Loading AI tools
Ceramika chińska –
_Gazing_at_a_Crescent_Moon.jpg)
Tradycyjnie chińską ceramikę dzieli się na posiadającą ciało wypalane w niskiej temperaturze (chiń. upr. 陶; pinyin táo) i wysokiej temperaturze (chiń. upr. 瓷; pinyin cí), co sprawia, że jest odpowiednio przesiąkliwe (tj. o czerepie porowatym) albo nieprzesiąkliwe (tj. o czerepie spieczonym). Do tej pierwszej grupy zalicza się ceramikę wypalaną do temperatury 1150℃, a do drugiej kamionkę i porcelanę wypalaną w temperaturach od 1200 do 1500℃. Jest to zatem podział nieco inny niż ten przyjmowany w tradycji europejskiej, gdyż kamionka i porcelana (w europejskim rozumieniu tego słowa) są tutaj ujmowane razem, jako cí[1][2], które to wyrażenie na języki zachodnie tłumaczy się zazwyczaj po prostu jako porcelana. W rzeczywistości ani w Europie, ani w Chinach, granica pomiędzy kamionką a porcelaną nigdy nie była precyzyjnie określona. Chińczycy utożsamiali ją z ceramiką, która wydaje dźwięczący ton przy uderzeniu, natomiast w Europie porcelana była zazwyczaj definiowana jako substancja przezroczysta. Żadna z tych definicji nie jest całkowicie zadowalająca, choćby dlatego, że pewne cienkościenne odmiany kamionki są lekko przeświecające, zaś grubościenna porcelana jest nieprzezroczysta. W dalszej części niniejszego artykułu będziemy używać terminu porcelana na sposób chiński, tzn. uważać ją za ceramikę wydającą przy uderzeniu charakterystyczny ton, co związane jest z zawartością kaolinu i skaleni oraz wypaleniu w odpowiednio wysokiej temperaturze, tak że dochodzi do witryfikacji[3][4].
Na Południu, począwszy od X lub początku XI wieku, używano należącej do skaleni skały magmowej nazywanej baitunzi, która była bogata w krzemionkę i mogła być wypalana na porcelanę w temperaturze ok. 1250°C. Kiedy pomiędzy XII a XIV wiekiem zwiększono proporcje kaolinu, temperatura musiała być podniesiona co najmniej do 1280°C. Na Północy masa ceramiczna zawierała więcej gliny i w celu uzyskania porcelany musiała być wypalana w temperaturze ok. 1320°C[1].
Neolit
W jaskini Xianren w prowincji Jiangxi znaleziono najstarsze znane fragmenty ceramiki użytkowej, datowane na 18 do 17 tys. lat p.n.e.[5] (zobacz ilustracja). Chiny są zatem jedną z najstarszych kultur ceramicznych świata. W okresie neolitu na ich terenie wytwarzano wiele różnych rodzajów ceramiki o czerepie porowatym. Najstarszą tradycję reprezentowała czerwona ceramika kultury Yangshao (ok. 5000–3000 p.n.e.), wytwarzana na terenie dzisiejszego Henanu i Shaanxi, o bardzo charakterystycznym kolorze ochry. Typowa dla ceramiki Yangshao jest dekoracja bardzo oszczędnie korzystająca z elementów antropomorficznych (i jeszcze rzadziej animalistycznych), przy przewadze motywów geometrycznych, co miało pozostać cechą charakterystyczną chińskiej ceramiki. Ta tradycja ceramiczna była później kontynuowana w zachodnich Chinach, w ramach kultur takich jak Majiayao (3300–2100 p.n.e) i Qijia (2000–1600 p.n.e.). Stanowiska kultury Majiayao przeplatają się z położoną nieco bardziej na zachód kulturą Banshan (2800–2300 p.n.e.), która swoją nazwę wzięła od cmentarzyska w prowincji Gansu. Urny pogrzebowe z Banshan są najbardziej rozpoznawalną na Zachodzie neolityczną ceramiką z Chin, co zawdzięczają charakterystycznemu kształtowi, z wąską podstawą nad którą rozszerza się naczynie, oraz dekoracji z okrągłymi motywami geometrycznymi, wykonanej w czerwieni lub fioletowej czerni (zobacz ilustracja)[1][6].
