Batalion KOP „Dawidgródek”

Batalion KOP „Dawidgródek” – pododdział piechoty, podstawowa jednostka taktyczna Korpusu Ochrony Pogranicza.

Batalion KOP „Dawidgródek”

17 batalion graniczny

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1925
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Dawidgródek
Dowódcy
Pierwszy	mjr Julian Mamczyński
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	107[uwaga 1]
Dyslokacja	Dawidgródek
Formacja	Korpus Ochrony Pogranicza
Podległość	5 Brygada OP Brygada KOP „Polesie”

17 batalion KOP „Dawidgródek”; uroczystości X-lecia istnienia Korpusu.

17 batalion KOP „Dawidgródek”. Święto żołnierza polskiego; raport oddziałów.

17 batalion KOP „Dawidgródek”. Święto żołnierza polskiego; obiad dla żołnierzy.

17 batalion KOP „Dawidgródek”. Święto żołnierza polskiego 1931; msza polowa

Święto żołnierza polskiego w 17 batalionie KOP „Dawidgródek”. Obiad na dziedzińcu koszar

We wrześniu 1939 jednostka sformowała I batalion 97 pułku piechoty.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na posiedzeniu Politycznego Komitetu Rady Ministrów, w dniach 21-22 sierpnia 1924, zapadła decyzja powołania Korpusu Wojskowej Straży Granicznej. 12 września 1924 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz wykonawczy w sprawie utworzenia Korpusu Ochrony Pogranicza^[2], a 17 września instrukcję określającą jego strukturę^[3]. W drugim etapie organizacji KOP, w terminie do 1 marca 1925, sformowano 5 Brygadę Ochrony Pogranicza, a w jej składzie 17 batalion graniczny „Dawidgródek”^[4]. Podstawą formowania był rozkaz Ministra Spraw Wojskowych nr 1600/tjn./O.de B/25^[4]. Jednostką formującą był 83 pułk piechoty^[5] . Dowództwo jednostki stacjonowało w Dawidgródku, w powiecie stolińskim ówczesnego województwa poleskiego.
25 lutego 1925 major Julian Mamczyński został przeniesiony z 32 pułku piechoty w Modlinie do KOP na stanowisko dowódcy 17 batalionu granicznego^[6].
Długość ochranianego przez batalion odcinka granicy wynosiła 87 kilometrów, przeciętna długość pododcinka kompanijnego to 29 kilometrów, a strażnicy 6 kilometrów. Odległość dowództwa batalionu od dowództwa brygady wynosiła 30 kilometrów^[7].

Aby zapewnić odpowiednią liczbę żołnierzy o specjalności saperskiej, z dniem 1 kwietnia 1928, przy 17 batalionie granicznym w Dawigródku utworzono brygadowy ośrodek wyszkolenia pionierów^[8].

W 1929 5 Brygada Ochrony Pogranicza została przemianowana na Brygadę KOP „Polesie”, natomiast wchodzący w jej skład 17 batalion graniczny otrzymał obok numeru nazwę miejscowości, w której stacjonował - „17 batalion graniczny «Dawidgródek»””^[9]. W tym czasie batalion na uzbrojeniu posiadał 712 karabinów Mauser wz. 1898, 51 lekkich karabinów maszynowych Bergmann wz. 1915 i 8 ciężkich karabinów maszynowych Maxim wz. 1908^[10]. W 1931 pododdział został przemianowany na batalion KOP „Dawidgródek”^[9].

W wyniku reorganizacji batalionu w 1931, w miejsce istniejących plutonów karabinów maszynowych, utworzono kompanię karabinów maszynowych. Rozwinięto też kadry kompanii szkolnej do pełnoetatowej kompanii odwodowej^[11]. Po przeprowadzonej reorganizacji „R.2” batalion składał się z dowództwa batalionu, plutonu łączności, kompanii karabinów maszynowych, kompanii odwodowej i trzech kompanii granicznych^[12]. W listopadzie 1936 batalion etatowo liczył 20 oficerów, 69 podoficerów, 25 nadterminowych i 614 żołnierzy służby zasadniczej^{[uwaga 2]}.

