Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie (ul. Piłsudskiego)

Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – zabytkowa sala sportowa znajdująca się w Krakowie w dzielnicy I Stare Miasto przy ul. J. Piłsudskiego 27, na Piasku.

Budynek
Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”
(Sokolnia)

nr rej. A-651 z 15 maja 1984[1]
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. J. Piłsudskiego 27
Typ budynku	hala sportowa
Architekt	Karol Knaus Teodor Talowski
Rozpoczęcie budowy	1889
Pierwszy właściciel	TG Sokół
Obecny właściciel	Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”
Położenie na mapie Krakowa Sokolnia
Położenie na mapie Polski Sokolnia
Położenie na mapie województwa małopolskiego Sokolnia
50°03′35,5″N 19°55′36,5″E

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało 23 lutego 1885 roku z inicjatywy studentów związanych z tak zwaną Czytelnią Akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miało na celu duchowe i fizyczne odrodzenie społeczeństwa przez kultywowanie tradycji narodowych, wychowanie patriotyczne oraz uprawianie ćwiczeń sportowych, głównie o charakterze paramilitarnym. W ramach „Czytelni” powstało Towarzystwo „Sokół”. Popularyzowało turystykę, gimnastykę i różne sporty: wioślarstwo, strzelectwo, szermierkę, łucznictwo, pływanie, lekką atletykę i inne.

W 1889 roku gmina miasta przekazała Towarzystwu grunty przy ówczesnej ulicy Wolskiej, tuż przy korycie płynącej tam wtedy rzece Rudawa^[2].

W tym samym roku wybudowano własny budynek, sokolnię. Znajdowała się w nim największa w Galicji sala gimnastyczna, wyposażona w najnowocześniejsze urządzenia sportowe. Gmach zaprojektował Karol Knaus. Uroczyste otwarcie budynku odbyło się 18 listopada 1889 roku^[3].

W 1894 roku sokolnię rozbudowano. Dobudowano wschodnią część zaprojektowaną przez Teodora Talowskiego, budynek uzyskał cechy neogotyckie. W 1921 roku w budynku miała siedzibę Dzielnica Krakowska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

31 lipca 1947 roku przedstawiciele Urzędu Bezpieczeństwa opieczętowali budynek „Sokoła” odbierając zezwolenie na jego działalność^[4].

Od 1957 roku budynkiem administrowało TKKF. „Sokół” odzyskał swój budynek we wrześniu 1990 roku i rozpoczął kapitalny remont budynku zdewastowanego przez poprzedniego użytkownika Klub Sportowy Cracovia^[4]. W latach 2017–2020 trwał pierwszy kompleksowy od czasu powstania obiektu remont i prace konserwatorskie. Prawie cały koszt został sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa przyznaną przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa^[5][6][7].

15 maja 1984 budynek został wpisany do rejestru zabytków^[1]. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków^[8].

Część zachodnia budynku

Powstała w 1889 według projektu Karola Knausa. Ścianę frontową zdobi fryz sgraffito z napisem „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół”, herbami Orła Białego i Krakowa oraz sentencjami będącymi mottami Towarzystwa: „W zdrowym ciele, zdrowy duch” Juwenalisa i „Sława młodzieńca jest jego siłą”. W tej części budynku znajduje się sala gimnastyczna.

• 
  Widok ogólny
• 
  Fasada
• 
  Sala gimnastyczna
• 
  Sgraffito
• 
  Tabliczka z markerem upamiętniająca falę powodziową z dnia 11 lipca 1899 roku, wmurowana w dolną część elewacji budynku

Część wschodnia budynku

Powstała w 1894 według projektu Teodora Talowskiego. Nad wejściem umieszczono w 1934 roku tablicę upamiętniająca członków „Sokoła” walczących w I wojnie światowej o odzyskanie niepodległości. Szczyt bocznej ściany od strony ul. Wenecja zdobią alegoryczne polichromie. W nadświetlu wewnętrznych drzwi znajduje się współczesny witraż z symbolami Towarzystwa. Wykonany został w 2005 roku, według projektu Heleny Papée-Bożyk, przez Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński.

• 
  Ogólny widok
• 
  Tablica pamiątkowa
• 
  Polichromie
• 
  Witraż

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2024-02-08].
2. Z archiwum Krakowa. Gmach Sokoła. 1900. [online], zarchiwumkrakowa.pl, 30 grudnia 2019 [dostęp 2022-12-28].
3. Przewodnik Kraków. Ulica Piłsudskiego [online], krakow-przewodnik.com.pl [dostęp 2022-12-28].
4. O nas [online], www.sokol.pl [dostęp 2022-12-28].
5. Rozpoczyna się remont hali "Sokoła" w Krakowie [online], dzieje.pl, 23 września 2017.
6. MałgorzataM. Mrowiec MałgorzataM., Kraków. Wnętrza „Sokoła” po renowacji zachwycają na nowo. Remont gmachu potrwa do 2020 roku [online], dziennikpolski24.pl, 16 listopada 2018.
7. Kronika TVP3K.T. Kraków Kronika TVP3K.T., AgataA. Jędrzejczyk-Dyląg AgataA., Zakończył się remont konserwatorski sali głównej "Sokoła" [online], krakow.tvp.pl, 28 listopada 2018.
8. Gminna ewidencja zabytków Krakowa. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Krakowa. [dostęp 2024-10-07].

Bibliografia

• Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-922906-8-1
• Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2