Bractwo Żelaznej Szekli

Bractwo Żelaznej Szekli – polska organizacja zajmująca się wychowaniem morskim młodzieży, utworzona przez grupę żeglarzy w roku 1973 z inicjatywy kpt. Adama Jassera. Działalność Bractwa była ściśle związana z telewizyjnym programem Bohdana Sienkiewicza „Latający Holender”^[a]. W rozwoju Bractwa brał udział kpt. Krzysztof Baranowski, wspierany przez kpt. Macieja Szczepańskiego (przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji). Logo Bractwa – cztery splecione i ułożone w Krzyż świętego Andrzeja szekle – znajduje się na dziobie żaglowca „Pogoria”, zbudowanego dla tej organizacji w latach 1979–1980.

Cztery splecione szekle – logo Bractwa na dziobie STS Pogoria

Historia Bractwa

Pomysłodawcą i założycielem organizacji był kpt. Adam Jasser, żeglarz, współpracownik magazynu TV „Latający Holender” – najbardziej popularnego programu o tematyce morskiej w historii polskiej telewizji, prowadzonego przez Bohdana Sienkiewicza^[1]. Inicjatywa utworzenia Bractwa pojawiła się w roku 1973, gdy Adam Jasser prowadził rejs szkoleniowy na STS Generał Zaruski^[b], w którym uczestniczyła młodzież z radiowego naboru „Lata z Radiem”^[2][3][4] Stefana Wysockiego^[5].

Szekle – symbol więzi
(cztery skrzyżowane szekle umieszczono na Wielkim Proporcu Bractwa, na dziobie i na żaglach rejowych „Pogorii”)

Artykuł Jerzego Wadowskiego w miesięczniku „Morze” (1975); na zdjęciu: prezes Telewizji Polskiej i Komandor Kapituły Bractwa, Maciej Szczepański w drodze na pokład „Henryka Rutkowskiego”^[6]

STS Generał Zaruski po remoncie, 2013

Pogoria w The Tall Ships’ Races 2010

A. Jasser zaproponował nazwę organizacji i jej graficzny znak – cztery skrzyżowane szekle^[2]. O tej nazwie i wymowie logo Jerzy Wadowski pisał w roku 1975 na łamach miesięcznika „Morze”^[6]:

Szekla – „służy do łączenia lin i łańcuchów ze sobą i innymi częściami osprzętu”. […] Szekla to również symbol. … obrazuje metaforycznie nie tylko sprzężenie, bo także trwałość, twardość i moc. … rzadko się zdarza, by nazwa była tak pełnym odbiciem treści, jak w przypadku Bractwa Żelaznej Szekli.

Wkrótce powołano kapitułę Bractwa, której pierwsze zebranie odbyło się w czerwcu 1975 r. w Jacht Klubie Marynarki Wojennej w Gdyni. W skład kapituły weszli m.in.^[6]:

• Maciej Szczepański – prezes Radiokomitetu i kapitan jachtowy, wybrany na komandora Bractwa,
• Krzysztof Baranowski – żeglarz, który w tymże roku zakończył swój samotny rejs dookoła świata wokół przylądka Horn na „Polonezie” (od roku 1977 prowadził klub BŻSz^[7]),
• Andrzej Benesz – przewodniczący Stronnictwa Demokratycznego, wicemarszałek Sejmu i płetwonurek,
• Witold Bublewski – inicjator utworzenia pierwszej polskiej „szkoły pod żaglami” na Zawiszy Czarnym, dowodzonym przez gen. Mariusza Zaruskiego (w latach 1931–1939 – harcmistrz w Wydziale Drużyn Żeglarskich Głównej Kwatery Harcerzy)^[8],
• Michał Sumiński – autor książek i programów telewizyjnych, m.in. o tematyce żeglarskiej, np. „Dla tych, co na morzu”,
• Henryk Śliwowski – wojewoda Gdańska^[9].