Odrębna od Yangshao tradycja ceramiczna ukształtowała się na wschodnim wybrzeżu Chin, w prowincjach takich jak Szantung, Jiangsu i Zhejiang, gdzie rozwijały się takie kultury neolityczne jak Hemudu (5200–3300 p.n.e.), Dawenkou (4300–2400 p.n.e.) i Longshan (2500–2000 p.n.e.). Na początku III tysiąclecia p.n.e. w kulturze Dawenkou pojawiło się koło garncarskie i to na wschodnim wybrzeżu powstała najbardziej wyrafinowana pod względem technicznym ceramika neolitycznych Chin. Najwcześniejsza ceramika kultury Dawenkou jest wykonana z czerwonej gliny gorzej przygotowanej niż ta stosowana w ramach tradycji Yangshao, ale już wówczas kształty naczyń są wyraźnie zaznaczone i pojawia się wśród nich trójnożny ding, znany również z późniejszych brązów rytualnych (w środkowym okresie Dawenkou dołącza do niego naczynie typu gui (zobacz ilustracja). Wschodnie wybrzeże jest najbardziej znane ze swojej ceramiki czarnej, kojarzonej zwłaszcza z kultura Longshan. Charakterystyczne dla niej są czarne, pozbawione dekoracji malarskiej naczynia, o wyrafinowanych kształtach, bardzo gładkiej powierzchni, niezwykle cienkich ściankach, czasami zaś również dekoracji ażurowej (zobacz ilustracja). Na początku II tysiąclecia p.n.e. ceramika czarna została wyparta przez ceramikę szarą, w swoich kształtach antycypującą wiele późniejszych brązów rytualnych, wśród której pojawiają się również pierwsze przykłady białej ceramiki, dalekiego przodka późniejszej białej porcelany[1][7][8].
Naczynie (poddane rekonstrukcji) z jaskini Xianren w prowincji Jiangxi, skąd pochodzą najstarsze znane fragmenty ceramiki użytkowej, datowane na 18 do 17 tys. lat p.n.e.[5] Chińskie Muzeum Narodowe
Misa. Kultura Majiayao, III tysiaclecie p.n.e. Muzeum Makau w Lizbonie
_MET_DP-12552-002.jpg)
Epoka brązu
.jpg)
.jpg)
Wczesna epoka brązu charakteryzowała się rosnącymi umiejętnościami w zakresie wypalania i dekoracji ceramiki oraz technologicznymi ulepszeniami, bowiem rozprzestrzenianie się sztuki odlewania brązu zachęcało do dalszych postępów w dziedzinie kontroli gliny i pieców. Ponadto użycie koła garncarskiego stało się powszechne w epoce Shang (ok. 1500–ok. 1045 p.n.e.) i wczesnej epoce Zhou (ok. 1045 p.n.e.–256 p.n.e.). W sumie doprowadziło to do powstania w XIII w. p.n.e. pierwszej ceramiki wypalanej w wysokiej temperaturze (cí), w postaci kamionki. Był to „całkowicie nowy typ ceramiki, która nie była znana nigdzie indziej na świecie”[1]. Przemysłowe piece potrzebne do wypalania kamionki nie mogły być umieszczane na terenie obszarów mieszkalnych, co zapoczątkowało praktykę ustanawiania większych obszarów zajmujących się wytwarzaniem ceramiki blisko naturalnych surowców takich jak glina, paliwo i woda[1].
Technologia produkcji ceramiki wypalanej w wysokiej temperaturze po raz pierwszy rozwinęła się na Południu. Tutejsi ceramicy osiągnęli temperaturę wypalania 1200℃ i dzięki temu gdzieś na terenach dzisiejszych prowincji Zhejiang/Jiangsu powstała pierwsza w historii kamionka. Jednocześnie ceramikom Południa brakowało umiejętności w zakresie formowania naczyń o różnych kształtach i używania różnych glin, ponadto nie stosowali oni żadnej prawdziwej glazury. Chronologia pojawienia się ceramiki wypalanej w wysokiej temperaturze na Północy jest inna, prawdopodobnie ze względu na ustanowienie silnego politycznie i ekonomicznie centrum przez dynastię Shang. Wytwarzano tam wiele różnych odmian ceramiki wypalanej w niskiej temperaturze, przy czym jej glina nie nadawała się do wypalania kamionki. Bardzo czysta biała glina, z pewną domieszką kaolinu, była używana do produkcji białej ceramiki[1][9]. Niska zawartość żelaza w kaolinie powodowała, iż ta ceramika nie zmieniała koloru podczas wypalania na skutek zmian w pierwiastku żelaza i pozostawała biała. Temperatura wypalania zazwyczaj oscylowała wokół 1,000°C, była zatem zbyt niska by doszło do pełnej witryfikacji i powstała porcelana, był to jednak niewatpliwie krok w tym kierunku. Biała ceramika, znana już w epoce neolitu, osiągnęła szczyt rozwoju w epoce Shang, ale stała się rzadka w trakcie panowania Zachodniej Dynastii Zhou (ok. 1045 p.n.e.–770 p.n.e.), być może z powodu zwiększonej produkcji twardej ceramiki z odciskaną dekoracją i protoporcelany[10].