Rozkazem dowódcy KOP z 23 lutego 1937 została zapoczątkowana pierwsza faza reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza „R.3”^[13]. Batalion otrzymał nowy etat. Był jednostką administracyjną dla kompanii saperów KOP „Stolin”, posterunku żandarmerii KOP „Dawidgródek”, komendy powiatu pw KOP „Stolin”^[14]. W wyniku realizacji drugiej fazy reorganizacji KOP, latem 1937, budynki likwidowanej strażnicy „Futor Tejca” nakazano rozebrać^[15], budynki strażnicy „Dubok” rozebrać, a materiał wykorzystać do budowy strażnicy „Malaszewo”^[16]. Z dniem 15 maja 1939 batalion stał się oddziałem gospodarczym. Stanowisko kwatermistrza batalionu przemianowane zostało na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu do spraw gospodarczych, płatnika na stanowisko oficera gospodarczego, zastępcy oficera materiałowego dla spraw uzbrojenia na zbrojmistrza, zastępcy oficera materiałowego dla spraw żywnościowych na oficera żywnościowego^[17].

Zmobilizowany w 1939 batalion został włączony w struktury rezerwowej 38 Dywizji Piechoty, jako I batalion 97 pułku piechoty^[18], dzieląc losy innych jednostek armii Karpaty.

Po odejściu batalionu przeznaczonego dla 38 Dywizji Piechoty garnizon jednostki w Dawidgródku wyposażył i doprowadził do stanu etatowego (poprzez wcielenie nowych rekrutów i rezerwistów) jednostkę na nowo od podstaw. Batalion wszedł w skład Brygady KOP „Polesie”. Po odtworzeniu, batalion ochraniał granicę z ZSRR o długości 78,205 km^[19]. Od 17 września 1939 brał udział w obronie ówczesnej wschodniej granicy państwa przed sowieckim agresorem.

Służba graniczna

Batalion graniczny był podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej na powierzonym mu odcinku granicy polsko-radzieckiej, wydzielonym z pasa ochronnego brygady. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[20][21]. Batalion graniczny KOP „Dawidgródek” w 1934 ochraniał odcinek granicy państwowej szerokości 75 kilometrów 840 metrów^[22]. Po odtworzeniu w 1939, batalion ochraniał granicę długości 78 kilometrów 205 metrów^[19].

Bataliony sąsiednie:

• 16 batalion KOP „Sienkiewicze” ⇔ 18 batalion KOP „Rokitno”

Walki batalionu

Walki o strażnice:
Strzegący granicy batalion graniczny mjr. Tomaszewskiego 17 września 1939 rozpoczął walki ze sporadycznie atakującymi strażnice pododdziałami 18 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD^[23]. Kompanie graniczne zdołały utrzymać w tym dniu swoje pozycje. Wieczorem obsady strażnic, z wyjątkiem strażnicy „Maleszewo”, wycofały się. Strażnica „Maleszewo” została zdobyta 19 września po krótkotrwałej walce. Na strażnicy zginęło dwóch, jeden został ranny, a do niewoli dostało się ośmiu żołnierzy^[23].

W walkach odwrotowych z Armią Czerwoną:
Na wiadomość o wkroczeniu Armii Czerwonej, dowódca KOP gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann wydał 17 września w Dawidgródku rozkaz stawienia oporu i jednoczesnej koncentracji batalionów na zapleczu fortyfikacji na rzece Słucz, w rejonie Moroczna, Lubieszowa i Siedliszcza. Koncentracja miała być realizowana pod osłoną fortyfikacji obsadzonych przez pułk KOP „Sarny”^[24].

Baon KOP „Dawidgródek” we wczesnych godzinach rannych 19 września wycofał się pod naporem nieprzyjaciela z Dawidgródka w kierunku Stolina. 20 września przeszedł rzekę Styr pod Starymi Końmi. Baon, mimo bardzo słabego uzbrojenia i wyposażenia, stanowił zwartą jednostkę^[25].

