Bitwa pod Zambrowem (1920)

Bitwa pod Zambrowem – walki pościgowe prowadzone 21–22 sierpnia 1920 roku w rejonie Zambrowa przez polski 62 pułk piechoty, podczas Bitwy Warszawskiej.

Ten artykuł dotyczy bitwy stoczonej w 1920. Zobacz też: artykuł o bitwie stoczonej w 1939.

Bitwa pod Zambrowem

Wojna polsko-bolszewicka
Gen. Leonard Skierski, d-ca 4 Armii, podczas przyjęcia meldunku o zajęciu Zambrowa
Czas	21–22 sierpnia 1920
Miejsce	Zambrów
Terytorium	Polska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władysław Grabowski Kazimierz Szcześniak K.I. Grunsztain
Straty
kilkunastu rannych ok. 3 tys. jeńców 2 działa
Położenie na mapie Polski w latach 1924–1939 miejsce bitwy
52°59′08″N 22°14′28″E

Za cenę niewielkich strat 62 pp zdołał rozbić bolszewicką 5 Dywizję Strzelców, biorąc licznych jeńców i znaczną zdobycz wojenną.

Preludium

W pierwszej fazie Bitwy Warszawskiej 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty, w skład której wchodził 62 pułk piechoty, uczestniczyła w obronie przedmościa warszawskiego^[1]. 17 sierpnia 1920 roku dywizja wsparta czołgami przełamała front bolszewickiej 10 Dywizji Strzelców i wyzwoliła Dębe Wielkie^[2].

17–18 sierpnia 62 pp stoczył w Gliniance zaciekły bój z elementami bolszewickich 8, 10 i 17 Dywizji Strzelców, które wycofywały się spod Warszawy. Za cenę dużych strat Polakom udało się okrążyć i zniszczyć znaczne siły nieprzyjaciela. Wzięto blisko 1,4 tys. jeńców^[3][4].

Osobny artykuł: Bitwa pod Glinianką.

Po zakończeniu bitwy pod Glinianką 62 pp odszedł do Mińska Mazowieckiego, a następnie przez Liw, Kosów Lacki i Małkinię dotarł do Zarębów Kościelnych^[5].

Przebieg bitwy

21 sierpnia o godzinie 4:00 nad ranem płk Władysław Grabowski otrzymał rozkaz, aby do południa opanować odległy o 35 kilometrów Zambrów^[6]. Pułkownik natychmiast polecił zarekwirować najlepsze wozy, na które załadowano żołnierzy III batalionu dowodzonego przez por. Kazimierza Szcześniaka. Wyruszyli oni niezwłocznie w kierunku Zambrowa, a w ślad za nimi wymaszerowali żołnierze pozostałych batalionów^[7].

III batalion szybko posuwał się do przodu. Mijane grupy czerwonoarmistów rozpraszano ogniem karabinów maszynowych, które zainstalowano na podwodach. Około godziny 11:00 żołnierze por. Szcześniaka dotarli do Zambrowa, który opanowali po krótkiej walce. Zaskoczony przeciwnik nie stawiał większego oporu^[8]. Kwaterujący w mieście sztab bolszewickiej 3 Armii ratował się pośpieszną ucieczką samochodami pancernymi^[6]. Jako że do Zambrowa nadal zmierzały wycofujące się kolumny nieprzyjaciela, porucznik zabezpieczył zachodnie i południowe obrzeża miasta^[8].

Meldunek o wyzwoleniu Zambrowa nie od razu dotarł do płk. Grabowskiego. Znalazłszy się w rejonie wsi Dworaki, dowódca pułku postanowił osobiście wybrać się na rekonesans. Zabrał ze sobą swego adiutanta ppor. Kowalczyka, ppor. Jagłę oraz trzech ordynansów. W pewnym momencie usłyszawszy odgłosy strzałów, udał się wraz z Jagłą na pobliskie wzgórze, gdzie napotkani chłopi poinformowali go, że widzieli polski batalion zmierzający wozami do Zambrowa. Donieśli jednocześnie, że za polskim oddziałem, w godzinnym odstępie czasu, wyruszyły oddziały bolszewickiej piechoty. Chwilę później pułkownik ujrzał na szosie nieprzyjacielską kolumnę. Grabowski z Jagłą oddali do bolszewików wiele strzałów z rewolwerów, do walki włączył się także ppor. Kowalczyk, który znalazł przy drodze porzuconą przez III batalion furmankę z karabinem maszynowym. Grupce oficerów wkrótce przyszły na pomoc główne siły pułku: najpierw 8. kompania, a w ślad za nią reszta II batalionu. Bolszewicka kolumna została otoczona i zmuszona do kapitulacji. Okazało się wtedy, że w polskie ręce wpadł sztab bolszewickiej 5 Dywizji Strzelców. Wzięto do niewoli około tysiąca jeńców, w tym sztab dywizji i sztaby dwóch brygad. Zdobyto także liczne wozy taborowe^[6].

Tymczasem liczne kolumny sowieckie, które nie zdawały sobie sprawy z tego, że Zambrów znajduje się już w polskich rękach, nadal zmierzały do miasta. Żołnierze III batalionu pozwalali przeciwnikowi podejść na najbliższą odległość, po czym rozpraszali go gwałtownym ogniem broni maszynowej. Wzięto w ten sposób około 2 tys. jeńców, zdobyto dwa działa i kilkadziesiąt ckm, a także liczne materiały wojenne i archiwum 5 DS^[8][9].

W dokumentach sztabowych 62 pp odnotowano, że w jednej ze wsi pod Zambrowem bolszewicki oddział zaatakowali samorzutnie miejscowi chłopi, w tym kobiety. Te ostatnie miały następnie doprowadzić do polskiego sztabu kilkudziesięciu jeńców wraz ze zdobyczną baterią artylerii^[10].

Główne siły 62 pp wkroczyły do Zambrowa 22 sierpnia o godzinie 9:00 rano^[10]. Rozbicie bolszewickiej 5 DS okupiono stratą zaledwie kilkunastu rannych^[8].

Upamiętnienie

Bój pod Zambrowem był jedną z bitew i potyczek wojny polsko-bolszewickiej upamiętnionych na okolicznościowych tablicach, które 10 czerwca 2020 roku prezydent Andrzej Duda wręczył przedstawicielom samorządów i instytucji z województw, na których terenie znajdują się miejsca związane z Bitwą Warszawską 1920 roku^[11].

Przypisy

1. Radwański 1929 ↓, s. 13–14.
2. Odziemkowski 1998 ↓, s. 144.
3. Odziemkowski 1998 ↓, s. 53.
4. Radwański 1929 ↓, s. 14–18.
5. Radwański 1929 ↓, s. 18–19.
6. Radwański 1929 ↓, s. 19.
7. Odziemkowski 1998 ↓, s. 161.
8. Odziemkowski 1998 ↓, s. 162.
9. Radwański 1929 ↓, s. 19–20.
10. Radwański 1929 ↓, s. 20.
11. „100-lecie Bitwy Warszawskiej ma charakter prowspólnotowy”. prezydent.pl, 2020-06-10. [dostęp 2020-08-04].

Bibliografia

• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1921. Pruszków: Wojskowy Instytut Historyczny AON i Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Leon Radwański: Zarys historji wojennej 62-go Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.