AFI 100 Lat... Bohaterowie i złoczyńcy

AFI 100 Lat...100 Bohaterowie i złoczyńcy – lista 100 największych filmowych bohaterów i złoczyńców (po 50) wybrana przez American Film Institute (AFI) w czerwcu 2003. Ranking ogłoszono na antenie CBS, a w roli prezentera, podczas trzygodzinnego programu, wystąpił Arnold Schwarzenegger, który również znalazł się na liście (zarówno jako bohater, jak i złoczyńca)^[a][2].

Gregory Peck jako Atticus Finch – postać tę AFI uznał za „największego bohatera w historii kina”

Ówczesna prezes AFI, Emerita Jean Picker Firstenberg, odnosząc się do kształtu listy, przyznała, że może ona być „jedną z najbardziej prowokujących jak dotąd myśli”, dodając: „Mamy nadzieję, że lista 50 największych bohaterów i 50 największych złoczyńców zainspiruje miłośników kina do zapoznania się z tymi niesamowitymi i często złożonymi postaciami z amerykańskiego filmu”^[2].

Podczas kształtowania listy gremium jurorów poproszono, aby uwzględnili następujące kryteria przy dokonywaniu wyboru:

• pełnometrażowy film fabularny: film musi mieć format narracyjny, zwykle dłuższy niż 60 minut;
• film amerykański: film musi być w języku angielskim ze znaczącymi elementami twórczymi i/lub finansowymi ze Stanów Zjednoczonych;
• bohater: został zdefiniowany jako postać, która umie zapanować w ekstremalnych sytuacjach, udramatyzować poczucie moralności, odwagi oraz celu. Mimo dwuznaczności lub swoich wad, musi cechować się poświęceniem, aby przedstawić ludzkość w najlepszym wydaniu;
• złoczyńca: został zdefiniowany jako postać, której niegodziwość umysłu, samolubstwo charakteru i wola władzy są niekiedy maskowane przez piękno i szlachetność. Mogą być strasznie źli lub wspaniale zabawni, ale ostatecznie są postaciami tragicznymi;
• wpływ kulturowy: postacie, które odcisnęły silne piętno na społeczeństwie amerykańskim pod względem stylu i treści;
• dziedzictwo: postacie, które wywołują istotne reakcje, wzbogacając amerykańskie dziedzictwo filmowe, jednocześnie inspirując współczesnych artystów i odbiorców^[2].

Ranking

Bohaterowie

Gregory Peck jako Atticus Finch w filmie Zabić drozda (1962). Postać ta została uznana za „największego bohatera w historii kina”

Humphrey Bogart jako Rick Blaine w filmie Casablanca (1942)

Gary Cooper jako szeryf Will Kane w filmie W samo południe (1952)

Peter O’Toole jako Thomas Edward Lawrence w filmie Lawrence z Arabii (1962)

Henry Fonda jako Tom Joad w filmie Grona gniewu (1940)

Marlon Brando jako Terry Malloy w filmie Na nabrzeżach (1954)