Ostatecznie, w rejonie Kuchecka Wola-Kuchcze-Chrapin-Moroczno, zebrało się około 8700 żołnierzy, w tym blisko 300 oficerów. Na podstawie rozkazu gen. bryg. Orlika-Rückemanna powstało tu improwizowane Zgrupowanie KOP. Batalion wszedł w jego skład^[26].

Struktura organizacyjna

Rozmieszczenie batalionu KOP „Dawidgródek” w 1931

Organizacja batalionu w 1934^{[27][uwaga 3]}:

• dowództwo batalionu
• pluton łączności
• kompania odwodowa
• kompania karabinów maszynowych
• 1 kompania graniczna KOP „Olhomel”
• 2 kompania graniczna KOP „Chutory Merlińskie”
• 3 kompania graniczna KOP „Kołki”

Odtworzona struktura organizacyjna w 1939^[28][29]

• dowództwo batalionu
• kompania odwodowa
• kompania ckm
• pluton łączności
• 1 kompania graniczna KOP „Olhomel”
• 2 kompania graniczna KOP „Chutory Merlińskie”
• 3 kompania graniczna KOP „Kołki”

Kadra batalionu

Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie batalionu KOP „Dawidgródek”.

Dowódcy batalionu

• mjr Julian Mamczyński (25 II 1925^[30] – X 1927^[31])
• mjr / ppłk piech. Rudolf Wojnar^{[uwaga 4]} (XI 1927^[37] – III 1930^[38])
• mjr piech. Franciszek Uhrynowicz (III 1930^{[39][38][uwaga 5]} – był V 1932^[41]  – XII 1932 → kwatermistrz 37 pp)
• mjr / ppłk piech. Stefan Zając (16 XII 1932^{[uwaga 6]} – 19 IX 1936^[40])
• mjr Stanisław Nowicki (19 IX 1936 – 19 XI 1936^[40])
• mjr Józef Jakub Trzęsiński (11 XII 1936^[42] – 1939 → dowódca I/97 pp^[40])
• mjr Jacek Tomaszewski (1939^[19])

Obsada personalna w marcu 1939^{[43][uwaga 7]}

• dowódca batalionu − mjr piech. Józef Jakub Trzęsiński^{[uwaga 8]}
• zastępca dowódcy batalionu − mjr piech. Jan Ludwik Wiśniewski
• adiutant − kpt. piech. Michał Garwoliński^{[uwaga 9]}
• kwatermistrz – kpt. adm. (piech.) Kazimierz Stanisław Mikuliński
• oficer materiałowy – kpt. piech. Jan Borowczyk
• oficer płatnik – kpt. int. Jan Łukaszewicz
• lekarz medycyny – kpt. lek. dr Edward Bronisław Reichert
• dowódca 1 kompanii granicznej − kpt. piech. Kazimierz Zaborszczyk^{[uwaga 10]} → dowódca 1/97 pp
• dowódca plutonu - por. piech. Kazimierz Szemiot → dowódca I plutonu 2/97 pp
• dowódca 2 kompanii granicznej − kpt. piech. Franciszek Antoni Pałka^{[uwaga 11]}
• dowódca plutonu - por. piech. Edward Suchcicki → dowódca 3/97 pp
• dowódca 3 kompanii granicznej − kpt. piech. Stefan Bieganowski^{[uwaga 12]}
• dowódca plutonu - por. piech. Włodzimierz Daniel Pirożek
• dowódca kompanii odwodowej − kpt. piech. Antoni Berowski^{[uwaga 13]}
• dowódca plutonu - por. piech. Mieczysław Bolesław Zborowski
• dowódca kompanii km − kpt. piech. Władysław Witold Chełchowski^{[uwaga 14]} → dowódca 1 kckm 97 pp
• dowódca plutonu - por. piech. Marian Franciszek Furtak
• dowódca plutonu łączności - kpt. piech. Stanisław Antoni Stolarski

