Aliteracja

Aliteracja (z łac. ad + litera) – powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers^[1].

Aliteracja często była używana w dawnej poezji, szczególniej w klasycznej greckiej i rzymskiej^[2], oraz w staroangielskiej^[3] i średnioangielskiej, staroniemieckiej i skandynawskiej (literatura islandzka). Na aliteracji była oparta wersyfikacja Eddy. W poezji nowożytnej aliteracją posługiwali się zwłaszcza Edgar Allan Poe^[4], Algernon Charles Swinburne^[5] i Gerard Manley Hopkins^[6]. Aliteracji nie brak również u Williama Szekspira^[7]. Stanowiła też często element poezji indyjskiej jako jeden ze środków ozdobnego stylu (alamkara). Aliteracja jest częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji z rzymskiego poety Enniusza: O Tite, tute tati, tibi tanta tyranne tulisti.

Inne przykłady aliteracji:

biją boże bębny
przecież pięknie pana przepraszam
skup skór surowych
it takes two to tango (ang.) – do tanga trzeba dwojga
World Wide Web (WWW)
Veni, vidi, vici (łac., przypisywane Cezarowi) – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem
Ego sum via et veritas et vita (pl. Ja jestem droga i prawda i życie) – z łacińskiej Ewangelii według św. Jana (14, 6)
Sancte sator suffragator

legum lator largus dator (Anonim)

Love’s labours lost (William Szekspir)
I sing of brooks, of blossoms, birds, and bowers (Robert Herrick)
Five miles meandering with a mazy motion (Samuel Taylor Coleridge)
When tossed on time's tempestuous tide (Pamelia S. Vining)
Altho' I be the basest of mankind,

From scalp to sole one slough and crust of sin (Alfred Tennyson)

All the breath and the bloom of the year in the bag of one bee:

All the wonder and wealth of the mine in the heart of one gem:

In the core of one pearl all the shade and the shine of the sea: (Robert Browning)

on scrolls of silver snowy sentences" (Hart Crane)^[8]
Grau, grämlich, griesgram, greulich, Gräber, grimmig,

Etymologisch gleicherweise stimmig, –

Verstimmen uns. (Johann Wolfgang Goethe)

zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach (Józef Czechowicz)
Zwierzęca zajadłość. Z zapisków zniechęconego zoologa (Stanisław Barańczak)
Maria Mater Misericordiae (Maryja Matka Miłosierdzia)
O tem, że banda i że bat,

że bagno, bunt i brud z obory, (Lucjan Szenwald)

As kingfishers catch fire, dragonflies draw flame; (Gerard Manley Hopkins)
So as they stray'd a swan they saw

Sail stately up and strong,

And by a silver chain she drew

A little boat along, (Robert Southey)

Kinder, Küche, Kirche (slogan popularny w Niemczech )
Piękna panna Patrycja piła piwo po południu przy płomieniu paleniska, podczas gdy patriota pan Paweł palił papierosa.

Aliteracja występuje także w poezji czeskiej^[9], gdzie jest podkreślona akcentem inicjalnym. Jest obecna w jednej z najstarszych pieśni religijnych Slovo do světa stvořenie^[10]. Pojawia się też w Modlitwie Kunhuty^[11]. Piotr Gierowski zauważa jej użycie w liryce Bohuslava Reynka^[12].

Sekwencja, w której wszystkie elementy aliterują ze sobą to tautogram.

Problem aliteracji w polskiej poezji i jej tłumaczenia na język niemiecki jest przedmiotem badań naukowych. Kilka przykładów na ekwiwalenty niemieckie (tłumacz: Karl Dedecius):

Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) – niem. Leise, leise, wir wollen das Wasser im Tal nicht wecken^[13]
Jak bór w borze (Bolesław Leśmian) – niem. Wald im Wald^[14]
Idę młody, genialny, niosę but w butonierce (Bruno Jasieński) – Ich schreite jung, genial, trage im Knopfloch den Schuh^[15]
Bzdury, bujdy, banialuki (Kazimierz Wierzyński) – niem. Narren, Nonsens, Neppvereine^[16]
Warczy windami rozmachu, … (Julian Przyboś) – niem. Es knarrt im Aufzug der Wucht, …^[17]

Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach - niem. Schreckliche Burgen. Burgen auf Bergen
Strasznie mieszkają straszni mieszczanie (Julian Tuwim) - niem. Beherbergen schrecklich schreckliche Bürger^[18]
Moreny, mureny i morza i zorze - niem. Moränen, Muränen, und Meeren und Mähren
Bodziszki, modliszki (Wisława Szymborska) – niem. die Dillen und Grillen^[19]