Nr	Postać	Aktor / aktorka	Film
1.	Atticus Finch	Gregory Peck	Zabić drozda (1962)
2.	Indiana Jones	Harrison Ford	Poszukiwacze zaginionej Arki (1981)
3.	James Bond	Sean Connery	Doktor No (1962)
4.	Rick Blaine	Humphrey Bogart	Casablanca (1942)
5.	Will Kane	Gary Cooper	W samo południe (1952)
6.	Clarice Starling	Jodie Foster	Milczenie owiec (1991)
7.	Rocky Balboa	Sylvester Stallone	Rocky (1976)
8.	Ellen Ripley	Sigourney Weaver	Obcy – decydujące starcie (1986)
9.	George Bailey	James Stewart	To wspaniałe życie (1946)
10.	Thomas Edward Lawrence	Peter O’Toole	Lawrence z Arabii (1962)
11.	Jefferson „Jeff” Smith	James Stewart	Pan Smith jedzie do Waszyngtonu (1939)
12.	Tom Joad	Henry Fonda	Grona gniewu (1940)
13.	Oskar Schindler	Liam Neeson	Lista Schindlera (1993)
14.	Han Solo	Harrison Ford	Gwiezdne wojny: część IV – Nowa nadzieja (1977)
15.	Norma Rae Webster	Sally Field	Norma Rae (1979)
16.	Shane	Alan Ladd	Jeździec znikąd (1953)
17.	Harry Callahan	Clint Eastwood	Brudny Harry (1971)
18.	Robin Hood	Errol Flynn	Przygody Robin Hooda (1938)
19.	Virgil Tibbs	Sidney Poitier	W upalną noc (1967)
20.	Butch Cassidy i Sundance Kid	Paul Newman i Robert Redford	Butch Cassidy i Sundance Kid (1969)
21.	Mahatma Gandhi	Ben Kingsley	Gandhi (1982)
22.	Spartakus	Kirk Douglas	Spartakus (1960)
23.	Terry Malloy	Marlon Brando	Na nabrzeżach (1954)
24.	Thelma Dickinson i Louise Sawyer	Geena Davis i Susan Sarandon	Thelma i Louise (1991)
25.	Lou Gehrig	Gary Cooper	Duma Jankesów (1942)
26.	Superman	Christopher Reeve	Superman (1978)
27.	Bob Woodward i Carl Bernstein	Robert Redford i Dustin Hoffman	Wszyscy ludzie prezydenta (1976)
28.	przysięgły nr 8	Henry Fonda	Dwunastu gniewnych ludzi (1957)
29.	George Patton	George C. Scott	Patton (1970)
30.	Lucas „Luke” Jackson	Paul Newman	Nieugięty Luke (1967)
31.	Erin Brockovich	Julia Roberts	Erin Brockovich (2000)
32.	Philip Marlowe	Humphrey Bogart	Wielki sen (1946)
33.	Marge Gunderson	Frances McDormand	Fargo (1996)
34.	Tarzan	Johnny Weissmuller	Człowiek-małpa (1932)
35.	Alvin York	Gary Cooper	Sierżant York (1941)
36.	Rooster Cogburn	John Wayne	Prawdziwe męstwo (1969)
37.	Obi-Wan Kenobi	Alec Guinness	Gwiezdne wojny: część IV – Nowa nadzieja (1977)
38.	włóczęga Charlie	Charlie Chaplin	Światła wielkiego miasta (1931)
39.	Lassie	Pal	Lassie, wróć! (1943)
40.	Frank Serpico	Al Pacino	Serpico (1973)
41.	Arthur Chipping	Robert Donat	Żegnaj Chips (1939)
42.	Edward J. Flanagan	Spencer Tracy	Miasto chłopców (1938)
43.	Mojżesz	Charlton Heston	Dziesięcioro przykazań (1956)
44.	Jimmy „Popeye” Doyle	Gene Hackman	Francuski łącznik (1971)
45.	Zorro	Tyrone Power	Znak Zorro (1940)
46.	Batman	Michael Keaton	Batman (1989)
47.	Karen Silkwood	Meryl Streep	Silkwood (1983)
48.	Terminator	Arnold Schwarzenegger	Terminator 2: Dzień sądu (1991)
49.	Andrew Beckett	Tom Hanks	Filadelfia (1993)
50.	Maximus Decimus Meridius	Russell Crowe	Gladiator (2000)

Złoczyńcy

Anthony Hopkins, odtwórca roli Hannibala Lectera w filmie Milczenie owiec (1991). Postać tę uznano za „największego złoczyńcę w historii kina”

Anthony Perkins, odtwórca roli Normana Batesa w Psychozie (1960)

Béla Lugosi jako hrabia Drakula w filmie Książę Dracula (1931)

James Cagney jako Tom Powers w filmie Wróg publiczny nr 1 (1931)

Bette Davis jako Regina Hubbard Giddens w filmie Małe liski (1941)

Paul Muni w filmie Człowiek z blizną (1932)