Uwagi

1. Zarządzenie szefa sztabu KOP ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna w sprawie używania w dowództwie KOP kryptonimów zamiast nazw jednostek KOP^[1].
2. Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 371
3. W 2000 Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 odnoszą się do stanu sprzed 1937 → Szubański 2000 ↓, s. 87. Określił strukturę organizacyjną batalionu: 1 kompania graniczna „Olchomel” – strażnica KOP „Jezioro”, strażnica KOP „Maleszno”, strażnica KOP „Tołmaczewo”, strażnica KOP „dwór Lutki”, strażnica KOP „wieś Lutki”; 2 kompania graniczna „Hutory – strażnica KOP „Tejsa”, strażnica KOP „Brzoza”, strażnica KOP „Korno”, strażnica KOP „Borek”, strażnica KOP „Rubryń”; 3 kompania graniczna „Kózki” – strażnica KOP „Krużnica”, strażnica KOP „Łuczyna”, strażnica KOP „Chrapuń”, strażnica KOP „Dubki” → Szubański 1993 ↓, s. 277
4. Rudolf Wojnar ur. 27 kwietnia 1889 w Cieszynie. Na stopień chorążego został mianowany ze starszeństwem z 1 września 1910 i został wcielony do 3 morawskiego pułku piechoty w Cieszynie. Na podporucznika awansował ze starszeństwem z 1 maja 1913 i został przeniesiony do 9 pułku piechoty w Przemyślu. W szeregach tego oddziału w mobilizacji sił zbrojnych Monarchii Austro-Węgierskiej, wprowadzonej w związku z wojną na Bałkanach (1913–1914), a następnie walczył na froncie wschodnim I wojny światowej. W 1917 jako oficer 12. kompanii dostał się do niewoli rosyjskiej i przebywał w Riazaniu^[32]. Został odznaczony m.in. Krzyżem Zasługi Wojskowej 3 klasy z dekoracją wojenną i mieczami. Na stopień nadporucznika awansował ze starszeństwem z 1 marca 1915. W marcu 1930 został zwolniony ze stanowiska dowódcy baonu KOP^[33]. We wrześniu tego roku na podstawie zarządzenia Biura Personalnego MSWojsk. B.P.L.21207-I-30 został zwolniony z zajmowanego stanowiska w Dowództwie KOP i oddany do dyspozycji dowódcy KOP^[34], a z dniem 31 maja 1931 przeniesiony w stan spoczynku^[35]. Mieszkał w Katowicach przy ul. Gliwickiej 7. 7 lutego 1933 i 25 czerwca 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu braku pracy niepodległościowej”^[36].
5. Według Wiśniewskiej i Promińskiej mjr Franciszek Uhrynowicz był dowódcą batalionu od XI 1931^[40].
6. Ppłk Stefan Zając podał, że obowiązki dowódcy batalionu pełnił od 16 grudnia 1932. Według obsady oficerskiej bg „Dawidgródek” był dowódcą od 21 listopada 1932^[41] . Według Wiśniewskiej i Promińskiej ppłk Stefan Zając był dowódcą batalionu od XI 1934^[40].
7. Strzałkami oznaczono przydziały mobilizacyjne oficerów^[44]
8. Józef Jakub Trzęsiński, mjr piech., w KOP od 1936. Do mobilizacji dowódca baonu KOP „Dawidgródek”. We wrześniu 1939 dowódca I/97 pp → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 755
9. Michał Garwoliński, kpt. piech., w KOP od 1934. Do mobilizacji adiutant baonu KOP „Dawidgródek”. We wrześniu 1939 adiutant I/97 pp → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 718
10. Kazimierz Zaborszczyk, kpt. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dowódca 1. kompanii granicznej „Olhomel” baonu KOP „Dawidgródek”. We wrześniu 1939 dowódca 1 kompanii I baonu 97 pułku piechoty. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 759
11. Franciszek Antoni Pałka, kpt. piech., w KOP od 1937. Do mobilizacji dowódca 2. kompanii granicznej „Futory Merlińskie” baonu KOP „Dawidgródek”. We wrześniu 1939, w odtworzonym baonie KOP „Dawidgródek" na dotychczasowym stanowisku. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 739
12. Informacje biograficzne zobacz w: Batalion KOP „Komańcza”.
13. Antoni Berowski, kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dowódca kompanii odwodowej batalionu KOP „Dawidgródek”. We wrześniu 1939 dowódca 2/97 ppp. Ciężko ranny w walkach z Niemcami 15/16 września 1939. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 710
14. Władysław Witold Chełchowski, kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dowódca kompanii ckm baonu KOP „Dawidgródek”. We wrześniu 1939 dowódca 1 kompanii ckm I batalionu piechoty 97 pułku piechoty. Poległ w walkach z Niemcami pod Hartfeld 15/16 września 1939 → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 713

