Żytkiejmy

Żytkiejmy (niem. do 1936 Szittkehmen^[3], 1936-38 Schittkehmen, 1938-45 Wehrkirchen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapskim, w gminie Dubeninki, 2 km od granicy z obwodem królewieckim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Zobacz też: Żytkiejmy (osada).

Żytkiejmy

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	gołdapski
Gmina	Dubeninki
Liczba ludności (2006)	907
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	19-505[1]
Tablice rejestracyjne	NGO
SIMC	0756100
Położenie na mapie Polski Żytkiejmy
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Żytkiejmy
Położenie na mapie powiatu gołdapskiego Żytkiejmy
Położenie na mapie gminy Dubeninki Żytkiejmy
54°21′11″N 22°41′44″E[2]

Fragment zabudowy centrum

Cmentarz z okresu I wojny światowej w Żytkiejmach

W miejscowości znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej.

Historia

Wieś założona w 1554 przez osadników z Litwy. Aż do XX w. odprawiano tu nabożeństwa w języku litewskim. W 1731 r. we wsi (i okolicach) osiedlili się protestanci niemieccy, wypędzeni z okolic Salzburga. Wieś miała prawo do organizowania targów i jarmarków, dzięki czemu przez wiele lat była lokalnym centrum handlu i usług. Na początku I wojny światowej miejscowość ucierpiała w wyniku zaciętych walk niemiecko-rosyjskich. Przed 1939 r. w Żytkiejmach działał ośrodek szkolenia dywersantów i agentów hitlerowskich – ukierunkowany był na inwigilację Białostocczyzny i Suwalszczyzny. Przerzucano tu agentów, broń, materiały wybuchowe, radiostacje i materiały propagandowe. Ośrodkiem szkoleniowym kierował SS Hauptsturmfüher Herman Dylba.

Zabytki

W Żytkiejmach znajduje się kościół pw. św. Michała, do końca XVI w. stała tu cerkiew, na jej fundamentach w 1879 wybudowano obecną świątynię^[4]. We wsi także domy z początków XX w., m.in. budynek hotelu św. Huberta (mieścił się tu ośrodek szkoleniowo-dywersyjny) oraz cokół po pomniku Bismarcka (pomnik usunięto w 1944 r.). Na zachodnim skraju wsi dawny budynek stacji Żytkiejmy linii kolejowej Gołdap-Żytkiejmy-Gąbin (Gusiew) (linia uruchomiona w 1927, rozebrana po 1945 r.)^[5]. Na północ od wsi, przy dawnej granicy z Rosją znajduje się cmentarz z okresu I wojny światowej, z mogiłami żołnierzy rosyjskich i niemieckich: 35 grobów żołnierzy niemieckich, 5 rosyjskich oficerskich i 1 zbiorowy żołnierzy rosyjskich). W 1997 r. cmentarz został odnowiony i uporządkowany przez niemieckie organizacje kombatanckie. Za wsią, nad doliną Żytkiejmskiej Strugi, zlokalizowane dwa małe cmentarze protestanckie.

Warianty nazewnicze miejscowości

• pierwsza nazwy: Sittkeimen (1554 r.)
• niem. do 1936 – Szittkehmen
• 1936-1938 – Schittkehmen
  • zmieniona w okresie tzw. chrztów hitlerowskich na Wehrkirchen (od 16.07.1938)
• lit. Žydkiemis
• ros. Заслоново (od 1946)
• Zydkiemy (w 1948)
• Żytkiejmy (od 1951)

Zobacz też

• Stańczyki

Przypisy

1. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1654 [zarchiwizowane 2022-10-26].
2. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 164590
3. '''Szytkiemy''', niem. ''Schittkehmen'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 131.
4. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 175
5. Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Linia kolejowa Botkuny-Żytkiejmy. [w:] O kolejach po kolei – PoTorach.pl [on-line]. Carta Blanca. [dostęp 2012-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-11)].

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 214
• Romer E., Wąsowicz J., Atlas Polski Współczesnej, Wrocław – Warszawa, 1948.
• Gołdap. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1971 – praca zbiorowa pod red. Andrzeja Wakara.