Twarda ceramika, z dekoracją w postaci geometrycznych wzorów odciśniętych na powierzchni była wyższej jakości i twardsza niż zwykła ceramika. Jej temperatura wypalania osiągała 1,100°C, docierając niemal do poziomu potrzebnego do pełnej witryfikacji, i część twardej ceramiki posiadała pewien połysk przypominający cienką warstwę szkliwa. Kolejną ceramiczną innowacją epoki Shang była protoporcelana, którą wyróżniały trzy szczególne cechy. Po pierwsze potrzebowała wyższej temperatury wypalania, pomiędzy 1,100 do 1,200°C albo więcej; po drugie posiadała glazurę na powierzchni, i po trzecie zawierała kaolin. Najwcześniejsze glazury powstały niejako w sposób naturalny podczas wypalania w wysokiej temperaturze, kiedy powierzchnia ceramicznego ciała łączyła się z obecnymi w ceramicznym piecu pozostałościami procesu spalania, takimi jak popiół drzewny, który odgrywał rolę topnika. To mogło podsunąć ceramikom ideę wymieszania popiołu drzewnego z rozcieńczonym kaolinowym osadem, który następnie był nakładany na powierzchnię naczyń. Taka glazura, która zawierała popiół drzewny i domieszkę żelaza, przybierała kolor żółty lub brązowy jeśli była wypalana w atmosferze utleniającej, albo niebieski lub niebiesko–zielony jeśli była wypalana w atmosferze redukującej. Była to pierwsza forma glazury celadonowej w historii chińskiej ceramiki[1][11].
Bardzo rzadka w epoce Shang protoporcelana była dalej rozwijana w epoce Zhou, wspólnie z twardą ceramiką. Te dwa rodzaje ceramiki, wypalane w podobnych temperaturach i znajdowane przez archeologów w tych samych miejscach, używały w zasadzie takiej samej dekoracji. Bardzo szybko zauważono, że można uzyskać jeszcze gładszą powierzchnię protoporcelany jeśli zostanie ona pokryta mieszaniną gliny i wapna. Stopniowo nauczono się również jak uzyskiwać różne efekty kolorystyczne poprzez różnicowanie ilości tlenku żelaza w szkliwie. Na Południu przez długi czas wytwarzano różne rodzaje nieglazurowanej kamionki, ale za panowania Wschodniej Dynastii Zhou (770 p.n.e.–256 p.n.e.) teren dzisiejszych prowincji Jiangsu, Zhejiang i Jiangxi stopniowo stał się najważniejszym centrum produkcji protoporcelany[12][1].
W Okresie Wiosen i Jesieni popularne stało się zastępowanie grzebanych dawniej wraz ze zmarłymi brązów rytualnych ich ceramicznymi odpowiednikami o tym samym kształcie. Okres Walczących Królestw był z kolei epoką szczytu popularności ceramiki z obrazami, która była malowana po wypaleniu, bez kolejnego wypalenia dekoracji, co powodowało, iż łatwo odpadała ona od naczynia. Była to zatem ceramika o charakterze czysto pogrzebowym, nie nadająca się do codziennego użytku. Zachowane naczynia wykazują wielką inwencję dekoratorów, chociaż ze względu na technikę wykonania z reguły zachowały się w bardzo złym stanie [13].
