Świątynia Apollina w Delfach

Świątynia Apollina w Delfach – starożytna świątynia poświęcona Apollinowi w Delfach, współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Świątynia Apollina w Delfach

Ruiny świątyni Apollina w Delfach, 2018
Państwo	Grecja
Miejscowość	Delfy
Typ budynku	świątynia
Architekt	Spintaros z Koryntu Ksenodoros Agaton
Rozpoczęcie budowy	VII w. p.n.e.
Zniszczono	548 p.n.e. 373 p.n.e.
Odbudowano	ok. 525 p.n.e. ok. 366–326 p.n.e.
Położenie na mapie Grecji Świątynia Apollina w Delfach
38°28′56″N 22°30′04″E

Hipotetyczna rekonstrukcja świątynnego kompleksu delfijskiego autorstwa francuskiego architekta Alberta Tournaire'a (1862–1958), Świątynia Apollina w centrum sanktuarium

Sanktuarium

Świątynia Apollina z wyrocznią delficką stanowiła centrum sanktuarium Apollina w Delfach^[1] . W jej wnętrzu skrywał się adyton, gdzie znajdował się omfalos (pol. „pępek ziemi”), złoty posąg bóstwa, święty laur, grobowiec Dionizosa i ustawiony nad wieszczą szczeliną trójnóg, na którym zasiadała Pytia i wydała swoje przepowiednie^[1] . Świątynia znana jest z aforyzmów, które widniały u jej wejścia, „Poznaj samego siebie“ (γνῶθι σεαυτόν gnōthi seauton) oraz „Nic ponad miarę“ (μηδὲν ἄγαν mēden agan)^[2]. Terasę świątyni umacniał kamienny mur poligonalny wzniesiony w 548 roku p.n.e., na którym odkryto prawie 700 inskrypcji^[2]. Do świątyni wiodła serpentynami Święta Droga, wzdłuż której wznosiły się pomniki, wota i skarbce miast, w których przechowywano wota i dzieła sztuki świadczące o potędze miast^[1] .

Historia

Według legendy pierwsza świątynia Apollina w Delfach została wykonana z gałęzi laurowych, druga z wosku pszczelego i piór, przysłanych przez Apolla z mitycznej krainy Hiperborea^[3], a trzecia z brązu^[4] . Pierwsza kamienna świątynia miała zostać wzniesiona przez mitycznego herosa Trofoniosa budowniczego Agamedesa, którym miał pomagać sam Apollo^[4] . Budowa tej świątyni została opisana przez Homera w Hymnie do Apollina^[5].

Powstanie pierwszej prawdopodobnie kamiennej świątyni datuje się na podstawie badań archeologicznych na VII w. p.n.e.^[5] – budowla ta została zniszczona w pożarze w 548 roku p.n.e.^[5][6] 

W ok. 525 roku p.n.e., w miejscu spalonej świątyni, wzniesiono nową z kamienia i marmuru, ufundowaną w dużej mierze przez Alkmaeonidów^[6] [a]. Dotacje na budowę świątyni spłynęły z całej Grecji i część kosztów pokryła również Amfiktionia Delficka^[5].

Archaiczny gmach obejmował perystyle doryckie z 6 kolumnami w części tylnej i 15 po bokach^[4] . Bogate dekoracje rzeźbiarskie wykonał Antenor z Aten^[4] . Na frontonie wschodnim przedstawiono scenę przybycia Apollina z siostrą Artemidą i matką Leto; bogowie ukazani byli na rydwanie otoczonym przez kobiety i mężczyzn^[4] . Fronton zachodni zdobiły sceny z Gigantomachii^[4] .

Świątynia ta została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 373 roku p.n.e.^[4]  Kolejna świątynia została wzniesiona dzięki datkom z całej Grecji^[5] w latach ok. 366–326 p.n.e.^[6]  Jej budowa została opóźniona przez III wojnę świętą (356–346 p.n.e.)^[5]. Był to perypter dorycki z pronaosem, naosem i opistodomosem^[6] . Budowniczymi byli Spintaros z Koryntu, Ksenodoros i Agaton^[4] [5][b]. Dekoracje rzeźbiarskie z marmuru paryjskiego wykonali Praksias i Androstenes^[4] .

Po zamknięciu wyroczni na mocy dekretu bizantyjskiego cesarza Teodozjusza z 391 roku zakazującego wróżbiarstwa^[7] , świątynia została zniszczona^[8].

Ruiny świątyni to współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[9] .

Architektura

Świątynia z IV w. p.n.e., której ruiny przetrwały do dziś, była perypterem doryckim z pronaosem, naosem i opistodomosem^[2] (60,32 × 23,82 m^[6] ). Tak jak jej poprzedniczka miała 6 kolumn w części tylnej i 15 po bokach^[6] . Dwie kolumnady po 8 kolumn jońskich dzieliły naos na trzy nawy^[4]  – północna liczyła prawdopodobnie 8 kolumn i południowa jedynie 6 z powodu znajdującej się tam bazy posągu^[6] . W części zachodniej znajdował się adyton z omfalosem i wyrocznią^[6] .

Fronton wschodni zdobiły postaci Apollina i muz, a zachodni Dionizosa i menad^[4] . Nie do końca wiadomo, dlaczego Dionizos został uhonorowany na równi z Apollinem, niektórzy badacze upatrują w tym wpływów macedońskich, inni – ateńskich^[10]. Metopy były pozbawione dekoracji rzeźbiarskiej i w 279 roku p.n.e. zostały ozdobione tarczami Persów po zwycięstwie w bitwie pod Maratonem^[11].

Uwagi

1. Inne źródła umiejscawiają budowę świątyni na ok. 510 rok^[4] .
2. Inne źródła podają jedynie Ksenodorosa i Agatona jako architektów świątyni^[6] .