Magazynem „Bractwa Żelaznej Szekli” stał się „Latający Holender”, program z ponadmilionową widownią^[10]. W regulaminie Bractwa zamieszczono m.in. zdanie^[6]:

Członkiem Bractwa, zwanym Jungą, może zostać każda dziewczyna lub chłopiec, którzy wezmą udział w zajęciach „Latającego Holendra” i otrzymają kartę marynarską.

Na statkach szkolnych Junga nie otrzymywał patentów, stopni lub uprawnień (np. żeglarza, sternika jachtowego lub innych). W regulaminie podkreślano, że otrzymywał przede wszystkim możliwość wykazania się odwagą, przedsiębiorczością i „dobrą robotą”, rozwijania zdolności przywódczych i spełnienia marzeń o Wielkiej Przygodzie^[6]. Kpt. Adam Jasser został etatowym kapitanem żaglowca „Henryk Rutkowski” (późniejsza nazwa – STS „Kapitan Głowacki”), na którym odbywały się rejsy młodzieży wygrywającej telewizyjne konkursy morskie, cieszące się wielkim powodzeniem^[2][10]. „Henryk Rutkowski” był czarterowany dla Bractwem Żelaznej Szekli przez Telewizję Polską i pełnił funkcję jednostki flagowej. W sezonie żeglarskim 1975 odbył 7 rejsów szkoleniowych z udziałem 90 jungów i 30 pracowników TVP oraz rejs instruktorów Bractwa do Wielkiej Brytanii (Londyn, Amsterdam, Kopenhaga pod dowództwem kpt. Aleksandra Lipińskiego)^[11]. Na rok 1976 zaplanowano udział w Operacji Żagiel – rejs do Nowego Jorku na międzynarodowe obchody 200-lecia Deklaracji Niepodległości^[6]. W tym okresie została też nawiązana współpraca Bractwa z angielskim Ocean Youth Club (później Ocean Youth Trust)^[2][c].

Poza „Henrykiem Rutkowskim” w akcjach letnich Bractwa uczestniczyły inne jednostki, m.in. s/y Jurand, który odbył np. w sierpniu 1977 r. rejs z Jastarni, w czasie którego odwiedzono porty Gdynia, Gdańsk, Hel, Władysławowo, Ustka^[12]. Od Ligi Obrony Kraju czarterowano „Generała Zaruskiego”^[13], a od Polskiego Związku Żeglarskiego – s/y Zew Morza, który pływał z Bractwem w latach 1978 i 1980 biorąc udział w Cutty Sark Tall Ships' Races (pod kpt. Krzysztofem Baranowskim)^[14].

Po kilku latach od formalnego utworzenia Bractwa jego kapituła zdecydowała (mimo kontrowersji – jednomyślnie), że istnieje potrzeba uniknięcia konieczności czarterów – potrzebne jest zbudowanie własnej jednostki. Zdecydowano – we współpracy z młodym polskim konstruktorem, Zygmuntem Choreniem – że zostanie zbudowany pierwszy w Polsce żaglowiec sportowy z ożaglowaniem rejowym. Radiokomitet Telewizji Polskiej zamówił w Stoczni Gdańskiej im. Lenina budowę barkentyny (zamówienie podpisał Maciej Szczepański, prezes Radiokomitetu i pierwszy komandor Bractwa)^[4]. Wodowanie „STS Pogoria” odbyło się 23 stycznia 1980 r. – w roku przełomowych wyborów parlamentarnych. Pierwszym kapitanem został Piotr Bigaj, który jeszcze w 1980 r. ustąpił miejsca Krzysztofowi Baranowskiemu^[13][4]. Prasa – słabiej cenzurowana w tym okresie – informowała o luksusowym wyposażeniu żaglowca (podejrzewano, że miał być własnością prezesa TVP). Krzysztof Baranowski wypłynął z pierwszą grupą Jungów w roku 1983; uczniowska załoga przerabiała w czasie rejsu normalny program szkoły średniej^[3].

