Cyranka zwyczajna[4][5] (Spatula querquedula) – gatunek wędrownegoptaka wodnego średniej wielkości, z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Mimo wielkiego zasięgu występowania nie wyróżnia się podgatunków[6][7].
W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy niżu (rozmieszczony nierównomiernie, lokalnie może być liczny). Głównym obszarem lęgowym są Kotlina Biebrzańska oraz bagienna dolina Narwi[8].
Cechy gatunku
Młody w szacie juwenalnej.Samiec w szacie godowej ma głowę, szyję oraz pierś ciemnobrązową. Nad okiem ku karkowi biegnie łukiem biały, szeroki pas. Pierś cętkowana. Boki białe z drobnym, szarym prążkowaniem. Pokrywy skrzydłowe jasnoszare, na lotkach II rzędu znajduje się ciemny, biało obrzeżony pas. W locie ciemna pierś kontrastuje z jasnym brzuchem. Samiec w szacie spoczynkowej podobny do samicy, ale skrzydła takie same, jak w szacie godowej[9]. Samica jest większa od cyraneczki, ma dłuższy, bardziej szary dziób. Ogólne ubarwienie ma jasnobrązowe, pióra jasno obrzeżone. Przez oko biegnie ciemny pasek oczny[9]. Młode w szacie juwenalnej od samic różnią się ciemniejszym brzuchem i węższym pasem końcowym na lotkach II rzędu[9]. Dziób jest szary. Od cyraneczki różni się kolorem skrzydełka kciukowego: u cyranki jest ono jasnoniebieskie, u cyraneczki – ciemnoniebieskie.
długość ciała ok. 36–41 cm długość skrzydła 21 cm rozpiętość skrzydeł 58–65 cm długość dzioba ok. 7–11 cm masa ciała ok. 280–550 g
Biotop
Gęsto zarośnięte zbiorniki wodne. Często są to niewielkie stawy, a nawet rowy melioracyjne.
Toki
Wiosenne powroty w marcu i kwietniu cyranki wykonują już parami. Osobliwy jest lot godowy samców, w stadkach nad powierzchnią akwenu. Przy siadaniu na wodzie słychać szybkie klaskanie ich skrzydeł. Samiec pływa za samicą, trzymając dziób tuż przy jej ogonie. Jednocześnie stroszy pióra na łopatkach i na głowie, rytmicznie nią kiwając. Przy zarzucaniu łba na plecy wydaje głośne „trreb”. Samica odzywa się cichym „knek”.
Gniazdo
Głębokie obniżenie wyłożone roślinami i puchem, umieszczone na terenach bagnistych, wolno płynących zarośniętych wodach, nad kanałami lub stawami. Rzadziej samica ukrywa gniazdo w trzcinie, turzycach lub na polu. Od gniazd cyraneczki różni je wyścielenie piórami z białym pasem pośrodku.
Jaja z kolekcji muzealnej
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając od kwietnia do czerwca 6 do 12 żółtawych lub brunatnych jaj[5][11].
Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 24 dni przez samicę[11]. Pisklęta są zagniazdownikami (gniazdo opuszczają po 24 godzinach). Opiekuje się nimi wyłącznie samica. Samiec strzeże gniazda jedynie podczas znoszenia jaj i w początkowym okresie wysiadywania. Najpóźniej po dwóch dniach od wyklucia matka prowadzi pisklęta nad wodę. Zdolność lotu osiągają po około 1 miesiącu. Kaczęta w puchu mają czarny pas pociągnięty przez oko, łączący się z podobnym pasem podocznym. Oba sięgają do dzioba. Młode podobne są do rodziców. W lipcu rodziny zbierają się w małe stadka, choć nie tak liczne jak u cyraneczki.
Pożywienie
Rośliny wodne, zarówno ich części zielone jak i nasiona, uzupełnione przez drobne zwierzęta wodne – bezkręgowce, drobne ryby i kijanki.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski cyranka sklasyfikowana została jako gatunek narażony (VU)[13]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 1000–3000 par[14]. Trend liczebności populacji krajowej uznawany jest za spadkowy[13].
Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko:Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05).[w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line].Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego.[dostęp 2021-05-08].
Carboneras, C. & Kirwan, G.M.:Garganey (Spatula querquedula).[w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line].2014.[zarchiwizowane z tego adresu(2015-07-03)].
LudwikTomiałojć,TadeuszStawarczyk:Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany.Wrocław:PTPP "pro Natura",2003,s.151–153. ISBN83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
LarsL.SvenssonLarsL. i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 28,29, ISBN978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-02-20].
KarelStastny:Ptaki wodne.Warszawa:Delta,1993. ISBN83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech:Ptaki.T.I.Warszawa:Wiedza Powszechna,1990,seria:Mały słownik zoologiczny. ISBN83-214-0563-0.
Anas querquedula (Cyranka). W:M.Gromadzki (red.):Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.T.7:Ptaki (część I).Warszawa:Ministerstwo Środowiska,2004,s.149–152. ISBN83-86564-43-1.
_RWD3.jpg)
_in_AP_W_IMG_2844.jpg)
