray Bolger –
  • Strach na wróble,
  • Hunk
• Jack Haley –
  • Blaszany Drwal,
  • Hickory
• Bert Lahr –
  • Tchórzliwy Lew,
  • Zeke
• Margaret Hamilton –
  • Zła Czarownica z Zachodu,
  • panna Almira Gulch,
  • Zła Czarownica ze Wschodu
• Billie Burke – Glinda, Dobra Czarownica z Północy
• Charley Grapewin – wujek Henry Gale
• Clara Blandick – ciotka Emily Gale
• Pat Walshe – Nikko, dowódca latających małp
• Mitchell Lewis – dowódca Winków (niewymieniony w czołówce)
• Charlie Becker – burmistrz Manczkinów (niewymieniony w czołówce)
• Jerry Maren – Manczkin (niewymieniony w czołówce)
• Mickey Carroll – Manczkin (niewymieniony w czołówce)

Produkcja

Rolę Dorotki miała zagrać Shirley Temple, jednak ostatecznie w postać tę wcieliła się aktorka i piosenkarka Judy Garland, która miała wówczas 17 lat^[7].

Z filmu pochodzi piosenka „(Somewhere) Over the Rainbow”, która stała się przebojem muzyki rozrywkowej^[8].

Nagrody i wyróżnienia

Nagrody 1940: Nagroda Akademii Filmowej – Oscar – Najlepsza muzyka oryginalna 1940: Oscar – najlepsza piosenka (Over the Rainbow) 2005: Satelita (Nagroda Międzynarodowej Akademii Prasowej) – Najlepsze wydanie DVD klasyków kina, za 3 płytowe wydanie kolekcjonerskie 2006: Saturn (Nagroda Akademii Science Fiction, Fantasy i Horroru) – Najlepsze wydanie DVD klasyków kina Nominacje 1939: Złota Palma na Festiwalu Filmowym w Cannes 1940: Oscar – najlepszy film 1940: Oscar – najlepsza scenografia 1940: Oscar – najlepsze efekty specjalne 1940: Oscar – najlepsze zdjęcia filmów kolorowych 2005: Satelita – najlepsze dodatki w wydaniu DVD, za 3 płytowe wydanie kolekcjonerskie 2005: Satelita – najlepsze wydanie DVD, za 3 płytowe wydanie kolekcjonerskie 2005: Satelita – najlepsze wydanie DVD filmu dla młodych widzów, za 3 płytowe wydanie kolekcjonerskie

Miejsca w rankingach i plebiscytach 2001: 6. miejsce na liście stu najlepszych filmów wszech czasów według Amerykańskiej Akademii Filmowej 2001: 26. miejsce w rankingu 100 najlepszych filmów wszech czasów przeprowadzonym przez telewizję Channel 4 2002: 7. miejsce w rankingu brytyjskiej sieci sklepów Woolworths na filmy zapewniające dobre samopoczucie 2003: 3. miejsce w rankingu ogłoszonym przez kanał Channel 4 na najpopularniejsze na Wyspach Brytyjskich musicale 2003: 4. miejsce na Liście 100 największych bohaterów i złoczyńców wszech czasów dla Margaret Hamilton za rolę Złej Czarownicy z Zachodu według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2004: 1. miejsce na Liście 100 najlepszych piosenek filmowych wszech czasów dla Over the Rainbow według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2004: 82. miejsce Liście 100 najlepszych piosenek filmowych wszech czasów na dla piosenki Ding Dong! The Witch Is Dead według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2005: 7. miejsce w kategorii najlepszy film w historii kina w rankingu Digital Dreem Doors 2005: 4., 23. i 99. miejsce na Liście 100 najlepszych kwestii filmowych wszech czasów według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2006: 6. miejsce w rankingu magazynu „Hotdog” na najwspanialszy film wszech czasów 2006: 3. miejsce na liście 25 najlepszych musicali wszech czasów według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2006: 26. miejsce na Liście 100 najbardziej inspirujących filmów wszech czasów według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2007: 10. miejsce na liście stu najlepszych filmów według Amerykańskiego Instytutu Filmowego 2008: najlepsza produkcja fantasy w historii kina według Amerykańskiego Instytutu Filmowego

Nawiązania i kontynuacje

Czarnoksiężnik z krainy Oz po sukcesie produkcji LeRoya był jeszcze wielokrotnie przenoszony na ekrany kin i telewizorów: jako Czarnoksiężnik z krainy Oz (The Wiz, 1978) Sidneya Lumeta^[9], Powrót do Krainy Oz (Return to Oz, 1985) Waltera Murcha^[10] i poważniejszy w tonacji miniserial Blaszany bohater (Tin Man, 2007)^[11]. Do Czarnoksiężnika... nawiązują m.in. Muppety w krainie Oz (2005) Kirka Thatchera^[12].

W Australii (USA, Australia, 2008) lady Ashley, chcąc nawiązać kontakt z Nullah, opowiada mu o Czarnoksiężniku z Oz i śpiewa piosenkę „Over the Rainbow”. Z kolei podczas balu u Kinga Carneya bohaterowie oglądają film^[13].

W Prezencie pod choinkę (USA, 1983), którego akcja dzieje się w latach 40. XX wieku, trwa kampania reklamowa filmu, a Ralphie w swoich wyobraźni obsadza niektóre osoby z jego otoczenia w postacie filmu^[14].

W skeczu brytyjskiego programu komediowego The Benny Hill Show „WonderGran Meets Dr. Jackal and Mr. Hyde”, gdy pan Hyde zaprzyjaźnia się z gangiem złodziei, w tle leci muzyka „We’re Off to See the Wizard”^[15].

Zobacz też

• lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI