Loading AI tools
polski etymolog Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Andrzej Jan Bańkowski (ur. 5 stycznia 1931 w Łodzi, zm. 28 stycznia 2014[1]) – polski językoznawca, etymolog, filolog i onomasta.
 Andrzej Bańkowski w początkach XXI wieku | |
| Data i miejsce urodzenia |
5 stycznia 1931 |
|---|---|
| Data śmierci |
28 stycznia 2014 |
| Zawód, zajęcie |
filozof |
| Tytuł naukowy | |
| Edukacja |
I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim |
| Uczelnia | |
| Wydział | |
| Stanowisko |
kierownik Zakładu Historii Języka |
Doktor habilitowany[2], kierownik Zakładu Historii Języka na Wydziale Filologiczno-Historycznym Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, autor informacji o pochodzeniu wyrazów (etymologii) do Słownika wyrazów obcych (1995), autor trzytomowego Etymologicznego słownika języka polskiego, którego pierwsze dwa tomy zostały wydane przez Wydawnictwo Naukowe PWN w 2000 r.[3][4], a pierwsza część trzeciego (litera R) została wydana pośmiertnie w roku 2014 przez inne wydawnictwo[5]. Słownik ten wzbudził znaczne kontrowersje w środowisku językoznawców[6].
Urodził się w Łodzi jako drugie dziecko Kazimierza Wacława Bańkowskiego i Heleny z Frydeckich, w rodzinie o dawnych tradycjach wojskowych. Jego ojciec był kapitanem korpusu intendentów, dziadek Jan oficerem 4. Dywizji Kawalerii, zaś pradziad Ignacy Bańkowski herbu Ostoja, urodzony w Kalwarii Litewskiej, był porucznikiem piechoty i adiutantem Tadeusza Kościuszki[7].
Szkołę podstawową i średnią ukończył w Łodzi (matura w 1949). W 1949 wstąpił do zakonu Jezuitów, w 1955 zrezygnował ze stanu kapłańskiego (subdiakonatu), będąc wcześniej wyświęcony na akolitę. W latach 1951–1954 studiował filozofię na Wydziale Filozoficznym Towarzystwa Jezusowego w Krakowie uzyskawszy tytuł kościelnego licencjata filozofii (równoważny magisterium)[7]. W latach 1956–1961 studiował filologię klasyczną (specjalizacja: hellenistyka) na Uniwersytecie Warszawskim uzyskawszy tytuł magistra na podstawie napisanej po łacinie pracy De participiis Graecis in casu recto absolute usurpatis[8]. W 1974 uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim stopień doktora na podstawie pracy Funkcja polskich partykuł limitatywnych[9]. W 1982 otrzymał stopień doktora habilitowanego na podstawie obronionej na Uniwersytecie Śląskim rozprawy Zmiany morfemiczne w toponimii polskiej[10].
W latach 1972–2002 pracował w Wyższej Szkole Pedagogicznej (obecnie Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie), pełniąc m.in. funkcje prodziekana i dziekana Wydziału Filologiczno-Historycznego oraz kierownika Instytutu Filologii Polskiej i Zakładu Języka Polskiego. Zasłużony profesor tej uczelni, twórca i organizator częstochowskiej szkoły lingwistycznej. Od 1971 należał do Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, od 1976 do Komisji Językowej PAN w Katowicach, a w latach 1978-1987 do Komitetu Językoznawczego PAN w Warszawie[11].
Główne zainteresowania naukowe Andrzeja Bańkowskiego skupiały się na etymologii i onomastyce polskiej. Jego obszerny Etymologiczny słownik języka polskiego[12], choć niedokończony[13], stanowi najpełniejszy i najważniejszy słownik etymologiczny języka polskiego, a zarazem jeden z głównych słowników etymologicznych w obrębie języków słowiańskich. Słownik ten, planowany najpierw jako dwutomowy, rozrósł się następnie do czterech tomów (sama litera „S” obejmuje jeden tom), a w przypadku jego dokończenia posiadałby także tom piąty. Autor, w trakcie prac nad edycją tomu z literą „R”, zmienił przy tym tytuł słownika na „Etymologiczny słownik mowy polskiej” (nie „języka”), zgodnie ze swym założeniem, że słowa objaśniane etymologiczne są jednostkami mowy, nie języka. Język stanowi kod mowy, system znaków kodujących wyrazy, natomiast tym, co wypełnia ten kod żywymi wyrazami, jest mowa. Stąd też autor słownika przykładał dużą wagę, by zawrzeć w nim szeroki zasób słownictwa z mowy potocznej. Słownik ten wyróżnia jednak przede wszystkim włączenie doń jako wyrazów hasłowych także słów niepoświadczonych literacko, a zachowanych jedynie śladowo w toponimach staropolskich, uwzględnianie różnic dialektalnych występujących w języku staropolskim (zwłaszcza akcentowanie cech językowych – różnic i podobieństw – w dialektach dwóch głównych polskich plemion, Lędzian i Polan), oraz praktyczny cel słownika, mającego prostować wszelkie narosłe mity językowe i naukowe nieścisłości[14].
