Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Falafel to smażone na głębokim tłuszczu kulki lub kotleciki z ciecierzycy, bobu lub obydwu tych składników. Falafel to tradycyjne danie arabskie serwowane zazwyczaj w picie albo owijane w chlebowe placki zwane lafa z dodatkiem sałatek, pikli, sosów ostrych bądź na bazie tahini. Kulki podaje się też jako przekąskę albo część meze.
Falafel, prawdopodobnie pochodzący z Egiptu, stał się potrawą typową dla całego Bliskiego Wschodu. Koptowie utrzymują, że przyrządzili falafel jako pierwsi, aby w czasie Wielkiego Postu zastąpić nim potrawy mięsne. Obecnie kulki są znane na całym świecie jako substytut mięsa, sprzedaje się je także na ulicznych stoiskach.
Słowo falafel może odnosić się zarówno do smażonych kulek lub kotlecików, jak i wypełnionych nim kanapek. Według niektórych źródeł słowo wywodzi się z arabskiego falāfil (فلافل), liczby mnogiej słowa filfil (فلفل), oznaczającego „pieprz”, prawdopodobnie pochodzącego z Sanskrytu słowa pippalī (पिप्पली) - „długi pieprz”. W ostatnim czasie wysunięto teorię, jakoby słowo falafel wywodziło się z języka koptyjskiego, od słowa Pha La Phel "Φα Λα Φελ" - „z wielu ziaren”. Jednak to w krajach Lewantu słowo jest w powszechnym użytku, podczas gdy w Egipcie falafel określa się słowem ta'amija (w dialekcie egipskim języka arabskiego طعمية). Stąd etymologia ze źródeł lewantyńskich jest możliwa. Słowo falāfil w potocznym języku arabskim Lewantu gramatycznie stanowi rzeczownik zbiorowy, który liczy się przy użyciu dodatkowego słowa حبة - „ziarno, kawałek” (podobnie jak w języku polskim, w celu określenia ilości, słowa chleb używa się w połączeniu z bochenkiem bądź kromką). Falafel może również odpowiadać liczbie mnogiej słowa *filfal, z języka aramejskiego pilpāl, oznaczającego „coś małego i okrągłego, ziarenko pieprzu”, wywodzącego się od wyrazu palpēl - „być okrągłym, toczyć się”. Tym samym z pochodzenia falafel oznaczałby „krążki” bądź „kulki”. Zarówno w słownictwie jak i gramatyce oraz fonologii potocznego języka arabskiego w krajach Lewantu obecne są naleciałości z języka aramejskiego, używanego przez ludność Lewantu przed podbojem Syrii przez Muzułmanów w latach 634-638. Stąd aramejski rodowód potocznego słowa jest możliwy, choć jego późne potwierdzenie w języku arabskim stawia całe założenie pod znak zapytania - kwestia, która poddaje w wątpliwość także pochodzenie wyrazu z języka koptyjskiego, również powołującego się na niepotwierdzoną nigdzie koptyjską frazę. (Mając na uwadze wcześniej wspomnianą teorię, wedle której falafel powstał w związku z wielkopostnymi praktykami Koptów, należy pamiętać, że od czasów Apostołów po dziś dzień Lewant zamieszkiwała duża liczba chrześcijan posługujących się językiem aramejskim i ,w późniejszym czasie, arabskim.) Arabskie słowo falāfil zostało zapożyczone przez wiele innych języków i rozprzestrzeniło się na całym świecie jako określenie potrawy. W języku angielskim po raz pierwszy użyto go w 1941 roku.
W Egipcie, z wyjątkiem Aleksandrii, falafel znany jest pod nazwą ta'amija (w dialekcie egipskim języka arabskiego: طعمية ṭaʿmijja, MAF: [tˤɑʕˈmejjɑ]). Słowo wywodzi się od zdrobnienia arabskiego wyrazu ṭaʻām (طعام, „jedzenie”). Ta forma słowa wskazuje na „jednostkę” konkretnego rdzenia, w tym wypadku Ṭ-ʕ-M (ط ع م, związanego ze smakiem i żywnością), oznaczającym „niewielką sztukę jedzenia” lub „coś małego i smacznego”.
Pochodzenie falafela jest nieznane, a sama kwestia kontrowersyjna. Powszechnie uznaje się, że danie wywodzi się z Egiptu i było spożywane przez Koptów jako substytut mięsa podczas Wielkiego Postu. Jako że Aleksandria jest miastem portowym, falafel można było eksportować do innych krajów Bliskiego Wschodu. Następnie potrawa rozpowszechniła się w krajach Lewantu, gdzie bób zastąpiono ciecierzycą. Istnieje również mniej znana teoria, wedle której falafel po raz pierwszy przyrządzono w Starożytnym Egipcie lub na subkontynencie indyjskim.
Falafel stał się popularnym daniem sprzedawanym na ulicznych stoiskach i w restauracjach typu fast food na Bliskim Wschodzie. Kotleciki je się zazwyczaj jako część meze, natomiast podczas Ramadanu kulki falafela stanowią część tzw. iftar, posiłku, który spożywa się po zachodzie słońca w czasie postu. Danie zyskało taką popularnością, że w niektórych krajach restauracje McDonald’s wprowadziły do swojego menu danie o nazwie „McFalafel”. Zachował on również sławę pośród Koptów, którzy przygotowują go w dużych ilościach podczas świąt religijnych. Dyskusje na temat pochodzenia falafela często przeradzały się w polityczne debaty na temat stosunków pomiędzy Arabami i Izraelitami. Obecnie falafel uważa się za potrawę narodową Egiptu, Palestyny i Izraela. Jednak wielu Palestyńczyków ma pretensję do Izraelitów, twierdząc, że zawłaszczyli ich narodową potrawę. Ponadto Stowarzyszenie Libańskich Przemysłowców (ALI) posądziło Izraelitów o naruszenie praw autorskich.