Działalność Bractwa zakończyła się, gdy Telewizja Polska zrezygnowała z kontynuacji kosztownego programu morskiej edukacji młodzieży. Nie zarzucił tych zamierzeń kpt. Krzysztof Baranowski, podejmując pod tym samym hasłem nowe inicjatywy (finansowane z czarterów i pomocy innych sponsorów), takie jak Szkoła pod Żaglami i jej „nowe wcielenie” – program „Dookoła świata za pomocną dłoń”, przeznaczony dla 14-latków (wstępny warunek eliminacji – pomoc niesiona innym)^[d][3][7].

Upamiętnienie

Bohdan Sienkiewicz, twórca programu „Latający Holender”, który postanowił przygotować film na temat BŻSz, powiedział m.in.^[15]:

Była to przede wszystkim organizacja, dzięki której osoby niespełniające wymogów potrzebnych do wyruszenia na morze, mogli spełnić swoje marzenia. […] Okazało się, że wychowanie morskie może być formą resocjalizacji. W jednym z rejsów brali udział chłopcy z zakładu poprawczego z Malborka. Mimo obaw, doskonale sobie poradzili. Marzy mi się, żeby wzięli udział w naszym filmie.

Film prezentowano w czasie obchodów 40-lecia utworzenia Bractwa, które odbyły się w Jastarni 15 lipca 2013 roku. Na spotkanie przyjechało m.in. kilkudziesięciu byłych członków BGŻ^[16][7][17]. Uroczystości uświetniło przybycie odremontowanego „Generała Zaruskiego” (budzącego wielkie zainteresowanie zwiedzających i wspomnienia pierwszych jungów; zob. filmy „Chłopcy a-hoj” i "Generał Zaruski"^[18]). Zgodnie z tradycją BŻSz i „Latającego Holendra” przeprowadzono okolicznościowy konkurs wiedzy żeglarskiej; główną nagrodą był rejs na „Zaruskim” po Zatoce Gdańskiej. Wśród kilkunastu zwycięzców byli goście z różnych stron Polski (m.in. Bielsko Biała, Warszawa, Starogard Gdański, Zgierz, Nowy Tomyśl)^[7]. W Miejskim Zarządzie Portu zorganizowano wystawę zdjęć i konferencję nt. historii Bractwa, w której wziął udział kpt. Adam Jasser^[16].

STS „Pogoria”, uczestnicząc w rejsach „Szkoły pod Żaglami” lub regatach „Tall Ships' Races”, nosi na dziobie logo Bractwa – cztery skrzyżowane szekle^[19].

Uwagi

1. Popularny program telewizyjny realizowany przez TVP Gdańsk w latach 1967–1993; nagrodami za zwycięstwa w konkursach były rejsy żeglarskie.
2. „Generał Zaruski” jest jednym z dziesięciu żaglowców zakupionych w roku 1938 przez Ligę Morską i Rzeczną – planowanej morskiej flotylli harcerstwa II Rzeczypospolitej (II wojna światowa uniemożliwiła realizację tego planu).
3. Zobacz – działalność Ocean Youth Club na stronie internetowej wolontariat.studentnews.pl
4. Trudności finansowe sprawiły, że „Pogoria” była czarterowana (niekiedy niezgodnie z jej konstrukcją). Krzysztof Baranowski zdecydował się założyć fundację „Międzynarodowa Szkoła pod Żaglami”. Rozpoczął też budowę – dla „Szkoły pod Żaglami” – brygu „Fryderyk Chopin”. Został on zbudowany w roku 1992 (dzięki różnym sponsorom i kredytom), lecz wkrótce fundacja stała się niewypłacalna. Jacht, zajęty przez Kredyt Bank na poczet długu, został w roku 2000 sprzedany EWSZPiA w Warszawie; pływał latem odpłatnie (z amatorami nurkowania w ciepłych morzach), a poza sezonem – z młodzieżą szkolną (opłaty w wysokości ustalanej bez nastawienia na zysk).