Bitwa pod Białowieżą (VIII 1920)

Bitwa pod Białowieżą – walki polskiego oddziału zmotoryzowanego por. Władysława Moykowskiego z oddziałami sowieckiej 41 Dywizji Strzelców w czasie Bitwy Warszawskiej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Ten artykuł dotyczy walk pod Białowieżą toczonych w sierpniu 1920. Zobacz też: Bitwa pod Białowieżą.

Bitwa pod Białowieżą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	27 sierpnia 1920
Miejsce	pod Białowieżą
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	Bitwa Warszawska
Wynik	nierozstrzygnięta
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władysław Moykowski
Siły
Wileński ps oddziały 41 DS
brak współrzędnych

Adam Przybylski
Wojna Polska 1918–1921^[1] 

Geneza

Realizując w drugiej połowie sierpnia 1920 operację warszawską, wojska polskie powstrzymały armie Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego^[2]. 1 Armia gen. Franciszka Latinika zatrzymała sowieckie natarcie na przedmościu warszawskim^[3][4], 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego podjęła działania ofensywne nad Wkrą^[5], a ostateczny cios sowieckim armiom zadał marszałek Józef Piłsudski, wyprowadzając uderzenie znad Wieprza^[6]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[7].

Po klęsce nad Wisłą dowództwo sowieckie pospiesznie uzupełniało i reorganizowało ocalałe z pogromu jednostki^[8]. Uchodząca spod Warszawy 16 Armia Nikołaja Sołłohuba miała zorganizować obronę na Bugu pod Drohiczynem i Grannem. Jednakże na szlakach odwrotu większość jednostek armii ogarnęła panika i demoralizacja^[9].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
1 Dywizja Piechoty Legionów	płk Stefan Dąb-Biernacki	2 Armia
1 Dywizja Litewsko-Białoruska	gen. Jan Rządkowski
⇒ Wileński pułk strzelców	mjr Stanisław Bobiatyński	1 DL-B
→ oddział wypadowy	por. Władysław Moykowski	1 DL-B
Armia Czerwona
41 Dywizja Strzelców	Żan Francewicz Zonberg	16 Armia

Walki pod Białowieżą

Bolesław Waligóra, Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich^[10]

21 sierpnia 1920 do rejonu Bielska przybyła 1 Dywizja Litewsko-Białoruska gen. Jana Rządkowskiego, która otrzymała zadanie ubezpieczenia od strony Puszczy Białowieskiej linii zaopatrzeniowej łączącej rozlokowaną pod Białymstokiem 1 Dywizję Piechoty Legionów przez Bielsk i Czeremchę z Siedlcami. W tym czasie dowództwo sowieckiego Frontu Zachodniego skierowało do rejonu Gródek – Kamieniec Litewski świeżo przybyłą na front z głębi Rosji 48 Dywizję Strzelców^[11][12]. Oddziały sowieckiej dywizji obsadziły między innymi Białowieżę i Małą Narewkę.

26 sierpnia dowódca 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej wydał rozkaz przeprowadzenia wypadu na Białowieżę w celu zdobycia informacji o rozmieszczeniu i siłach oddziałów sowieckich w puszczy. Do przeprowadzenia wypadu wydzielono z Wileńskiego pułku strzelców oddział 60 żołnierzy z ppor. Władysławem Cikowskim i 3 ciężkie karabiny maszynowe. Dowództwo nad nim objął oficer sztabu dywizji por. Władysław Moykowski.

27 sierpnia oddział załadowany został na ciężarówki i ruszył w kierunku Białowieży. Kolumnę samochodów poprzedzał motocykl uzbrojony w karabin maszynowy. Pod Białowieżą kolumna została ostrzelana przez sowieckie ubezpieczenia. Ranny został motocyklista. Z pobliskiej Narewki Sowieci wysłali do Hajnówki oddział liczący dwustu żołnierzy piechoty i kawalerii oraz pociąg pancerny i tym samym zagrozili okrążeniem polskiego oddziału. W tej sytuacji por. Moykowski wydał rozkaz odwrotu. Przed Hajnówką polska kolumna została ostrzelana przez pociąg pancerny. Żołnierze opuścili samochody i próbowali otworzyć sobie drogę na Bielsk. Po niepowodzeniu por. Moykowski polecił zostawić samochody i obejść lasami pozycje nieprzyjaciela^[13]. Obejście Hajnówki przybrało charakter niezorganizowany. Część żołnierzy pogubiła się i do pułku powróciła dopiero po kilku dniach. Utracono dwa ciężkie karabiny maszynowe. Większość żołnierzy zebrała się jednak przy drodze do Bielska już za Hajnówką i oddział wrócił na pozycje wyjściowe^[14].

Bilans walk

Działania zmotoryzowanego oddziału wypadowego zakończyły się połowicznym sukcesem. Od jeńca wziętego w starciu pod Hajnówką uzyskano ogólnikowe informacje o pojawieniu się na froncie 48 Dywizji Strzelców i jej rozmieszczeniu. Stracono jednak cały sprzęt motorowy^[14].

Przypisy

1. Przybylski 1930 ↓.
2. Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 199.
3. Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 57.
4. Odziemkowski 1990 ↓, s. 68.
5. Sikorski 2015 ↓, s. 168.
6. Wyszczelski 1995 ↓, s. 193.
7. Żeligowski 1930 ↓, s. 116.
8. Odziemkowski 2004 ↓, s. 482.
9. Odziemkowski 1998 ↓, s. 42.
10. Waligóra 1928 ↓, s. 391.
11. Odziemkowski 2004 ↓, s. 36.
12. Waligóra 1928 ↓, s. 389.
13. Waligóra 1928 ↓, s. 390.
14. Odziemkowski 2004 ↓, s. 37.

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Janusz Odziemkowski: Bitwa warszawska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1990.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, 1930.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w roku 1920 – wspomnienia i rozważania. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historji Polski, 1930.