Kaczkowate

Kaczkowate
	Anatidae
	Leach, 1819
	; Samiec kaczki krzyżówki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
	Typ nomenklatoryczny
	Anas Linnaeus, 1758
Podrodziny
	5 podrodzin (w tym 1 wymarła) – zobacz opis w tekście
	5 podrodzin (w tym 1 wymarła) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kaczkowate (Anatidae) – rodzina ptaków z rzędu blaszkodziobych (Anseriformes). Obejmuje gatunki wodne, zamieszkujące cały świat, poza Antarktydą^[2]^[3].

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...

Zamknij

Cechy charakterystyczne

Ptaki te charakteryzują następujące cechy:

zróżnicowana wielkość (ptaki średnie i duże) – długość w granicach 28–170 cm, rozpiętość skrzydeł 60–250 cm, masa 300 g – 22,5 kg.
dziób posiada dwa rzędy blaszek na brzegach, zazwyczaj jest spłaszczony
szyja średniej długości lub bardzo długa
stosunkowo wąskie, ostro zakończone skrzydła
krótki ogon
nogi krótkie, przesunięte ku tyłowi (zwłaszcza u gatunków nurkujących)
palce spięte błoną pławną
samiec większy od samicy, często bardzo kontrastowo ubarwiony, podczas gdy samica zazwyczaj posiada ubarwienie stonowane
u samców obecne prącie
pożywienie zdobywają zazwyczaj w wodzie, choć niektóre również na lądzie. Żywią się zarówno roślinami, jak i małymi zwierzętami.
zasadniczo dobrzy lotnicy, choć są również gatunki nielotne
w zniesieniu od 2 do 20 jaj^[4], pisklęta są zagniazdownikami
wędrowne, wiele gatunków lecąc w stadzie tworzy charakterystyczny klucz w kształcie litery „V”
wiele gatunków udomowiono lub hodowano w stanie półdzikim
niska gęstość kości^[5]

Systematyka

W obrębie rodziny wyróżnia się następujące współczesne podrodziny^[6]^[7]:

Dendrocygninae Reichenbach, 1853 – drzewice
Erismaturinae Eyton, 1838 – sterniczki
Anserinae Goldfuss, 1820 – gęsi
Anatinae Leach, 1819 – kaczki

Opisano również podrodzinę wymarłą:

Dendrocheninae^[8]^[9] Livezey & Martin, 1988

W starszym ujęciu systematycznym (Mielczarek & Cichocki, 1999) wyróżniano trzy podrodziny^[10]:

Anseranatinae – bezpłetwce; obecnie takson ten podnoszony jest do rangi rodziny (Anseranatidae)^[2]^[6]
Anserinae – gęsi
Anatinae – kaczki

Ochrona w Polsce

W Polsce gatunki kaczkowatych podlegają gatunkowej ochronie ścisłej z wyjątkiem następujących gatunków łownych w okresach polowań^[11]:

Anas crecca – cyraneczka zwyczajna
Aythya fuligula – czernica
Anser anser – gęgawa
Samica ogorzałki
Anser fabalis – gęś zbożowa
Anser albifrons – gęś białoczelna
Aythya ferina – głowienka zwyczajna
Anas platyrhynchos – krzyżówka.

W rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt^[12] nie wymieniono ponadto trzech gatunków uznanych za zagrażające gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym^[13] (czyli tzw. gatunków inwazyjnych):

Brandta canadensis – bernikla kanadyjska
Alopochen aegyptiacus – gęsiówka egipska
Oxyura jamaicensis – sterniczka jamajska.

Proponuje się wciągnięcie bernikli kanadyjskiej i gęsiówki egipskiej na listę zwierząt łownych^[14]^[15], natomiast w przypadku bardzo rzadko spotykanej w Polsce sterniczki jamajskiej wskazana jest eliminacja tego gatunku na terenie kraju w związku z jego bardzo wysoką inwazyjnością na południu Europy i zgodnie z rekomendacjami konwencji berneńskiej^[16].