Przypisy

1. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 426.
2. Prochwicz 2003 ↓, s. 11-12.
3. Dominiczak 1992 ↓, s. 111.
4. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 151.
5. Zarządzenie nr L.1600/o.de B./25 ↓.
6. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 75 z 21 lipca 1925, s. 397..
7. Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 3/1928.
8. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 51.
9. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 2.
10. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 101.
11. Prochwicz 2003 ↓, s. 44.
12. Zarządzenie nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 ↓, s. 3.
13. Prochwicz i 3/1994 ↓, s. 157.
14. Zarządzenie nr L.500/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 2 zał. 47.
15. Zarządzenie nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 25/3.
16. Zarządzenie nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 ↓, s. 26/3.
17. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 624 i 629.
18. Prochwicz i 4/1994 ↓, s. 9.
19. Prochwicz 2003 ↓, s. 167.
20. Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
21. Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 21.
22. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 302.
23. Prochwicz 2003 ↓, s. 200.
24. Prochwicz 2003 ↓, s. 236.
25. Prochwicz 2003 ↓, s. 249.
26. Prochwicz 2003 ↓, s. 250.
27. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 302-303.
28. Prochwicz 2003 ↓, s. 310.
29. Grzelak 2001 ↓, s. 189.
30. Falkiewicz 1925 ↓, s. 34.
31. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927, s. 331.
32. Lista strat nr 639 z 28 grudnia 1917, s. 4.
33. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930, s. 99.
34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 20 września 1930, s. 288.
35. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931, s. 247.
36. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-10-29].
37. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 25 z 31 października 1927, s. 329.
38. Obsada oficerska bg „Dawidgródek”, tu 20 września 1930.
39. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930, s. 117.
40. Wiśniewska i Promińska 2013 ↓, s. 9.
41. Obsada oficerska bg „Dawidgródek” ↓.
42. Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 680.
43. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 930-931.
44. Dalecki 1989 ↓, s. 262.

Bibliografia

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r.. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02830-8.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. WarszawaPułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
• IwonaI. Wiśniewska IwonaI., KatarzynaK. Promińska KatarzynaK., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Brygada Korpusu Ochrony Pogranicza «Polesie»”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2013.
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Dawidgródek” w latach 1928-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Zarządzenie organizacyjne dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza w sprawie sformowania dowództw 4 i 5 brygady OP, 12-20 baonów i 12-20 szwadronów Ochrony Pogranicza nr L.1600/o.de B./25 z lutego 1925.
• Zarządzenie dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza R.142.R.2 w sprawie reorganizacji batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza i Centralnej Szkoły Podoficerskiej („R.2”) nr L.dz.4160/Tjn.Og.Org/31 z 21 sierpnia 1931. (sygn.177/133.)
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” I Faza) nr L.500/Tjn.Og.Org/37 z 23 lutego 1937. (sygn.177/132.)
• Zarządzenie dowódcy KOP w sprawie reorganizacji Korpusu Ochrony Pogranicza („R.3” II Faza. część III) nr L.4630/Tjn.Og.Org/37 z 31 sierpnia 1937.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].