Loading AI tools
Ablativus absolutus (ablatyw niezależny) – charakterystyczny dla łaciny równoważnik zdania okolicznikowego czasu, przyczyny, przyzwolenia lub warunku, tłumaczony również zdaniem współrzędnym lub wyrażeniem przyimkowym[1]. Konstrukcja ta jest niezależna pod względem gramatycznym od reszty zdania[2].
Ablativus absolutus składa się z:
- rzeczownika (którego funkcję może spełniać liczebnik, zaimek lub urzeczownikowiony przymiotnik) stojącego w ablatiwie;
- imiesłowu (łac. participium) pozostającego w stosunku zgody z wyżej wspomnianym rzeczownikiem co do liczby, rodzaju i przypadka.
Pierwszy człon konstrukcji, rzeczownik, spełnia w równoważniku zdania okolicznikowego funkcję podmiotu, natomiast imiesłów – funkcję orzeczenia[3]:
- Sole oriente – sole jest podmiotem; oriente jest imiesłowem czasownika orior, oriri → wschodzić, zaczynać się i pełni funkcję orzeczenia. Całość tłumaczy się: „o wschodzie słońca”, „gdy słońce wschodziło”.
W konstrukcji ablativus absolutus jako „orzeczenia” dopuszcza się używanie niektórych przymiotników (np. vivus → żyjący, invitus → niechętny) oraz rzeczowników oznaczających osobę działającą, wiek, urząd, takich jak auctor → sprawca, dux → wódz, puer → chłopiec itp.[4].
- Caesare vivo → za życia Cezara
- Domitiano auctore → za sprawą Domicjana
W konstrukcji zastosowanie mają tylko participium praesentis activi (zakończone na -ns) oraz participium perfecti passivi (końcówka -us). Gdy zastosowane zostaje pierwsze z nich, równoważnik wyraża czynność równoczesną z czynnością orzeczenia, natomiast participium perfecti passivi wyraża czynność dokonaną w przeszłości w stosunku do czynności orzeczenia[3].
- sole oriente – o wschodzie słońca: Sole oriente aves canebant. → Podczas wschodu słońca ptaki śpiewały.
- sole orto – po wschodzie słońca: Sole orto dux milites exploratum misit. → Po wschodzie słońca wódz wysłał żołnierzy na zwiady.
Imiesłów i rzeczownik są niezbędnymi elementami konstrukcji, jednak może ona być rozwinięta, np. przydawką:
- Urbis custodibus occisis, Graeci portas patefecerunt. → Zabiwszy strażników miasta Grecy otwarli bramy[5].
- Deinde, impedimentis praesidio paucis relictis, vigilia quarta exacta ad munitiones pedetemptim accesserunt → Następnie, zostawiwszy pod opieką małe bagaże, dokładnie podczas czwartej warty nocnej stopniowo udawali się do budynków[6].
- Ad quod spectaculum Faleriis concursu populi facto senatus de re nova vocatus est → Gdy na ten widok zrobiło się zbiegowisko mieszkańców Falerii, senat zebrał się z powodu tej sensacji (Liwiusz)[7]
Przy tłumaczeniu z języka łacińskiego na polski konstrukcję ablativus absolutus przekłada się jako zdanie okolicznikowe[8]:
- czasowe (kiedy, gdy): Sole oriente fugiunt stellae. → Gwiazdy uciekają, gdy wschodzi słońce.
- przyzwalające (chociaż): Sole oriente servus adhuc in lecto cubuit. → Mimo że słońce już wstawało, niewolnik dalej leżał w łóżku.
- przyczynowe (ponieważ): Castris inimicorum non procul locatis oppidani valde timebant. → Ponieważ obóz wroga był położony nieopodal, mieszkańcy miasta bardzo się bali.
- warunku (gdyby, jeśli): Omnibus rebus perditis pater de salute filiorum non desperaret. → Gdyby nawet wszystko przepadło, ojciec nie rozpaczałby nad losem synów.
Innymi sposobami tłumaczenia ablativus absolutus są:
- zdanie równorzędne[9]:
- równoważnik imiesłowowy[9]:
- Proelio finito milites defessi erant. → Zakończywszy bitwę żołnierze byli zmęczeni.
- jako wyrażenie przyimkowe: Sole occidente natura est pulcherrima visu. → Przy zachodzącym słońcu przyroda jest najpiękniejsza do oglądania.
Okolicznikowi przyzwolenia towarzyszy często wyraz tamen, np. Amissis copiis vitam tamen rex servavit. → Chociaż wojsko zostało stracone, król (jednak) zachował życie.
Konstrukcja o podobnym charakterze, jedynie z użyciem innego przypadka, znana jest w sanskrycie (locativus absolutus)[10] oraz grece (genetivus absolutus)[11]. W języku fińskim występuje nominativus absolutus[12].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
