Loading AI tools
nazwa zachowanych kodeksów biblijnych napisanych uncjałą, które zawierały całą grecką Biblię: Stary i Nowy Testament Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wielkie kodeksy biblijne − nazwa kodeksów biblijnych napisanych uncjałą, które zawierały całą grecką Biblię (Stary i Nowy Testament)[1]. Do naszych czasów zachowały się tylko cztery wielkie kodeksy: Kodeks Synajski (01), Kodeks Watykański (03), Kodeks Aleksandryjski (02) i Kodeks Efrema (04), wszystkie pochodzą z wieków IV−V. Tekst ich był wielokrotnie wydawany, zarówno dla całego rękopisu, jak i ich poszczególnych partii. Wszystkie są wysoko cenione przez krytyków tekstu i są wykorzystywane w krytycznych wydaniach zarówno Nowego Testamentu, jak i Septuaginty.
Spekuluje się, że powstanie wielkich kodeksów może mieć związek z rozporządzeniem Konstantyna Wielkiego z roku 332, który polecił Euzebiuszowi szybkie sporządzenie pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii[2]. Rękopisy z pełnym tekstem greckiej Biblii były rzadkością zarówno w starożytności, jak i średniowieczu.
Pomimo iż każdy z zachowanych wielkich kodeksów biblijnych został odkryty w innym miejscu i innym czasie, mają one szereg wspólnych cech. Wszystkie są kaligrafowane, pisane są uncjałą (albo majuskułą)[uwaga 1], według tego samego stylu, zwanym „biblijną uncjałą”[1]. Rzadko są stosowane przerwy między wyrazami (scriptio continua). Słowa mogą kończyć się w innej linii niż się zaczęły. Każdy z kodeksów sporządzony został na pergaminie wysokiej jakości, a pisane były przez profesjonalnego skrybę[3].
Karty każdego z kodeksów ułożone zostały w formacie quarto (tj. cztery karty w jednym foliale)[4]. Rozmiary kart są o wiele większe niż papirusowych kodeksów:[5][6]
Wśród papirusów największe rozmiary miał papirus 74 – 19 × 31 cm, nie były to jednak typowe rozmiary[7]. Bardziej typowe były rozmiary papirusu 66, które wynosiły 14 × 16 cm[8][9].
Spośród wielkich kodeksów najbardziej pierwotny system podziału tekstu czterech Ewangelii prezentuje Kodeks Watykański. Pozostałe kodeksy dzielą go według krótkich Sekcji Ammoniusza. Kodeks Aleksandryjski i Efrema stosują również drugi system podziału według dłuższych jednostek − κεφάλαια (rozdziały)[10]. Kodeks Watykański przygotowany został w najprostszym i najbardziej archaicznym stylu (niemal całkowity brak dekoracji). Watykański i Synajski nie stosują inicjałów, podczas gdy Aleksandryjski i Efrema – stosują. Watykański nie ma wprowadzenia do Księgi Psalmów, co stało się standardem po roku 325 (Synajski je zawiera)[11]. Nie ma pewności, czy Watykański zawierał Apokalipsę, natomiast pozostałe wielkie kodeksy ją zawierają[12]. Jakkolwiek kolejność ksiąg biblijnych jest rozmaita, to wszystkie cztery umiejscawiają List do Hebrajczyków po Liście do Galatów[13].
Kodeks Efrema zawiera tekst Mt 16,2b-3 (znaki czasu). Nie zawierają go natomiast kodeksy Synajski i Watykański. Kodeks Aleksandryjski ma lukę od 1,1 do 25,3 i nie wiadomo, czy w ogóle zawierał ten tekst[14]. Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa) zawarty jest w Kodeksie Synajskim, brak go natomiast w Aleksandryjskim i Watykańskim. Kodeks Efrema ma w tym miejscu lukę[15]. Wszystkie cztery kodeksy nie zawierały tekstu Pericope adulterae (J 7,53 – 8,11). W przypadku Kodeksu Aleksandryjskiego oraz Kodeksu Efrema tekst perykopy przypada na utracone karty, jednak porównanie objętości tekstu z objętością kart wskazuje, że nie było jej w oryginalnym tekście rękopisu[16]. Tekst J 5,4 zawarty jest tylko w Kodeksie Aleksandryjskim[17]. Ponadto Kodeks Synajski i Watykański nie zawierają Dłuższego zakończenia Marka[15].
Każdy z wielkich kodeksów został skopiowany z szeregu mniejszych rękopisów, zawierających poszczególne partie Starego i Nowego Testamentu[18]. Przypuszcza się, że tekst Nowego Testamentu był kopiowany z 4-8 papirusowych rękopisów (bądź 3-8), natomiast tekst Starego Testamentu ze znacznie większej liczby rękopisów[19]. Zdaniem współczesnych krytyków tekstu Nowego Testamentu, każdy z kodeksów bazował na możliwie najlepszych, dostępnych rękopisach[20]. Niemniej wykorzystane rękopisy były różnego pochodzenia i przekazywały tekst różnej jakości[18]. Najwyżej cenionymi wśród wielkich kodeksów są Kodeks Synajski i Watykański, najniżej – Kodeks Efrema[20][21].
