Świnka (herb szlachecki)

Świnka – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Świnka^[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480^[2]. Świnka jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku^[3].

Świnka

Herb Świnka
Typ herbu	szlachecki
Zawołanie	Świnka
Alternatywne nazwy	Świnki[1]
Pierwsza wzmianka	1352 (pieczęć) 1405 (zapis)

Ten artykuł dotyczy herbu szlacheckiego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi kaliskiej, poznańskiej, sieradzkiej i krakowskiej^[1]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Świnka, należy wymienić Czackich^[4] i Mączyńskich^[5].

Świnki używali też Włodzimierz Krzyżanowski^[6] i Józef Zajączek^[7].

Opis herbu

Opis historyczny

Jedna ze stron manuskryptów Jana Długosza, zawierająca opisy polskich herbów

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco^[8]:

Swynky, que caput apri manu humana retortum in campo rubeo defert. Genus Polonicum loquax et facundum.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Świnka, głowę dzika z ludzką ręką skręconą w polu czerwonym nosi. Ród polski, rozmowny i elokwentny.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego, Szymona Okolskiego i Marcina Bielskiego, opisuje herb^[9]:

Wieprzowa głowa powinna być w polu czerwonem, której pysk ręka prawa w błękitnym rękawie rozdziera, na hełmie pół Panny większe, z warkoczem rozczesanym, pod boki obiema się rękami trzymającej (...).

Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, T. II

Opis współczesny

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco^[a]:

Na tarczy w polu czerwonym łeb czarny dzika o srebrnych kłach, pod nim ręka dzierżąca go za dolną szczękę w niebieskim rękawie.

W klejnocie kobieta w sukni czerwonej z włosami rozpuszczonymi.

Labry herbowe czerwone, podbite czernią.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

• 1352 – pieczęć Henryka de Buchwalt^[10]
• 1405 – zapiska sądowa^[1]

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz^[11].

W wyniku unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Świnków przyjęty został Andrzej Dewknotowicz (Dewknethowycz). Napis na pieczęci przywieszonej do aktu jest jednak tak niewyraźny, że nie pozwala odczytać do kogo ta pieczęć należała, a zatem kto reprezentował w Horodle ten ród^[12].

Herbowni

Z tym tematem związana jest kategoria: Świnkowie.

Lista Tadeusza Gajla

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)^[13]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla^[14] (77 nazwisk^[15]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Świnka. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Świnka^[15]:

Błeszyński, Bogusławski, Bratkowski. Chajewski, Chajęcki, Cholawski, Chromecki, Czacki, Czaczkowski, Czajewski. Danewicz, Dewknetowicz, Dewknotowicz, Dobrowolski, Dowknotowicz, Dziwosz. Gawroński, Golski, Górka, Grabianowski, Grabonowski, Grzebski, Grzembski, Grzębski, Grzybieński, Grzymaczewski. Horodecki. Ikierat. Jentkiewicz, Jeżewski, Jutrkowski, Jutrowski. Kaczkowski, Kakanowski, Kakawski, Kamieński, Kamiński, Kania, Kaniewski, Komorowski, Krzczonanowski, Krzczonowski, Krzyżanowski. Malborski, Mączeński, Mączyński, Michelsdorf, Mikuszewski, Monczuński. Piotrowski, Podbrzeski, Podbrzoski, Polak, Pomarzański, Pomorzański, Porkus, Pudłowski. Rakowski, Robaczyński, Roszkowski, Rucki. Semisłowski, Stańczyk, Stroliński, Strzycki, Strzyski. Świnka. Tomisławski, Tomkiewicz, Tomkowicz. Wepern, Wierzycki. Zajączek, Zajączkowski, Zieleński, Zieliński, Zwysłowski. Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Pozostałe nazwiska

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwisku Braun^[16] .

Odmiany

Odmiany herbu Świnka Herb Kaniewski Herb Danewitz

Odmiany arystokratyczne herbu Świnka Herb Czacki Herb Gostkowski Herb Zajączek

Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków Herb von Schweinichen

Świnka w Tablicach odmian herbowych Teodora Chrząńskiego (1909). I rząd, I kolumna.

Galeria

• 
  Fresk herbu Świnka na Zamku w Baranowie Sandomierskim
• 
  Herb śląskiego rodu Schweinichen, mającego rzekomo wspólne pokrewieństwo z przedstawicielami herbu Świnka
• 
  Świnka na ścianie budynku w Opatówku

Zobacz też

Zobacz hasło Świnka w Wikisłowniku

• heraldyka polska
• ród herbowy
• lista polskich herbów szlacheckich

Uwagi

1. Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.