Andezyt pieniński

Andezyt pieniński – subwulkaniczny andezyt występujący w Pieninach i Beskidzie Sądeckim. Wydobywany był w kilku kamieniołomach w powiecie nowotarskim, w województwie małopolskim, w Polsce. Skała pochodzi z miocenu (generacja starsza z burdygału^[a] i generacja młodsza z tortonu^[b]). Istnieje kilka odmian tej skały, wśród których głównymi są andezyt amfibolowy oraz andezyt augitowo-amfibolowy.

Miejsce występowania

Położenie na mapie Polski

Andezyt pieniński w miejscu występowania (kamieniołom Snozka)

Występuje w obrębie płaszczowiny magurskiej, w Karpatach Zewnętrznych w postaci intruzji magmowych (dajek oraz silli).

Właściwości

Andezyt pieniński jest barwy popielatej, w wyniku wietrzenia zmienia kolor na beżowy, następnie na brunatno-żółty lub rdzawy. Posiada teksturę porfirową.

Wszystkie odmiany wykazują gęsty i nieregularny cios termiczny.

Skład mineralogiczny

W skład andezyt pienińskiego wchodzą:

• pirokseny (głównie augit)
• amfibole
• skalenie (głównie andezyn i inne plagioklazy)
• biotyt
• sporadycznie także apatyt, kalcyt, kwarc, chloryt, magnetyt i zeolity

Występują również porwaki piaskowców i wapieni.

Eksploatacja

Andezyt pieniński na większą skale rozpoczęto wydobywać w II Rzeczypospolitej i zakończono w latach 60. XX w. Wydobywano je w kamieniołomach Snozka, Tylka i Lisi Łom na górze Wdżar, Malinowa na górze Jarmuta, na górze Bryjarka oraz w Krościenku nad Dunajcem.

Obecnie nie prowadzi się eksploatacji andezytu pienińskiego.

Cechy fizyczne

Właściwości andezytu pienińskiego są zróżnicowane w zależności od odmiany i kamieniołomu, z którego został wydobyty.

Parametr	Wżar	Malinowa (Jarmuta)	Bryjarka
gęstość objętościowa	2,60-2,74 g/cm³	2,45-2,77 g/cm³	2,58 g/cm³
gęstość właściwa	2,74-2,84 g/cm³	2,742-2,81 g/cm³	2,69 g/cm³
nasiąkliwość	0,46-1,94%	1,02-2,17%	1,46%
ścieralność na tarczy Boehmego	0,21-0,8 cm	0,2-0,8 cm	0,11 cm
ścieralność w bębnie Devala	3,03-4,7 cm	2,3 cm	bd.
wytrzymałość na ściskanie	89-277 MPa	75-200 MPa	236 MPa
współczynnik emulgacji	0,28	0,19	bd.

bd. – brak danych

Zastosowanie

Elewacja i płaskorzeźby na gmachu Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie wykonane z andezytu pienińskiego

Andezyt pieniński stosowało się w budownictwie, w drogownictwie (jako kruszywo, kostkę brukową czy krawężniki) oraz w sztuce sepulkralnej.

Przykłady zastosowania

Wybrane zastosowania andezytu pienińskiego:

• gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie – elewacja i płaskorzeźby
• krawężniki w Krakowie (zachowały się m.in. przy ulicach Krupniczej, Bernardyńskiej, Krowoderskiej, św. Jana, św. Tomasza, Szewskiej)

Uwagi

1. w stratygrafii lokalnej karpat
2. w stratygrafii lokalnej sarmat

Bibliografia

• Jacek Rajchel. Andezyt pieniński. „Nowy Kamieniarz”. 4 (103)/2018, s. 86-92, lipiec 2018. ISSN 1899-3419.
• Wulkany z pienińskiego pasa skałkowego. Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego. [dostęp 2018-07-29]. (pol.).
• Geologia. Pieniński Park Narodowy. [dostęp 2018-07-29]. (pol.).