[1]
Alliteration. encyclopedia.com. [dostęp 2018-05-14]. (ang.).
[2]
Katarzyna Lesiak, Estetyka dźwięku, czyli instrumentacja dźwiękowa oraz jej praktyczna realizacja w poezji epickiej mistrzów łacińskiego heksametru: Lukrecjusza, Wergiliusza i Owidiusza, Katowice 2007.
[3]
Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej. Zarys, Wrocław 1981, s. 31; Monika Opalińska, To the rhythm of poetry. A study of late Old English metrical prayers, Warszawa, 2013; Josef Brukner, Jiří Filip, Poetický slovník, Praha 1997.
[4]
Sławomir Studniarz, Brzmienie i sens w wierszach Edgara Allana Poego, Toruń 2011.
[5]
Wiktor Jarosław Darasz, Aliteracja, Język Polski, 1-2/2000, s. 79-92.
[6]
Zobacz: Stanisław Barańczak, Gerard Manley Hopkins: model świata i polscy tłumacze, Literatura na świecie, 8/1981), s. 246-268.
[7]
Ewa Kujawska-Lis: „Słowa z kapelusza? – Shakespeare, Barańczak i sztuka aliteracji”. academia.edu. [dostęp 2017-11-01]. (pol.).
[8]
Alliteration. thefreedictionary.com. [dostęp 2016-12-09]. (ang.).
[9]
Milan Blahynka: Aliterace v české poezii, zvláště nejnovější. digilib.phil.muni.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
[10]
Opakování výrazů. czechency.org. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
[11]
Jan Lehár: Úvahy o dvou staročeských básních. sas.ujc.cas.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).
[12]
Piotr Gierowski: Doświadczenie sacrum i jego poetyckie formy w twórczości Bohuslava Reynka (PDF). cejsh.icm.edu.pl, 2012. [dostęp 2017-12-22]. (pol.).
[13]
Emil DanielE.D. Lesner Emil DanielE.D., „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne, Szczecin 2015, s. 85 [dostęp 2024-03-20] (pol.).
[14]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 98.
[15]
E DE.D. Lesner E DE.D., "But w butonierce". O przekładzie, 2015, s. 110.
[16]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 119.
[17]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 128.
[18]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 143.
[19]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 202.

Jonathan Roper (red.): Alliteration in Culture. New York: Palgrave Macmillan, 2011. ISBN 978-0-230-23264-8.
Lucylla Pszczołowska, Instrumentacja dźwiękowa, Wrocław 1977.
Adam Kulawik, Poetyka, Warszawa 1990.
Emil Daniel Lesner: „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne. Szczecin 2015. ISBN 978-83-7518-747-2.

Szybkie fakty

Zamknij

Szybkie fakty

Zamknij

Monika Konert-Panek: Angielszczyzna a polszczyzna – foniczne aspekty stylistyki. Wyzwania dla tłumacza. cejsh.icm.edu.pl. [dostęp 2017-12-16]. (pol.).

[encyclopedia.com-1] [1]
Alliteration. encyclopedia.com. [dostęp 2018-05-14]. (ang.).

[Katarzyna_Lesiak_Estetyka-2] [2]
Katarzyna Lesiak, Estetyka dźwięku, czyli instrumentacja dźwiękowa oraz jej praktyczna realizacja w poezji epickiej mistrzów łacińskiego heksametru: Lukrecjusza, Wergiliusza i Owidiusza, Katowice 2007.

[Przemysław_Mroczkowski_Historia-3] [3]
Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej. Zarys, Wrocław 1981, s. 31; Monika Opalińska, To the rhythm of poetry. A study of late Old English metrical prayers, Warszawa, 2013; Josef Brukner, Jiří Filip, Poetický slovník, Praha 1997.

[Sławomir_Studniarz_Brzmienie-4] [4]
Sławomir Studniarz, Brzmienie i sens w wierszach Edgara Allana Poego, Toruń 2011.

[Wiktor_Jarosław_Darasz_Aliteracja-5] [5]
Wiktor Jarosław Darasz, Aliteracja, Język Polski, 1-2/2000, s. 79-92.

[Zobacz_Stanisław_Barańczak-6] [6]
Zobacz: Stanisław Barańczak, Gerard Manley Hopkins: model świata i polscy tłumacze, Literatura na świecie, 8/1981), s. 246-268.

[academia.edu-7] [7]
Ewa Kujawska-Lis: „Słowa z kapelusza? – Shakespeare, Barańczak i sztuka aliteracji”. academia.edu. [dostęp 2017-11-01]. (pol.).

[thefreedictionary.com-8] [8]
Alliteration. thefreedictionary.com. [dostęp 2016-12-09]. (ang.).

[digilib.phil.muni.cz-9] [9]
Milan Blahynka: Aliterace v české poezii, zvláště nejnovější. digilib.phil.muni.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).

[czechency.org-10] [10]
Opakování výrazů. czechency.org. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).

[sas.ujc.cas.cz-11] [11]
Jan Lehár: Úvahy o dvou staročeských básních. sas.ujc.cas.cz. [dostęp 2017-12-22]. (cz.).

[cejsh.icm.edu.pl-12] [12]
Piotr Gierowski: Doświadczenie sacrum i jego poetyckie formy w twórczości Bohuslava Reynka (PDF). cejsh.icm.edu.pl, 2012. [dostęp 2017-12-22]. (pol.).

[13] [13]
Emil DanielE.D. Lesner Emil DanielE.D., „But w butonierce”.O przekładzie dźwięków w poezji. Studium kontrastywne, Szczecin 2015, s. 85 [dostęp 2024-03-20] (pol.).

[14] [14]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 98.

[15] [15]
E DE.D. Lesner E DE.D., "But w butonierce". O przekładzie, 2015, s. 110.

[16] [16]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 119.

[17] [17]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 128.

[18] [18]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 143.

[19] [19]
E DE.D. Lesner E DE.D., „But w butonierce”.O przekładzie, 2015, s. 202.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Wikiwand in your browser!

Aliteracja

Wikiwand in your browser!

Historia

Aliteracja a przekład

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne