Adiantum

Adiantum, niekropień, złotowłos^[4][5] (Adiantum) – rodzaj paproci. Liczy ponad 230 gatunków^[6]. Są to paprocie naziemne i naskalne. Najbardziej zróżnicowane są w Ameryce Południowej^[4]. Jedynym gatunkiem rosnącym dziko w Europie jest adiantum właściwe A. capillus-veneris^[4]. W polskiej florze gatunek ten ma status tylko przejściowo dziczejącego z upraw (efemerofita)^[7].

Adiantum

Adiantum właściwe
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	paprotkowce
Rodzina	orliczkowate
Rodzaj	adiantum
Nazwa systematyczna
Adiantum Sp. Pl. 1094. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Adiantum capillus-veneris L.[3]

Adiantum aethiopicum

Adiantum aleuticum

Adiantum stopowate

Adiantum owłosione

Liczne gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako rośliny ozdobne w szklarniach lub doniczkach^[5], często w różnych odmianach. Jako rośliny lecznicze, w tym jako zioła poronne, wykorzystywane są m.in. adiantum etiopskie i adiantum klinowate. Syrop z adiantum właściwego (Sirop de Capillaire) wykorzystywany był jako panaceum na wszelkie choroby. Czarne ogonki liściowe adiantum stopowatego Indianie wykorzystywali przy wyplataniu koszyków. Niektóre gatunki są inwazyjne i występują jako chwasty w uprawach np. olejowca i herbaty^[8].

Łacińska nazwa adiantum oznacza „niezwilżalny”, „nie podlegający zamoczeniu”.

Morfologia

Adiantum cunninghamii

Adiantum edgeworthii

Liście

Niezwilżalne, 1–5-krotne pierzasto złożone, z ciemnymi, błyszczącymi osadkami^[4].

Zarodnie

W kupkach na brzegach spodniej strony listków^[4].

Systematyka

Adiantum peruvianum

Adiantum raddianum

Adiantum reniforme

Adiantum trapeziforme

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów z podrodziny Vittarioideae z rodziny orliczkowatych Pteridaceae^[2].

Wykaz gatunków^[6][5][9]

• Adiantum abscissum Schrad.
• Adiantum acrolobum A.Rojas
• Adiantum adiantoides C.Chr.
• Adiantum aethiopicum L. – adiantum etiopskie
• Adiantum × ailaoshanense Y.H.Yan & Ying Wang
• Adiantum alan-smithii R.Y.Hirai, Sundue & J.Prado
• Adiantum alarconianum Gaudich.
• Adiantum aleuticum (Rupr.) C.A.Paris
• Adiantum alleniae S.Linds.
• Adiantum alomae Caluff
• Adiantum amblyopteridium Mickel & Beitel
• Adiantum amplum C.Presl
• Adiantum anceps Maxon & C.V.Morton
• Adiantum andicola Liebm.
• Adiantum aneitense Carruth.
• Adiantum argutum Splitg.
• Adiantum atroviride Bostock
• Adiantum balfourii Baker
• Adiantum bellum T.Moore
• Adiantum bessoniae Jenman
• Adiantum blumenavense Rosenst.
• Adiantum braunii Mett.
• Adiantum breviserratum (Ching) Ching & Y.X.Lin
• Adiantum cajennense Willd. ex Klotzsch
• Adiantum calcareum Gardner
• Adiantum camptorachis Sundue, J.Prado & A.R.Sm.
• Adiantum capillatum A.R.Sm. & J.Prado
• Adiantum capillus-junonis Rupr.
• Adiantum capillus-veneris L. – adiantum właściwe
• Adiantum caribense A.Rojas
• Adiantum caryotideum Christ
• Adiantum caudatum L. – adiantum zwisłe
• Adiantum celebicum Christ
• Adiantum chienii Ching
• Adiantum chilense Kaulf.
• Adiantum ciliatum Blume
• Adiantum cinnamomeum Lellinger & J.Prado
• Adiantum comoroense (Tardieu) Verdc.
• Adiantum concinnum Humb. & Bonpl. ex Willd.
• Adiantum cordatum Maxon
• Adiantum cremersii Boudrie & J.Prado
• Adiantum crespianum Bosco
• Adiantum cunninghamii Hook. – adiantum Cunninghama
• Adiantum cupreum Copel.
• Adiantum curvatum Kaulf.
• Adiantum davidii Franch.
• Adiantum dawsonii Lellinger & J.Prado
• Adiantum decipiens Desv.
• Adiantum decoratum Maxon & Weath. – adiantum ozdobne
• Adiantum deflectens Mart.
• Adiantum delicatulum Mart.
• Adiantum deltoideum Sw.
• Adiantum dentatum A.H.Wang, F.G.Wang & F.W.Xing
• Adiantum diaphanum Blume – adiantum przezroczyste
• Adiantum digitatum C.Presl
• Adiantum dioganum Glaziou
• Adiantum diphyllum Maxon
• Adiantum discolor J.Prado
• Adiantum dissimulatum Jenman
• Adiantum dolosum Kunze
• Adiantum edgeworthii Hook. – adiantum Edgerwortha
• Adiantum elegantulum Maxon
• Adiantum erylliae Tardieu & C.Chr.
• Adiantum erythrochlamys Diels
• Adiantum excisum Kunze
• Adiantum feei Moore
• Adiantum fengianum Ching
• Adiantum filiforme Gardner
• Adiantum fimbriatum Christ
• Adiantum flabellulatum L.
• Adiantum flabellum C.Chr.
• Adiantum formosanum Tagawa – adiantum formozańskie
• Adiantum formosum R.Br.
• Adiantum fournieri Copel.
• Adiantum fragile Sw.
• Adiantum fructuosum Kuntze
• Adiantum fuliginosum Fée
• Adiantum galeottianum Hook.
• Adiantum gertrudis Espinosa
• Adiantum giganteum J.Prado
• Adiantum gingkoides C.Chr.
• Adiantum glabrum Copel.
• Adiantum glaucescens Klotzsch
• Adiantum gomphophyllum Baker
• Adiantum gracile Fée
• Adiantum granvilleanum Boudrie & J.Prado
• Adiantum gravesii Hance
• Adiantum grossum Mett.
• Adiantum henslovianum Hook.f.
• Adiantum hirsutum Bory
• Adiantum hispidulum Sw. – adiantum owłosione
• Adiantum hollandiae Alderw.
• Adiantum hornei Baker
• Adiantum hosei Baker
• Adiantum humile Kunze
• Adiantum imbricatum R.M.Tryon
• Adiantum incertum Lindm.
• Adiantum incisum Forssk.
• Adiantum induratum Christ
• Adiantum intermedium Sw.
• Adiantum isthmicum B.Zimmer
• Adiantum × janzenianum A.Rojas & C.Herrera
• Adiantum jordanii Müll.Hal.
• Adiantum juxtapositum Ching
• Adiantum kendalii Jenman
• Adiantum kingii Copel.
• Adiantum klossii Gepp
• Adiantum krameri B.Zimmer
• Adiantum lamrianum Bidin & R.Jaman
• Adiantum latifolium Lam.
• Adiantum latipinnulum Boudrie & J.Prado
• Adiantum leprieurii Hook.
• Adiantum lianxianense Ching & Y.X.Lin
• Adiantum lindsaeoides J.Prado & R.Y.Hirai
• Adiantum lobatum C.Presl
• Adiantum longzhouensis A.H.Wang, F.G.Wang & F.W.Xing
• Adiantum lorentzii Hieron.
• Adiantum lucidum (Cav.) Sw.
• Adiantum lunulatum Cav.
• Adiantum macrocladum Klotzsch
• Adiantum macrophyllum Sw. – adiantum wielkolistne
• Adiantum madagascariense Rosendahl
• Adiantum mariesii Baker
• Adiantum mariposatum M.R.McCarthy & Hickey
• Adiantum mathewsianum Hook.
• Adiantum mcvaughii Mickel & Beitel
• Adiantum meishanianum F.S.Hsu ex Yea C.Liu & W.L.Chiou
• Adiantum melanoleucum Willd.
• Adiantum membranifolium S.Linds. & Suksathan
• Adiantum mendoncae Alston
• Adiantum mindanaoense Copel.
• Adiantum monochlamys D.C.Eaton
• Adiantum monosorum Baker
• Adiantum moorei Baker
• Adiantum × moranii J.Prado
• Adiantum multisorum A.Samp.
• Adiantum mynsseniae J.Prado
• Adiantum myriosorum Baker
• Adiantum nelumboides X.C.Zhang
• Adiantum neoguineense T.Moore
• Adiantum nodosum J.Prado, R.Y.Hirai & A.R.Sm.
• Adiantum novae-caledoniae Keyserl.