Falafel jest elementem symbolicznym w kuchni izraelskiej. Mimo że nie jest to potrawa żydowska, spożywana była przez mizrachisjkich Żydów, a następnie żydowskich imigrantów w Palestynie. W związku z tym, że jest to danie jarskie, uważane jest za dopuszczalne w prawie żydowskim i zyskało akceptację wśród Żydów, ponieważ może być spożywane zarówno w potrawach mięsnych jak i z produktami pochodzenia mlecznego.
Do lat 70-tych XX wieku w Ameryce Północnej falafel obecny był jedynie w dzielnicach zamieszkałych przez Żydów i imigrantów z krajów Bliskiego Wschodu oraz żydowskich i arabskich restauracjach. Był również spożywany przez wegan, chcących zastąpić nim mięso. Obecnie falafel jest potrawą popularną w wielu miastach Ameryki Północnej, którą sprzedaje się na ulicznych stoiskach.
Falafel zyskał popularność pośród wegetarian oraz wegan, którzy traktują go jako alternatywę dla potraw mięsnych sprzedawanych na ulicznych stoiskach. Obecnie można go również kupić w formie pakowanej w sklepach ze zdrową żywnością. Mimo że początkowo używało się go głównie do przyrządzania wegańskich hamburgerów, jego zastosowanie znacząco się rozszerzyło i dla wielu ludzi stał się źródłem białka. Dzięki swojemu uniwersalnemu charakterowi umożliwił wprowadzenie zmian do wielu potraw mięsnych, czyniąc je wegetariańskimi.
Obecnie falafel jada się na całym świecie.
Falafel przyrządza się z ciecierzycy, bobu lub obu tych składników. W większości krajów Bliskiego Wschodu, m.in. Izraelu, Jordanii, Libanie i Syrii, falafel zazwyczaj przygotowuje się z ciecierzycy. Ta wersja potrawy jest najpopularniejsza na Zachodzie. W Egipcie używa się bobu.
Przyrządzając falafel z ciecierzycy, trzeba pamiętać, że nie należy jej wcześniej gotować. Ugotowana ciecierzyca sprawi, że falafel będzie się rozpadał i konieczne będzie dodanie do niego mąki. Ciecierzycę powinno się moczyć w wodzie (czasami z dodatkiem sody oczyszczonej) przez noc, a następnie zmielić z innymi składnikami, m.in. pietruszką, zieloną cebulą i czosnkiem. Często do smaku dodaje się również kminek oraz kolendrę. Bób, z powodów medycznych, należy uprzednio ugotować. Z powstałej masy formuje się kulki bądź kotleciki, co można zrobić ręcznie lub przy pomocy urządzenia zwanego aleb falafel. Uformowany falafel jest następnie smażony na głębokim tłuszczu lub pieczony w piekarniku.
Falafel serwuję się często z przaśnym chlebem. Owija się go wówczas w placki chlebowe zwane lafa lub faszeruje się nim pitę. Do całości można dodać pomidory, sałatę, ogórki itd. oraz powszechnie stosowany przy tej potrawie sos na bazie tahini.
Falafel zazwyczaj ma kształt kulki, ale często formuję się go inaczej, np. na kształt pączka. Wewnątrz może mieć kolor zielony (ze względu na dodaną do niego pietruszkę i zieloną cebulę) bądź brązowy.
Przyrządzany z ciecierzycą falafel jest bogaty w białko, złożone węglowodany i błonnik. Ponadto ciecierzyca ma małą zawartość tłuszczu i soli oraz nie zawiera cholesterolu. Kluczowymi składnikami odżywczymi są wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, cynk, miedź, mangan, witamina C, tiamina, kwas pantotenowy, witamina B, kwas foliowy oraz beta-karoten. Falafel jest również bogaty w błonnik rozpuszczalny, który, jak wykazano, skutecznie obniża poziom cholesterolu we krwi.
W celu zmniejszenia zawartości tłuszczu wynikającej ze smażenia, falafel można upiec. Mimo że taki sposób przyrządzania zmienia teksturę i smak potrawy, jest on rekomendowany dla osób z problemami zdrowotnymi, np. cierpiących na cukrzycę.
Obecny rekord wynoszący 74,75 kg, został ustanowiony 28 lipca 2012 roku w Amman, w Jordanii. Poprzedni rekord, czyli 23,94 kg, 1,17 m w obwodzie i 0,3 m wysokości, ustanowiono na festiwalu kultury i kuchni żydowskiej Santa Clarita Valley odbywającego się w Stanach Zjednoczonych, w College of the Canyons w mieście Valencia, stan Kalifornia, USA, dnia 15 maja 2011 roku.
Rekord wynoszący 5.173 kg, został ustanowiony przez szefa kuchni Ramzi Choueiri i studentów Uniwersytetu Al-Kafaat w Libanie (Bejrut) dnia 9 maja 2010 roku.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.