!Kung

!Kung (!Xuun) – kontinuum językowe, znane również jako Ju^[2], używane w Namibii, Botswanie i Angoli przez lud !Kung. Razem z językiem ǂ’Amkoe tworzy ustanowioną w 2010 tzw. rodzinę języków Kx’a.

!Kung

Obszar	Namibia, Angola, Botswana, Afryka południowa
Liczba mówiących	16 tys. ± 2 tys. (2001)[1]
Kody języka
ISO 639-3	knw, vaj, ktz
Glottolog	juku1256
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język dysponuje dużym zasobem mlasków, sam znak ! w nazwie oznacza taki właśnie mlask. Pod względem ilości głosek i spółgłosek jest jednym z najbardziej skomplikowanych języków na świecie.

Jest językiem tonalnym – dla przykładu by wymówić !Xuun (wymowa ǃ͡χu᷄ː̃), trzeba zrobić dźwięk kliknięcia przed dźwiękiem x (który brzmi jak szkockie bądź niemieckie ch), a następnie długą samogłoskę nosową z wysokim wznoszącym się tonem^[3].

Użycie

Gdyby wszystkie dialekty !Kung traktować jako jeden język, byłby on trzecim pod względem liczby użytkowników językiem khoisan, zaraz po Khoekhoe i Sandawe. Szacuje się, że posługuje się nim około 15 tys. osób. Dokładne oszacowanie jest trudne z powodu rozsiania ludności po farmach, na których wymieszani są ludzie mówiący w wielu językach. Brenzinger (2011)^[1] podaje 9 tys. w Namibii, 2 tys. w Botswanie, 3,7 tys. w Południowej Afryce i 1 tys. w Angoli.

Do połowy końca XX wieku dialekty ǃʼOǃKung i Malogi były rozpowszechnione w południowej i centralnej części Angoli, później jednak większość ludu !Kung uciekła przed wojną domową w Angoli do Namibii (głównie do Caprivi Strip) gdzie zostali zrekrutowani do jednostki specjalnej South African Defence Force przeciw angolskiej armii i SWAPO. Pod koniec południowoafrykańskiej wojny granicznej ponad tysiąc bojowników i ich rodzin zostało przesiedlonych do Schmidtsdrift w Republice Południowej Afryki^[4]. Po ponad dekadzie życia w niepewnych warunkach, po-apartheidowy rząd kupił i dotował ziemię w Platfontein koło Schmidtsdriftu, aby osiedlić lud !Kung^[5].

Dialekty

Najlepiej znanymi dialektami są Tsumkwe Jul’hoan, Ekoka !Kung, !'O!Kung i ǂKxʼauǁʼein.

Bonny Sans i inni klasyfikują warianty !Kung w cztery grupy, z czego dwie pierwsze są bardzo podobne^[6]:

• Północny !Kung: Południowa Angola, w okolicy Cunene, Cubango, Cuito, i rzek Cuando, z wieloma uchodźcami w Namibii:

ǃʼOǃKung

Maligo

• Północno-centralny !Kung: Namibia, pomiędzy rzeką Ovambo i granicą Angoli, w okolicy dopływów rzeki Okavango na wschód od Rundu aż do jeziora Etosza:

Tsintsabis

Okongo

Ovambo

Mpunguvlei

ǀʼAkhwe (Ekoka)

• Centralny !Kung: Obszar wokół Grootfontein, Namibii, na zachód od centrum rzeki Omataki i na południe od rzeki Ovambo
• Południowo-wschodni !Kung: Botswana na wschód od Delta Okawango, i północno-wschodnia Namibia od Windhoek do Rundu, Gobabis, i Caprivi Strip:

Tsumkwe

Omatako

Kameeldoring

Epukiro.

ǂKxʼauǁʼein był zbyt słabo potwierdzony by został sklasyfikowany, jednak uznawany jest za południowo-wschodni.

Heine & Honken (2010) klasyfikują 11 wariantów w trzy gałęzie^[7]:

• Północno-zachodni !Xuun

Northern !Xuun

Maligo (!xuun, kúándò !xuun „Kwando !Xuun”; SE Angola)

ǃʼOǃKung (!ʼo !uŋ „Forest !Xuun”; eastern C Angola)

Zachodni !Xuun

– (!xūún, !ʼālè !xòān „Valley !Xuun”; rejon Eenhana, N Namibia)

Akhwe (!xūún, ǀʼākhòè !xòān „Kwanyama !Xuun”; Eenhana, N Namibia)

Tsintsabis (!xūún; Tsintsabis, dzielnica Tsumeb, N Namibia)

Kavango !Xuun (!xūún, znany jako dom !xūún „River !Xuun” w Ekoka; Zachodni rejon Rundu, N Namibia, & Angola i sąsiadujące)

• Centralny !Xuun

Gaub (rejon Tsumeb, N Namibia)

Neitsas (rejon Grootfontein, N Namibia)

• Południowo-wschodni !Xuun

Juǀʼhoan (ju-|ʼhoan(-si); rejon Tsumkwe, N Namibia, & Bots i sąsiadujące)

Dikundu (!xun, ju-|ʼhoa(si); Dikundu, W Caprivi)

ǂKxʼauǁʼein (ju-|ʼhoan(-si), !xun, ǂxʼāōǁʼàèn „Northern people”; Gobabis district, E Namibia)

Protojęzyk

Ojczysty język, Proto-Juu lub Proto-!Xuun, miał pięć miejsc artykulacji mlasków: zębowy, zadziąsłowy, podniebienny, boczny dziąsłowy i retroflex (*ǃ˞ lub *!!). Mlaski retroflex przestały istnieć w południowo-wschodnich dialektach takich jak Jul’hoan, ale ciągle są obecne w centralnym !Kung.

Proto-Juu	*ǃ ‘belly’	*‼ ‘water’	*ǂ
SE (Tsumkwe)	ᶢǃű	ᶢǃű	ǂ
N (Okongo/ǀʼAkhwe)	ᶢǃű	ᶢǁű	ǃ͡s
NW (Mangetti Dune)	ᶢǃű	ᶢǁű	ǂ
C (Neitsas/Nurugas)	ᶢǃú	ᶢ‼ú	ǂ