• Adiantum nudum A.R.Sm.
• Adiantum oaxacanum Mickel & Beitel
• Adiantum obliquum Willd.
• Adiantum obovatum A.H.Wang, F.G.Wang & F.W.Xing
• Adiantum ogasawarense Tagawa
• Adiantum olivaceum Baker
• Adiantum orbignyanum Mett.
• Adiantum ornithopodum C.Presl
• Adiantum ovalescens Fée
• Adiantum oyapokense Jenman
• Adiantum palaoense C.Chr.
• Adiantum papilio Rakotondr. & Hemp
• Adiantum papillosum Handro
• Adiantum paraense Hieron.
• Adiantum parishii Hook.
• Adiantum patens Willd.
• Adiantum pearcei Phil.
• Adiantum pectinatum Kunze & Ettingsh.
• Adiantum pedatum L. – adiantum stopowate
• Adiantum peruvianum Klotzsch – adiantum peruwiańskie
• Adiantum petiolatum Desv.
• Adiantum phanerophlebium (Baker) C.Chr.
• Adiantum phanomensis S.Linds. & D.J.Middleton
• Adiantum philippense L.
• Adiantum phyllitidis J.Sm.
• Adiantum platyphyllum Sw.
• Adiantum poeppigianum C.Presl
• Adiantum poiretii Wikstr.
• Adiantum polyphyllum Willd.
• Adiantum proliferum Roxb.
• Adiantum pseudocajennense J.Prado, R.Y.Hirai & A.R.Sm.
• Adiantum pseudotinctum Hieron.
• Adiantum pulchellum Blume
• Adiantum pulcherrimum Copel.
• Adiantum pulverulentum L. – adiantum przyprószone
• Adiantum pumilum Sw.
• Adiantum pyramidale (L.) Willd.
• Adiantum raddianum C.Presl – adiantum klinowate, a. Raddiana
• Adiantum rectangulare Lindm.
• Adiantum reniforme L. – adiantum nerkowate
• Adiantum reptans A.Rojas
• Adiantum rhizophorum Sw.
• Adiantum rhizophytum Schrad.
• Adiantum rivulare Boudrie & J.Prado
• Adiantum roborowskii Maxim.
• Adiantum rondonii A.Samp.
• Adiantum ruizianum Klotzsch
• Adiantum scalare R.M.Tryon
• Adiantum schweinfurthii Kuhn
• Adiantum seemannii Hook.
• Adiantum semiorbiculatum Bonap.
• Adiantum sericeum D.C.Eaton
• Adiantum serratifolium Alderw.
• Adiantum serratodentatum Willd.
• Adiantum shastense Huiet & A.R.Sm.
• Adiantum shepherdii Hook.
• Adiantum siamense Tagawa & K.Iwats.
• Adiantum silvaticum Tindale
• Adiantum sinuosum Gardner
• Adiantum soboliferum Wall. ex Hook.
• Adiantum solomonii J.Prado
• Adiantum × spurium Jermy & T.G.Walker
• Adiantum squamulosum J.Prado & A.R.Sm.
• Adiantum stenochlamys Baker
• Adiantum stolzii Brause
• Adiantum subcordatum Sw.
• Adiantum subvolubile Mett.
• Adiantum taiwanianum Tagawa
• Adiantum tenerum Sw. – adiantum delikatne
• Adiantum tenuissimum Taub.
• Adiantum terminatum Kuntze
• Adiantum tetragonum Schrad.
• Adiantum tetraphyllum Humb. & Bonpl. ex Willd.
• Adiantum thongthamii Suksathan
• Adiantum tibeticum Ching & Y.X.Lin
• Adiantum tinctum T.Moore
• Adiantum tomentosum Klotzsch
• Adiantum × tracyi C.C.Hall ex W.H.Wagner
• Adiantum trapeziforme L.
• Adiantum trichochlaenum Mickel & Beitel
• Adiantum tricholepis Fée
• Adiantum trilobum L.
• Adiantum tripteris K.U.Kramer
• Adiantum tryonii J.Prado
• Adiantum tuomistoanum J.Prado
• Adiantum urophyllum Hook.
• Adiantum × variopinnatum Jermy & T.G.Walker
• Adiantum venustum D.Don – adiantum powabne
• Adiantum villosissimum Mett.
• Adiantum villosum L. – adiantum owłosione
• Adiantum viridescens Colenso
• Adiantum × viridimontanum C.A.Paris
• Adiantum vivesii Proctor
• Adiantum vogelii Mett.
• Adiantum wattii Baker
• Adiantum wilesianum Hook.
• Adiantum wilsonii Hook.
• Adiantum windischii J.Prado
• Adiantum zollingeri Mett.

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
2. The Pteridophyte PhylogenyT.P.P. Group The Pteridophyte PhylogenyT.P.P., A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229.
3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-16].
4. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 9. ISBN 83-214-1305-6.
5. Elżbieta Zenkteler: Paprocie. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, s. 102-103. ISBN 83-09-01604-2.
6. Adiantum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-26].
7. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1. Brak numerów stron w książce
8. David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 16, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
9. Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973. Brak numerów stron w książce

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh86000738
• J9U: 987007539055205171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: plant/maidenhair-fern
• БРЭ: 1800795
• SNL: Adiantum
• Catalana: 0074911

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 37262
• Flora of China: 100603
• Flora of North America: 100603
• GBIF: 2650796
• identyfikator iNaturalist: 48436
• IPNI: 91018-3
• ITIS: 17307
• NCBI: 13817
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:328214-2
• Tela Botanica: 85808
• identyfikator Tropicos: 40032854
• USDA PLANTS: ADIAN
• CoL: B8V4W