Bodziszek żałobny

Bodziszek żałobny (Geranium phaeum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny bodziszkowatych. Występuje w Europie, w Polsce na południu.

Bodziszek żałobny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bodziszkowce
Rodzina	bodziszkowate
Rodzaj	bodziszek
Gatunek	bodziszek żałobny
Nazwa systematyczna
Geranium phaeum L. Sp. pl. 2:681. 1753

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek o zasięgu środkowo-południowoeuropejskim. Zwarty zasięg obejmuje góry Europy środkowej i południowej od Pirenejów, przez Masyw Centralny, Alpy, północne Apeniny, Bałkany po Karpaty.

Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu gatunku. Jest rozpowszechniony w górach, rośnie w piętrze regla dolnego, bardzo rzadko po piętro kosówki – w Sudetach i Karpatach, dalej ku północy stopniowo zanika i spotykany jest na coraz bardziej rozproszonych stanowiskach. W północnej i zachodniej części kraju jest gatunkiem znanym z nielicznych stanowisk antropogenicznych^[3].

Morfologia

Kwiat

Owoc

Pokrój

Wieloletnia roślina zielna o wysokości do 70 cm, tworząca kępy.

Łodyga

Wzniesiona, rozgałęziona od nasady, owłosiona szorstko i ulistniona.

Liście

Liście ozdobione dużymi czerwonawymi wybarwieniami. Liście dolne długoogonkowe, dłoniasto 5–7 – dzielne, o ząbkowanych szerokich odcinkach jajowatych, nacinano-karbowanych. Liście łodygowe skrętoległe, zmniejszające się ku górze.

Kwiaty

Kwiaty liczne, zebrane po 2 na długich szypułkach. Kwiaty duże, ciemne, czarnofioletowe lub czerwonobrunatne, płasko rozpostarte, o jajowatych płatkach, w miarę przekwitania odgiętych. Miodniki znajdują się u nasady pręcików zewnętrznego okółka. Kwiaty przedprątne, owadopylne. Kwitnie od maja do lipca. Niekiedy zakwita jesienią, w październiku.

Owoc

Szorstko owłosiona rozłupnia. Roślina samosiewna. Po dojrzeniu nasion ości poszczególnych owocolistków budujących rozłupnię gwałtownie wyprostowują się do góry, wyrzucając nasiona (gładkie rozłupki).

Biologia

Rozwój

Bylina, hemikryptofit.

Cechy fitochemiczne

Wśród substancji wyizolowanych z olejków pochodzących z części nadziemnych rośliny dominują pochodne kwasów tłuszczowych. Organy podziemne natomiast bogate są w kwas palmitynowy i kwas oleinowy^[4].

Ekologia

Rośnie w cienistych, żyznych i średnio wilgotnych lasach liściastych – w lasach łęgowych, grądach i lasach dębowo-bukowych. Spotykana w zaroślach na obrzeżach lasów oraz na świeżych łąkach i w ziołoroślach. Optimum znajduje w lasach łęgowych i w ich okrajkach. Preferuje siedliska półcieniste, świeże, żyzne, gleby gliniaste i gliniasto-piaszczyste, mineralno-próchniczne, o odczynie obojętnym. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zespołu roślinności Ass. Alnetum incanae^[5].

Zastosowanie i uprawa

Kultywar 'Album'

Na liściach często występują czerwonawe wybarwienia

• Zastosowanie. Ze względu na swoje ładne kwiaty jest uprawiany jako ogrodowa roślina ozdobna. Oprócz typowej formy gatunku uprawiane są odmiany i kultywary o bardziej ozdobnych kwiatach, istnieją też odmiany o barwnych liściach^[6]. Nadaje się do ogrodów skalnych, na rabaty i jako roślina okrywowa. Odmiana Geranium phaeum var. lividum ma kwiaty bladoróżowe, kultywar 'Lily Lovell' kwiaty duże i białe, a 'Variegatum' liście żółto obrzeżone z różowymi plamami^[6].
• Uprawa. Najlepiej rośnie na słonecznym stanowisku i wlgotnej, ale przepuszczalnej ziemi^[6]. Rozmnaża się go z nasion wysiewanych wiosną lub przez podział rozrośniętych kęp jesienią^[6].

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-02] (ang.).
3. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 259, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
4. Niko S. Radulovic, Milan S. Dekic: Volatiles of Geranium purpureum Vill. and Geranium phaeum L.:Chemotaxonomy of Balkan Geranium and Erodium Species (Geraniaceae). CHEMISTRY & BIODIVERSITY – Vol. 10 (2013), s. 2042-2052
5. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
6. GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Bibliografia

• D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960. Brak numerów stron w książce
• Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
• Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• BioLib: 3561
• EoL: 992871
• EUNIS: 172588
• FloraWeb: 2682
• GBIF: 2891390
• identyfikator iNaturalist: 55756
• IPNI: 373470-1
• NCBI: 379952
• Plant Finder: 280874
• identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2823792
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:373470-1
• Tela Botanica: 30019
• identyfikator Tropicos: 13900737
• CoL: 6KDLT