15 Brygada Ochrony Pogranicza

15 Brygada Ochrony Pogranicza – zlikwidowana brygada w strukturze organizacyjnej Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę na granicy polsko-czechosłowackiej i polsko-radzieckiej.

15 Brygada Ochrony Pogranicza

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1948
Rozformowanie	1 stycznia 1951
Tradycje
Nadanie sztandaru	16 października 1948
Rodowód	8 Rzeszowski Oddział WOP
Kontynuacja	26 Brygada WOP BiB WOP
Organizacja
Numer	JW 1923[1]
Dyslokacja	Przemyśl ul Basztowa
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	Główny Inspektorat OP Dowództwo WOP
Skład	patrz: brygada OP

Formowanie i zmiany organizacyjne

15 Brygada Ochrony Pogranicza JW 1923 (Zarządzenie SzSG Nr 0053/Org. z 30 marca 1946)^[2] sformowana została w 1948 na bazie Rzeszowskiego Oddziału WOP nr 8, na podstawie rozkazu MON nr 055/org. z 20 marca 1948^[3].

Brygada posiadała cztery bataliony, a stan etatowy wynosił 1596 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych^[4]. Sztab brygady stacjonował w Przemyślu, ul Basztowa^[3]. Podporządkowana została Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza. Zaopatrzenie realizowane było przez kwatermistrzostwo okręgu wojskowego^[5].

15 Brygada OP przyjęła do ochrony wyznaczony odcinek granicy państwowej i rozpoczęła pełnienie służby granicznej. Jednocześnie kontynuowano likwidację skutków zakończonych walk z UPA. Remontowano drogi dojazdowe do strażnic i mosty na drogach: Baligród–Cisna–Wetlina oraz Baligród–Wołkowyja–Rajskie–Hulskie. Odbudowano strażnice OP: Wetlina, Ustrzyki Górne, Stuposiany, Dwernik i Hulskie^[3].

Rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z 4 grudnia 1948, z dniem 1 stycznia 1949, Wojska Ochrony Pogranicza podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego^[6]. Zaopatrzenie brygady przejęła Komenda Wojewódzka MO^[5].

Aby nadać ochronie granic większą rangę, podkreślano wojskowy charakter formacji 1 stycznia 1950 powrócono w nazwach jednostek do wcześniejszego określania: „Wojska Ochrony Pogranicza”^[7]. Z dniem 1 stycznia 1951 weszła w życie nowa numeracja batalionów i brygad Wojsk Ochrony Pogranicza^[8]. Na bazie 15 Brygady Ochrony Pogranicza powstała 26 Brygada WOP^[9].

Osobny artykuł: Brygady ochrony pogranicza.

Struktura organizacyjna

W 1948^[3]:

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 29 – Lubaczów
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 31 – Przemyśl
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 33 – Olszanica
• samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 35 – Baligród.

Etat brygady przewidywał: 4 bataliony, 1596 wojskowych i 12 pracowników cywilnych^[10].

Na terenie odpowiedzialności brygady funkcjonowały trzy GPK^[11]:

• Graniczna Placówka Kontrolna nr 37 „Medyka” (drogowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 38 „Przemyśl” (kolejowa)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 39 „Olszanica” (kolejowa).

Sztandar brygady

Sztandar dowódcy brygady ppłk. Leonowi Michalakowi^[9] wręczył w Przemyślu 16 października 1948 marszałek Polski Michał Rola-Żymierski^[12].

Na lewej stronie płatu w narożnych kwadratach wyhaftowano na tarczach: w lewym górnym rogu liczbę „15”, w lewym dolnym i prawym górnym stylizowanego, dwugłowego orła i w prawym dolnym rogu napis: „ŻOŁNIERZOM 15 BR. O.P. ZIEMIA PRZEMYSKA”. Na drzewcu sztandaru znajdują się 22 gwoździe pamiątkowe. Brak jest gwoździa pierwszego od góry w rzędzie z prawej strony drzewca. Na gwoździach m.in. są następujące napisy: 17. „płk Garbowski”, 18. „płk dypl. Grajworoński”, 19. „płk Mróz”, 20. „ppłk Michalak”, 21. „st. sierż. B. Wieciek”, 22. „strzelec A. Matusiak”^[12].

Żołnierze brygady

dowódcy brygady:

• ppłk Leon Michalak (do 18.04.1949)
• płk Filip Kujun

oficerowie:

• Jan Puławski..

Przekształcenia

8 Oddział Ochrony Pogranicza → 8 Rzeszowski Oddział WOP → 15 Brygada Ochrony Pogranicza → 26 Brygada WOP → Grupa Manewrowa WOP Przemyśl «» Samodzielny Oddział Zwiadowczy WOP Przemyśl → 26 Oddział WOP → 26 Przemyski Oddział WOP → Bieszczadzka Brygada WOP → Bieszczadzki Oddział SG

Przypisy

1. ASGran., sygn. 2825/1 ↓.
2. Zestawienie numerów historycznych jednostek wojskowych. jednostki-wojskowe.pl. [dostęp 2023-03-18]. (pol.).
3. Jackiewicz 1998 ↓, s. 117.
4. Dominiczak 1971 ↓, s. 132.
5. Jackiewicz 1998 ↓, s. 12–14.
6. Dominiczak 1985 ↓, s. 65–69.
7. Goryński 2011 ↓, s. 73.
8. Prochwicz 2011 ↓, s. 194.
9. Jackiewicz 1998 ↓, s. 118.
10. Dominiczak 1985 ↓, s. 66.
11. Wykaz dyslokacyjny pododdziałów WOP ↓, s. 8.
12. Niedziela 1995 ↓, s. 12.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Tadeusz Niedziela: Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznice objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945–1995. Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP. 1995.
• Grzegorz Goryński. Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
• Archiwum Straży Granicznej, D WOP sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
• Archiwum Straży Granicznej Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948–1956, Szczecin.