Przypisy

[1]
W.E. Leach: Eleventh Room. W: Synopsis of the Contents of the British Museum. Wyd. 17. London: British Museum, 1820, s. 68. (ang.).
[2]
F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-30]. (ang.).
[3]
Ducks, Geese and Swans (Anatidae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2016-03-13]. (ang.).
[4]
Gęgawa (Anser anser). Medianauka.pl. [dostęp 2015-06-17].
[5]
MatteoM. Fabbri MatteoM. i inni, Subaqueous foraging among carnivorous dinosaurs, „Nature”, 603 (7903), 2022, s. 852–857, DOI: 10.1038/s41586-022-04528-0, ISSN 1476-4687 [dostęp 2023-12-07] (ang.).
[6]
Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Anatidae Leach, 1820 – kaczkowate - Ducks, Geese, Swans (wersja: 2024-09-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-10-30].
[7]
John H. Boyd III: Anatidae: Ducks, Geese, Swans. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux Version 3.03 [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2021-12-30]. (ang.).
[8]
PeterP. Houde PeterP., MeigM. Dickson MeigM., DakotaD. Camarena DakotaD., Basal Anseriformes from the Early Paleogene of North America and Europe, „Diversity”, 15 (2), 2023, s. 233, DOI: 10.3390/d15020233, ISSN 1424-2818 [dostęp 2023-12-08] (ang.).
[9]
Bradley C.B.C. Livezey Bradley C.B.C., Larry D.L.D. Martin Larry D.L.D., The systematic position of the Miocene anatid Anas [?] blanchardi Milne-Edwards, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 8 (2), 1988, s. 196–211, DOI: 10.1080/02724634.1988.10011698, ISSN 0272-4634 [dostęp 2023-12-08] (ang.).
[10]
P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.
[11]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2454).
[12]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
[13]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz.U. z 2011 r. nr 210, poz. 1260).
[14]
Branta canadensis L. 1758 – Bernikla kanadyjska – Canada goose (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].
[15]
Alopochen aegyptiacus (Linnaeus, 1766) – Gęsiówka egipska – Egyptian goose (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].
[16]
Oxyura jamaicensis (Gmelin, 1789) – Sterniczka jamajska – Ruddy duck (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].

[lea-1] [1]
W.E. Leach: Eleventh Room. W: Synopsis of the Contents of the British Museum. Wyd. 17. London: British Museum, 1820, s. 68. (ang.).

[ioc-2] [2]
F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-30]. (ang.).

[ibc-3] [3]
Ducks, Geese and Swans (Anatidae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2016-03-13]. (ang.).

[medianauka-4] [4]
Gęgawa (Anser anser). Medianauka.pl. [dostęp 2015-06-17].

[5] [5]
MatteoM. Fabbri MatteoM. i inni, Subaqueous foraging among carnivorous dinosaurs, „Nature”, 603 (7903), 2022, s. 852–857, DOI: 10.1038/s41586-022-04528-0, ISSN 1476-4687 [dostęp 2023-12-07] (ang.).

[mk-6] [6]
Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Anatidae Leach, 1820 – kaczkowate - Ducks, Geese, Swans (wersja: 2024-09-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-10-30].

[tif-7] [7]
John H. Boyd III: Anatidae: Ducks, Geese, Swans. [w:] Aves—A Taxonomy in Flux Version 3.03 [on-line]. John Boyd's Home Page. [dostęp 2021-12-30]. (ang.).

[8] [8]
PeterP. Houde PeterP., MeigM. Dickson MeigM., DakotaD. Camarena DakotaD., Basal Anseriformes from the Early Paleogene of North America and Europe, „Diversity”, 15 (2), 2023, s. 233, DOI: 10.3390/d15020233, ISSN 1424-2818 [dostęp 2023-12-08] (ang.).

[9] [9]
Bradley C.B.C. Livezey Bradley C.B.C., Larry D.L.D. Martin Larry D.L.D., The systematic position of the Miocene anatid Anas [?] blanchardi Milne-Edwards, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 8 (2), 1988, s. 196–211, DOI: 10.1080/02724634.1988.10011698, ISSN 0272-4634 [dostęp 2023-12-08] (ang.).

[mc-10] [10]
P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.

[rozp2005-11] [11]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2454).

[rozp2016-12] [12]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[rozp2011-13] [13]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz.U. z 2011 r. nr 210, poz. 1260).

[bernikla-14] [14]
Branta canadensis L. 1758 – Bernikla kanadyjska – Canada goose (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].

[gęsiówka-15] [15]
Alopochen aegyptiacus (Linnaeus, 1766) – Gęsiówka egipska – Egyptian goose (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].

[sterniczka-16] [16]
Oxyura jamaicensis (Gmelin, 1789) – Sterniczka jamajska – Ruddy duck (Ptak). [w:] Gatunki obce w Polsce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2019-09-30].

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]