Naczynie typu gui z szarej ceramiki. Epoka Shang, ok. 1300-1050 p.n.e. Asian Art Museum
Protoporcelanowe naczynie typu zun z oliwkową glazurą. Dynastia Shang (ok. 1500–ok. 1045 p.n.e.). Muzeum Henanu
Dzban z twardej ceramiki z odciśniętą dekoracją. Huangtulun, powiat Minhou, Fuzhou. Epoka Shang. Muzeum Fujianu
Naczynie z dwoma uchytami. Kamionka z glazurą z popiołu drzewnego. Wuzhou, Zhejiang, Zachodnia Dynastia Zhou (ok. 1045 p.n.e.–770 p.n.e.). Asian Art Museum
Ceramiczne naczynie imitujące brąz dou pomalowane we wzory z motywem smoka Kui longa. Okres Walczących Królestw. Muzeum Luoyangu
.jpg)
.jpg)
Dynastia Han
.jpg)
.jpg)
Podobnie jak ceramiczne naczynia w epoce Zhou zastąpiły brązy tak samo ceramiczne figurki grobowe zastąpiły ofiary z ludzi składane w epoce Shang. Ich liczba znacznie wzrosła w epoce Qin (221–207 p.n.e.), zaś najbardziej spektakularnym przykładem tego rodzaju ceramiki jest tzw. Terakotowa Armia Pierwszego Cesarza (221 p.n.e.–210 p.n.e.), który został pochowany z tysiącami żołnierzy naturalnej wielkości. Zazwyczaj terakotowe figury osób mających służyć chowanym arystokratom były jednak mniejsze i zwłaszcza w epoce Han (206 p.n.e.–220 n.e.) obserwujemy ich postępującą miniaturyzację. Osiągnięto przy tym znaczny stopień realizmu i indywidualizacji rysów twarzy, a w przypadku figurek zwierząt, takich jak konie, potrafiono zaznaczyć ich wigor i siłę[14][1]. MODELE
Za czasów dynastii Han pojawiły się również naczynia z glazurą ołowiową. Chińczycy zdawali sobie sprawę, że ołów jest trujący, stąd tego rodzaju szkliwo było używane jedynie do ceramiki grobowej. Kształty naczyń naśladowały rytualne brązy albo miały postać dzbanów z wielkimi brzuścami, ale część z nich posiadała również wykonywaną za pomocą formy dekorację przedstawiającą sceny polowania lub nieśmiertelnych wędrujących w górach lub posród chmur (zobacz ilustracja). Glazura ołowiowa była stosowana do ceramiki wypalanej w niskiej temperaturze, nie wymagała bowiem wysokiej temperatury. Wypalanie w atmosferze utleniającej dawało kolor brązowy, albo zielony, jeśli dodano tlenek miedzi. Ten drugi kolor był bardzo popularny w okresie Późniejszej dynastii Han (25–220). Oprócz naczyń, w późniejszym okresie glazurą ołowiową zaczęto pokrywać również figurki[15].
Za czasów Późniejszej dynastii Han stopniowa ewolucja protoporcelany doprowadziła natomiast do powstania pierwszej pełnowartościowej porcelany w chińskim rozumieniu tego słowa, która była wypalana w temperaturze do 1310 ℃, a tym samym całkowicie zeszkliwiona, posiadała twarde ciało i wydawała rezonujący dźwięk przy uderzeniu. Tego rodzaju ceramika, pokryta zazwyczaj celadonowym szkliwem w kolorze szarawym (które wykazuje wiele cech eksperymentu, ze względu na swoje niejednolite zabarwienie i jakość) rozwinęła się w południowych prowincjach Zhejiang i Jiangsu, które w starożytności zajmowało państwo Yue, stąd nazywano ją ceramiką z Yue (zobacz ilustracja) Najwcześniejsze naczynia kształami przypominają brązy rytualne, które były ich protypami, wskazując na to że pełniły wobec nich rolę zastępczą[16][1].
CEGŁY
Figurka grobowa damy. Wcześniejsza dynastia Han (206 p.n.e.–9 n.e.). Musée Cernuschi
.jpg)
.jpg)
_with_Birds_LACMA_M.52.2.1.jpg)
Okres Rozbicia
.jpg)
This category of southern glazed ceramics is often referred to as Yue ware (after the kingdom of Yue that occupied the east coast), and this may be regarded as the earliest period of the long history of its development. The earliest known pieces bear a strong resemblance to bronze prototypes, indicating that they replaced the sets of bronze ritual vessels that had been used as funerary objects since the Shang period (see China: Bronzes, §1(i)). Following the introduction of Buddhism to China during the Han period, Buddhist appliqué motifs were used to decorate these wares in addition to traditional net patterns and taotie animal-mask motifs.
Ceramiczna urna pogrzebowa (hunping), druga połowa III wieku. W jej dekoracji taoistyczna wizja raju łączy się z szeregiem Buddów pogrążonych w medytacji, pokazując jak buddyzm stopniowo stawał się elementem lokalnych wierzeń[17]. Metropolitan Museum of Art
Figurka grobowa konia. Północna dynastia Wei, ok. 525. Cleveland Museum of Art
_MET_DT5080.jpg)
Dynastie Sui i Tang
Pierwsza biała porcelana powstała w VII wieku i jest często kojarzona z tzw. ceramiką z Xing, która to nazwa pochodzi od słynnej IX-wiecznej porcelany z Xingzhou (dzis. Xingtai). Być może najważniejszą innowacją epoki Tang (618–907) był jednak rozwój kolorowych glazur, w tym słynnej „trójkolorowej” (sancai), która była masowo używana do kolorowania figurek i naczyń. Figurki grobowe, z reguły wytwarzane z form odlewniczych, były produkowane w takich ilościach, że próbowano ograniczyć ich powstawanie za pomocą prawnych zakazów[8]. Charakteryzowały się one całkowitym realizmem jeśli chodzi o kształt ludzi lub zwierząt i tym samym dostarczają cennych informacji do studiów nad epoką[18].
