Cietrzew II

Cietrzew II (Birkan, Berkhan, Birckhahn, Birckhan, Birkhahn) – pruski i śląski herb szlachecki, przypisywany także rodzinie kaszubskiej.

Herb Cietrzew II i jego odmiany

Cietrzew II

Cietrzew II według Bonieckiego

Cietrzew II a

Herb Birkhan na Śląsku

Birkhan (Cietrzew II) w postaci używanej na Śląsku

Wersja baronowska

Opis herbu

Herb występował przynajmniej w dwóch wariantach. Opisy z wykorzystaniem zasad blazonowania, zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego^[1]:

Cietrzew II (Birkan, Berkhan, Birckhahn, Birckhan, Birkhahn): W polu czerwonym cietrzew czarny na pagórku zielonym. Klejnot: nad hełmem w koronie cietrzew jak w godle. Labry być może czerwone, podbite czernią bądź złotem.

Według Bonieckiego, cietrzew w godle nie stoi na pagórku, zaś ten w klejnocie trzyma w prawej łapie kulę. Natomiast herb używany w śląskiej gałęzi rodziny miał pole błękitne.

Ponadto, na Śląsku używano wersji baronowskiej herbu, w której herb Birkhan był skwadrowany z herbem zawierającym w polu złotym palmę zieloną na takimż pagórku. Wyróżnikiem tytułu baronowskiego były dwa hełmy z klejnotami: prawy cietrzew w lewo, lewy palma. Labry na obu hełmach czerwone, podbite złotem^[2].

Cietrzew II a (Birkan odmienny, Berkhan, Birckhahn, Birckhan, Birkhahn): W polu srebrnym cietrzew czarny z podgardlem i grzebieniem czerwonym. W klejnocie nad hełmem bez korony głowa cietrzewia z szyją. Labry czarne, podbite srebrem.

Jan Karol Dachnowski opisał podobny herb (bez klejnotu), z cietrzewiem stojącym na pagórku.

Najwcześniejsze wzmianki

Herb w wariancie podstawowym wymieniany w herbarzach Dachnowskiego (Herbarz szlachty Prus Królewskich), Bonieckiego (Herbarz polskie, z małą odmianą), Leszczyca (Herby szlachty polskiej), oraz przez Piekosińskiego (Herold polski). Odmiany śląskie tego herbu zobaczyć można w Nowym Siebmacherze, z czego herb baronowski pochodzi z końca XVIII wieku. Wariant IIa wymieniany jest przez Dachnowskiego, Siebmachera i Piekosińskiego.

Rodzina Birkhanów

Szlachta pruskiego pochodzenia osiadła na Śląsku w drugiej połowie XVIII wieku. Występowało na Śląsku kilka rodzin takiego nazwiska o trudnym do ustalenia stopniu pokrewieństwa. Przedstawiciele linii śląskiej to m.in.:

• Jakub Albrecht von Birkhan, major pruski, właściciel Leśnicy i Rozwadzy koło Kędzierzyna na Górnym Śląsku,
• Wilhelm Gottlieb Ernest, uzyskał w 1793 roku inkolat^[3] śląski, w tym samym roku był starostą pszczyńskim,
• Karol von Birkhan z Ostromęcka otrzymał w 1786 (1787) tytuł baronowski z ubogaceniem herbu, adoptował
• Karola Fryderyka (zm. 1863).

W rękach śląskiej linii pozostawały majątki: Konotop, Pełczyn, Miłcz i Wróblewo^[2].

Herbowni

Birkan (Berkhan, Birkhan, Birckhan). Kaszubska rodzina Kętrzyńskich używała też przydomka Berghan (Berghahn), który jest tłumaczeniem nazwy ich herbu (Cietrzew) na niemiecki. Z tego też powodu, herb Cietrzew II przypisywano także Kętrzyńskim.

Przypisy

1. Alfred Znamierowski, Paweł Dudzińskimiejsce=Warszawa: Wielka księga heraldyki. Świat Książkiisbn=978-83-247-0100-1, 2008, s. 104–108.
2. Roman Sękowski: Herbarz Szlachty Śląskiej. T. 1. Chudów: Zamek "Chudów", 2008, s. 203. ISBN 978-83-7183-597-1.
3. Rodzaj indygenatu stosowanego na ziemiach czeskich i austriackich

Bibliografia

• Przemysław Pragert: Herbarz szlachty kaszubskiej T.3. Gdańsk: Wydawn. BiT, 2009, s. 229. ISBN 978-83-927383-6-7.