Oprócz czterech wymienionych kodeksów zachowały się do naszych czasów jeszcze trzy greckie rękopisy z tekstem pełnej Biblii, wszystkie pochodzą z wieków XIV-XV. Również rękopisy z pełnym tekstem Nowego Testamentu były rzadkością, a wszystkie powstały po roku 900. Oznacza to, że w greckim chrześcijaństwie pełna Biblia była rzadkością. Była natomiast nieco bardziej popularna w zachodnim chrześcijaństwie, o czym świadczą zachowane rękopisy Wulgaty z pełnym tekstem łacińskiej Biblii[22].
Pierwszym wielkim kodeksem, który stał się dostępny dla uczonych, jest Kodeks Aleksandryjski[23]. Jego tekst został wydany w 1786 roku przez Carla Gottfrieda Woide'a (1725-1790)[24]. Woide nie uniknął jednak pewnych błędów, np. w 1 Tm 3,16[25]. W latach 1879–1883 tekst kodeksu został wydany metodą fototypicznego facsimile przez Edwarda Maunde Thompsona[26], a w 1909 roku przez F.G. Kenyona[27]. W roku 2007 tekst kodeksu został zdigitalizowany przez Centrum Badań Manuskryptów Nowego Testamentu w oparciu o wydanie facsimile E. M. Thompsona z roku 1879[28].
Tekst Kodeksu Efrema opublikował Tischendorf: w 1843 (Nowy Testament)[29] i w 1845 roku (Stary Testament)[30].
Kodeks Synajski został odkryty przez Tischendorfa w 1844 podczas jego wizyty na Synaju. Tekst kodeksu został przezeń opublikowany w 1862 roku[31]. W 2009 roku opublikowano w internecie cyfrową wersję kodeksu. Był to rezultat wspólnej pracy British Library z pozostałymi bibliotekami przechowującymi poszczególne partie kodeksu[32].
W grupie wielkich kodeksów najpóźniej został opublikowany Kodeks Watykański, dopiero w latach 1889–1890 przez Giuseppe Cozza-Luzi[33]. Tekst Nowego Testamentu wydany został w latach 1904–1907[34] i w 1968[35]. Wydanie z 1999 roku naśladuje rzeczywisty kodeks[36].
Współczesne wydania greckiego tekstu Septuaginty opierają się na trzech pierwszych wielkich kodeksach[37]. Najniżej wśród nich cenionym jest Kodeks Aleksandryjski[38]. Jednak Kodeks Synajski ma dużo braków w Starym Testamencie, podczas gdy Kodeks Aleksandryjski jest niemal kompletny. Zdaniem krytyków tekstu w wielu księgach biblijnych jest użyteczną pomocą dla odtworzenia najstarszej formy tekstu[39].
Wydania greckiego Nowego Testamentu bazują na wszystkich czterech kodeksach. W Ewangeliach najwyżej cenionym jest Kodeks Watykański, w Listach Pawła – Kodeks Synajski[40][41].
W Listach powszechnych Kodeks Efrema posiada tekst lepszy niż Kodeks Watykański i Synajski. W Apokalipsie najwyżej cenionym jest Kodeks Aleksandryjski, a Kodeks Efrema jest świadkiem tej samej formy tekstu, co Kodeks Aleksandryjski[42].
W XIX wieku Kodeks Bezy często bywał wymieniany obok wielkich kodeksów uncjalnych, pomimo iż nie zawierał tekstu całej Biblii. Został on wykonany tą samą metodą, co wielkie kodeksy i pochodzi z tego samego okresu. Scrivener w swoim dziele A Plain Introduction omówił go w tym samym rozdziale, co cztery wielkie kodeksy. Rozdział nosi tytuł „The Larger Uncials”[43][uwaga 2]. Do wielkich kodeksów zaliczył go Dean Burgon[44]. Westcott i Hort w swoim The New Testament in the Original Greek (New York: Harper & Brothers, 1881) tekst czterech Ewangelii oparli na pięciu rękopisach: kodeksach Synajskim, Watykańskim, Bezy, Aleksandryjskim i Efrema, przy czym preferowane były dwa pierwsze. Jeżeli jednak Kodeks Bezy miał lekcję krótszą niż Synajski i Watykański, wtedy wybierano jego wariant[45].
Wielkie kodeksy – z wyjątkiem Kodeksu Aleksandryjskiego – były często poprawiane przez korektorów; zmiany miały na celu uzgodnienie tekstu kodeksu z tekstem lokalnie obowiązującym. Krytyczne wydania Nowego Testamentu (np. NA27, NA28) cytują w aparacie krytycznym warianty owych korekt dla Kodeksu Synajskiego, Watykańskiego i Efrema. Poza wielkimi kodeksami warianty tekstu pochodzące od korektorów cytowane są tylko dla Kodeksu Bezy i Kodeksu z Clermont[46][47][48].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.