Figurka grobowa wielbłąda w barwach sancai, VIII w. n.e. Los Angeles County Museum of Art
Dynastia Song
Epoka Song (960–1279) jest uważana za okres największego rozkwitu chińskiej ceramiki. Doskonałość ówczesnych naczyń opiera się na wysokiej jakości czerepie i wspaniałej glazurze oraz pięknie formy. Stosowano bardzo różne rodzaje kolorowych szkliw (chociaż nadal najpowszechniejsze były szkliwa celadonowe), dodatkowo urozmaicanych przez rozmaite efekty, takie jak krakelury, zmienne odcienie lub nieregularne plamy[19][20]. Oprócz porcelany produkowano również czarną kamionkę (zobacz ilustracja kamionkowej misy), przy czym najsłynniejsza spośród tego rodzaju ceramiki była kamionka z Jian, nazywana przez używających ją w ceremonii picia herbaty Japończyków tenmoku[1][21].
Dynastie obcego pochodzenia - Liao, Jin i Yuan
Epoka Yuan (1279–1368) była punktem zwrotnym w dziejach chińskiej ceramiki, wiązała się bowiem z przeniesieniem punktu ciężkości z produkcji monochromatycznych celadonów na ceramikę niebiesko–białą, podszkliwną czerwień oraz naczynia polichromowane[1]. Jak zaznacza George Savage, garncarz z okresu Song używał przeważnie koła garncarskiego i ówczesna ceramika „bardziej dostosowała się do rodzaju materiału. Wiele było dekoracji rzeźbionej albo rytej w surowej glinie z nieosiągalną dotychczas wprawą”[22]. W późniejszym okresie coraz częściej pojawiał się odlew, zaś garncarz stał się przede wszystkim malarzem, tj. o jakości ceramiki decydowała jej coraz bardziej rozbudowana dekoracja malarska[23]. W tym czasie doszło do koncentracji produkcji w cesarskich piecach w Jingdezhen, skąd pochodzi prawie cała ważniejsza późniejsza porcelana. Technika zdobienia ceramiki błękitem kobaltowym, dzięki której powstała niebiesko–biała porcelana, wywodzi się z muzułmańskiego Bliskiego Wschodu (zobacz powyżej). Bardzo szybko jednak nastąpiła sinizacja tematyki zdobniczej.
Kamionkowa misa. Dynastia Jin (1115–1234). Musée Cernuschi
.jpg)
Dynastia Ming
Niebiesko–biała porcelana dominowała w epoce Ming (1368–1644), jednak w jej trakcie rozwinięto również porcelanę malowaną podszkliwną czerwienią oraz „pięciokolorową” (wucai) porcelanę polichromowaną. Chociaż pojawiła się tendencja do pokrywania wzorem całej powierzchni i zrezygnowano z wytwarzania naczyń typu songowskiego, które opierały się tylko na pięknie glazury, to wytwarzano również jednolicie białą porcelanę Dehua, skąd pochodziły także liczne porcelanowe figurki.
Era Xuande (1426-1435)
Czajniczek wykonany z kamionki Yixing, Chiny, początek XVII w. Metropolitan Museum of Art
Dynastia Qing
Porcelana epoki Qing (1644–1911) jest technicznie doskonała, co jednak często skutkuje sterylnym efektem i przerostem dekoracji. Osiągnięto wówczas całkowicie nowe efekty w zakresie wielobarwnej dekoracji, co wiązało się z wynalezieniem nowych emalii, jednak nieznane wcześniej techniczne możliwości powodowały, że nie potrafiono zachować dawnej oszczędności środków wyrazu[24][25][1]. Spośród wyrobów innych niż porcelana należy wspomnieć o kamionce Yixing (zobacz ilustracja), z której wyrabiano masowo eksportowane do Europy naczynia do picia herbaty. Był to zresztą okres w którym eksport chińskiej ceramiki osiągnął swój szczyt, co wiązało się z powstaniem w Chinach ceramicznego przemysłu o wielkości niespotykanej w dotychczasowej historii świata, a także takimi zjawiskami jak przeznaczona specjalnie na europejskie rynki porcelana eksportowa[26].
Połączone wazy z dekoracją w kolorach famille rose, 1741. Narodowe Muzeum Pałacowe
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
