Aliteracja

Aliteracja (z łac. ad + litera) – powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers^[1].

Aliteracja jest nadal żywa w świecie anglosaskim.

Aliterowane motto Uniwersytetu w Glasgow (J 14, 6)

Historia

Aliteracja często była używana w dawnej poezji, szczególniej w klasycznej greckiej i rzymskiej^[2], oraz w staroangielskiej^[3] i średnioangielskiej, staroniemieckiej i skandynawskiej (literatura islandzka). Na aliteracji była oparta wersyfikacja Eddy. W poezji nowożytnej aliteracją posługiwali się zwłaszcza Edgar Allan Poe^[4], Algernon Charles Swinburne^[5] i Gerard Manley Hopkins^[6]. Aliteracji nie brak również u Williama Szekspira^[7]. Stanowiła też często element poezji indyjskiej jako jeden ze środków ozdobnego stylu (alamkara). Aliteracja jest częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji z rzymskiego poety Enniusza: O Tite, tute tati, tibi tanta tyranne tulisti.

Inne przykłady aliteracji:

• biją boże bębny
• przecież pięknie pana przepraszam
• skup skór surowych
• it takes two to tango (ang.) – do tanga trzeba dwojga
• World Wide Web (WWW)
• Veni, vidi, vici (łac., przypisywane Cezarowi) – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem
• Ego sum via et veritas et vita (pl. Ja jestem droga i prawda i życie) – z łacińskiej Ewangelii według św. Jana (14, 6)
• Sancte sator suffragator

legum lator largus dator (Anonim)

• Love’s labour's lost (William Szekspir)
• I sing of brooks, of blossoms, birds, and bowers (Robert Herrick)
• Five miles meandering with a mazy motion (Samuel Taylor Coleridge)
• When tossed on time's tempestuous tide (Pamelia S. Vining)
• Altho' I be the basest of mankind,

From scalp to sole one slough and crust of sin (Alfred Tennyson)

• All the breath and the bloom of the year in the bag of one bee:

All the wonder and wealth of the mine in the heart of one gem:

In the core of one pearl all the shade and the shine of the sea: (Robert Browning)

• on scrolls of silver snowy sentences" (Hart Crane)^[8]
• Grau, grämlich, griesgram, greulich, Gräber, grimmig,

Etymologisch gleicherweise stimmig, –

Verstimmen uns. (Johann Wolfgang Goethe)

• zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach (Józef Czechowicz)
• Zwierzęca zajadłość. Z zapisków zniechęconego zoologa (Stanisław Barańczak)
• Maria Mater Misericordiae (Maryja Matka Miłosierdzia)
• O tem, że banda i że bat,

że bagno, bunt i brud z obory, (Lucjan Szenwald)

• As kingfishers catch fire, dragonflies draw flame; (Gerard Manley Hopkins)
• So as they stray'd a swan they saw

Sail stately up and strong,

And by a silver chain she drew

A little boat along, (Robert Southey)

• Kinder, Küche, Kirche (slogan popularny w Niemczech )
• Piękna panna Patrycja piła piwo po południu przy płomieniu paleniska, podczas gdy patriota pan Paweł palił papierosa.

Aliteracja występuje także w poezji czeskiej^[9], gdzie jest podkreślona akcentem inicjalnym. Jest obecna w jednej z najstarszych pieśni religijnych Slovo do světa stvořenie^[10]. Pojawia się też w Modlitwie Kunhuty^[11]. Piotr Gierowski zauważa jej użycie w liryce Bohuslava Reynka^[12].

Sekwencja, w której wszystkie elementy aliterują ze sobą to tautogram.

Aliteracja a przekład

Problem aliteracji w polskiej poezji i jej tłumaczenia na język niemiecki jest przedmiotem badań naukowych. Kilka przykładów na ekwiwalenty niemieckie (tłumacz: Karl Dedecius):

• Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) – niem. Leise, leise, wir wollen das Wasser im Tal nicht wecken^[13]
• Jak bór w borze (Bolesław Leśmian) – niem. Wald im Wald^[14]  
• Idę młody, genialny, niosę but w butonierce (Bruno Jasieński) – Ich schreite jung, genial, trage im Knopfloch den Schuh^[15]
• Bzdury, bujdy, banialuki  (Kazimierz Wierzyński)   – niem. Narren, Nonsens, Neppvereine^[16]
• Warczy windami rozmachu, … (Julian Przyboś) – niem. Es knarrt im Aufzug der Wucht, …^[17]

• Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach  - niem. Schreckliche Burgen. Burgen auf Bergen
• Strasznie mieszkają straszni mieszczanie (Julian Tuwim) - niem. Beherbergen schrecklich schreckliche Bürger^[18]     
• Moreny, mureny i morza i zorze - niem. Moränen, Muränen, und Meeren und Mähren
• Bodziszki, modliszki (Wisława Szymborska) – niem. die Dillen und Grillen^[19]

Zobacz też

• środki stylistyczne
• onomatopeja