Jako onomasta Andrzej Bańkowski ceniony jest zwłaszcza za swą nowatorską rozprawę habilitacyjną Zmiany morfemiczne w toponimii polskiej, będącej swego rodzaju „gramatyką” tej dyscypliny, oraz za szereg (ponad pięćdziesiąt) artykułów i recenzji opublikowanych głównie w czasopismach naukowych „Poradnik Językowy”, „Język Polski”, „Onomastica”, „Slavia Occidentalis”, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, oraz w zeszytach naukowych kilku polskich uczelni. Badał nieregularne zjawiska fonetyczne (metatezę, epentezę, kontrakcję) w toponimii oraz niefonetyczne zjawiska rozwojowe, zwłaszcza w ojkonimii polskiej. Zasłynął rekonstruując wiele ważnych apelatywów staropolskich na podstawie nazw geograficznych, oraz omawiając liczne ciekawe relikty leksykalne w nazewnictwie staropolskim. Równolegle dopracował i twórczo rozwinął metodykę prowadzenia tych badań (m.in. ustalanie poprawnej lekcji staropolskich nazw osobowych). Szczegółowo omawiał również nazewnictwo Bulli gnieźnieńskiej, imiona pierwszych Piastów oraz średniowieczne przydomki królów i książąt polskich. W onomastyce polskiej uważany jest za tego, który wywarł największy wpływ na obecną generację polskich badaczy w obrębie tej dyscypliny[15].
Oprócz etymologii i onomastyki Andrzej Bańkowski opublikował także szereg prac gramatycznych, semantycznych i z zakresu słowotwórstwa polskiego, a także kilka prac z teorii języka. Napisał również kilka artykułów z religioznawstwa, które opublikował w czasopiśmie „Euhemer” (1962-1964). Ceniony polski językoznawca, profesor Leszek Bednarczuk ujął syntetycznie wkład Andrzeja Bańkowskiego w językoznawstwo polskie następująco: (...) oryginalny badacz etymologii i onomastyki, którą wprowadził do swojego słownika etymologicznego. Opinie krytyczne o słowniku nie dotyczą objaśnień etymologicznych[16].
Andrzej Bańkowski posiadał dwie maksymy życiowe, którym był wierny zarówno w pracy naukowej, jak i w swoich poglądach pozanaukowych: «Nie ma mnie dla mnie» oraz «Obsto ergo sum». Pierwsza mówi o tym, że nic nie robił on interesownie, a druga, że kierował się w swoim życiu zasadą bycia na przekór wszelkiemu złu – wobec tego także przeciw złu, błędom, zafałszowaniom i ignorancji w nauce. W poglądach religijnych, choć wychowany w tradycji chrześcijańskiej (katolickiej), uważał się za niezależnego teognostę. Jego teognozja – wiedza o tym, czym Bóg jest, a czym na pewno nie jest – zbliżała się z jednej strony do greckiej teologii negatywnej, a z drugiej do teologii hinduizmu przez afirmację Boga jako czystego Absolutu[17].
Żona Alicja, z domu de Mezer (ślub w 1962). Dzieci: córka Ariadna Siemirada (ur. 1963), syn Adrian Jarowit (ur. 1965) i córka Artemia Dobiesława (ur. 1971). Rodzeństwo nosi imiona starogreckie i tzw. życzące staropolskie[11].
Andrzej Bańkowski był również zapalonym wędrowcem i krajoznawcą. Robił długie piesze wyprawy, zwłaszcza w lasy nadpilickie, lasy ziemi piotrkowskiej, lasy okolic Częstochowy i po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
Od czasu studiów – wykładów z filologii indyjskiej u profesora Eugeniusza Słuszkiewicza – przyjaźnił się z Robertem Stillerem, cenionym polskim tłumaczem i literatem[18].
Ulubionym polskim poetą Andrzeja Bańkowskiego był Stanisław Trembecki[19].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