Nr	Postać	Aktor / aktorka	Film
1.	Hannibal Lecter	Anthony Hopkins	Milczenie owiec (1991)
2.	Norman Bates	Anthony Perkins	Psychoza (1960)
3.	Darth Vader	David Prowse (głos: James Earl Jones)	Gwiezdne wojny: część V – Imperium kontratakuje (1980)
4.	Zła Czarownica z Zachodu	Margaret Hamilton	Czarnoksiężnik z Oz (1939)
5.	siostra Ratched	Louise Fletcher	Lot nad kukułczym gniazdem (1975)
6.	pan Potter	Lionel Barrymore	To wspaniałe życie (1946)
7.	Alex Forrest	Glenn Close	Fatalne zauroczenie (1987)
8.	Phyllis Dietrichson	Barbara Stanwyck	Podwójne ubezpieczenie (1944)
9.	Regan MacNeil (opętana przez demona Pazuzu)	Linda Blair (głos: Mercedes McCambridge)	Egzorcysta (1973)
10.	Zła Królowa / Wiedźma	Lucille La Verne (głos)	Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków (1937)
11.	Michael Corleone	Al Pacino	Ojciec chrzestny II (1974)
12.	Alex DeLarge	Malcolm McDowell	Mechaniczna pomarańcza (1971)
13.	HAL 9000	Douglas Rain (głos)	2001: Odyseja kosmiczna (1968)
14.	Obcy	Bolaji Badejo	Obcy – ósmy pasażer Nostromo (1979)
15.	Amon Göth	Ralph Fiennes	Lista Schindlera (1993)
16.	Noah Cross	John Huston	Chinatown (1974)
17.	Annie Wilkes	Kathy Bates	Misery (1990)
18.	rekin	„Bruce”[3]	Szczęki (1975)
19.	William Bligh	Charles Laughton	Bunt na Bounty (1935)
20.	„człowiek”		Bambi (1942)
21.	Eleanor Iselin	Angela Lansbury	Przeżyliśmy wojnę (1962)
22.	Terminator	Arnold Schwarzenegger	Terminator (1984)
23.	Eve Harrington	Anne Baxter	Wszystko o Ewie (1950)
24.	Gordon Gekko	Michael Douglas	Wall Street (1987)
25.	Jack Torrance	Jack Nicholson	Lśnienie (1980)
26.	Cody Jarrett	James Cagney	Biały żar (1949)
27.	Marsjanie	różni	Wojna światów (1953)
28.	Max Cady	Robert Mitchum	Przylądek strachu (1962)
29.	wielebny Harry Powell		Noc myśliwego (1955)
30.	Travis Bickle	Robert De Niro	Taksówkarz (1976)
31.	pani Danvers	Judith Anderson	Rebeka (1940)
32.	Clyde Barrow i Bonnie Parker	Warren Beatty i Faye Dunaway	Bonnie i Clyde (1967)
33.	hrabia Drakula	Béla Lugosi	Książę Dracula (1931)
34.	Christian Szell	Laurence Olivier	Maratończyk (1976)
35.	J.J. Hunsecker	Burt Lancaster	Słodki smak sukcesu (1957)
36.	Frank Booth	Dennis Hopper	Blue Velvet (1986)
37.	Harry Lime	Orson Welles	Trzeci człowiek (1949)
38.	Cezar Enrico Bandello	Edward G. Robinson	Mały Cezar (1931)
39.	Cruella de Vil	Betty Lou Gerson (głos)	101 dalmatyńczyków (1961)
40.	Freddy Krueger	Robert Englund	Koszmar z ulicy Wiązów (1984)
41.	Joan Crawford	Faye Dunaway	Najdroższa mamusia (1981)
42.	Tom Powers	James Cagney	Wróg publiczny nr 1 (1931)
43.	Regina Giddens	Bette Davis	Małe liski (1941)
44.	Baby Jane Hudson		Co się zdarzyło Baby Jane? (1962)
45.	Joker	Jack Nicholson	Batman (1989)
46.	Hans Gruber	Alan Rickman	Szklana pułapka (1988)
47.	Antonio „Tony” Camonte	Paul Muni	Człowiek z blizną (1932)
48.	Roger „Verbal” Kint (Keyser Söze)	Kevin Spacey	Podejrzani (1995)
49.	Auric Goldfinger	Gert Fröbe (głos: Michael Collins)	Goldfinger (1964)
50.	Alonzo Harris	Denzel Washington	Dzień próby (2001)

Aktorzy

• Gary Cooper jest jedynym aktorem, który na liście występuje trzykrotnie. We wszystkich przypadkach jako bohater.
• Humphrey Bogart, James Cagney, Bette Davis, Faye Dunaway, Henry Fonda, Harrison Ford, Robert Mitchum, Paul Newman, Jack Nicholson, Robert Redford, James Stewart oraz Peter O’Toole pojawiają się na jednej liście dwukrotnie.
• Al Pacino i Arnold Schwarzenegger pojawiają się na dwóch listach^[2].

Postacie prawdziwe

W niektórych przypadkach postacie bohaterów i złoczyńców zostały wzorowane na prawdziwych postaciach:

• Bohaterowie: Alvin York, Erin Brockovich, George Patton, Bob Woodward i Carl Bernstein, Lou Gehrig, Spartakus, Mahatma Gandhi, Butch Cassidy i Sundance Kid, Oskar Schindler, Thomas Edward Lawrence, Edward J. Flanagan, Frank Serpico i Karen Silkwood
• Złoczyńcy: William Bligh, Amon Göth, Bonnie i Clyde oraz Joan Crawford^[2].

Postać Jimmy’ego „Popeye’a” Doyle’a, jednego z bohaterów, jest oparta na perypetiach prawdziwego detektywa Eddiego Egana. Z kolei postać złoczyńcy Normana Batesa wzorowana jest na podstawie życia seryjnego mordercy Eda Geina^[2].

Uwagi

1. Prezentacja rankingu została nominowana do nagrody Primetime Emmy w kategorii Wybitny film dokumentalny lub niefikcyjny w 2004^[1].