Trwałe zanieczyszczenia organiczne
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO lub POPs, z ang. persistent organic pollutants) – organiczne substancje chemiczne, które charakteryzują się szczególnym połączeniem właściwości fizycznych i chemicznych, takim, że po uwolnieniu do środowiska[1]:
- pozostają niezmienione przez wyjątkowo długi czas (wiele lat),
- szeroko rozprzestrzeniają się w środowisku w wyniku działania naturalnych procesów zachodzących w glebie, wodzie i, w szczególności, w powietrzu,
- ulegają akumulacji w tkankach tłuszczowych organizmów żywych, w tym ludzi, i są obecne w wyższych stężeniach na wyższych poziomach łańcucha pokarmowego,
- są toksyczne dla ludzi i zwierząt.
W wyniku ich uwolnień do środowiska w ciągu ostatnich dziesięcioleci, głównie w wyniku działalności człowieka, są obecnie szeroko rozpowszechnione w wielu regionach (nawet w tych, w których nigdy nie były stosowane) i, w niektórych wypadkach, na całym świecie.
Zanieczyszczenie środowiska i organizmów żywych, w tym żywności, przez TZO doprowadziło do utrzymującego się narażenia wielu gatunków, w tym ludzi, przez długi czas, powodując wystąpienie ostrych i chronicznych efektów toksycznych.
Ponadto TZO gromadzą się w organizmach żywych w wyniku procesu bioakumulacji. TZO nie są rozpuszczalne w wodzie, ale są łatwo rozpuszczalne w tłuszczach, odkładają się w tkance tłuszczowej, gdzie ich stężenie może zwiększyć się 70 tysięcy razy powyżej stężenia w otoczeniu[1]. Ryby, ptaki drapieżne, ssaki i ludzie znajdują się na szczycie łańcucha pokarmowego, dlatego absorbują w sobie największe stężenia. Kiedy się przemieszczają, TZO przemieszczają się razem z nimi. W wyniku tych dwóch procesów, TZO można wykryć w organizmach żyjących w regionach oddalonych o tysiące kilometrów od głównych źródeł TZO.
Wśród szczególnych skutków narażenia na TZO można wymienić nowotwory, alergie, nadwrażliwości, uszkodzenia ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, zaburzenia płodności oraz zaburzenia układu immunologicznego. Niektóre z TZO są również zaliczane do substancji zaburzających funkcjonowanie układu hormonalnego (ang. endocrine disrupters), które poprzez zmiany funkcji układu endokrynnego powodują uszkodzenia układów rozrodczego i immunologicznego narażonych osobników, a także u ich potomstwa.
Po II wojnie światowej naukowcy zaczęli uświadamiać sobie, że pewne substancje organiczne, pochodzące zarówno ze źródeł naturalnych, jak i antropogenicznych, mogą pozostawać w środowisku przez wyjątkowo długie okresy i nie są podatne na rozkład fotolityczny, degradację chemiczną i biochemiczną. Zaobserwowano, że związki chemiczne określane jako TZO mogą być przenoszone na dalekie odległości za pośrednictwem powietrza i wody przed immobilizacją w osadach i glebie. Odkryto, że TZO ulegają akumulacji w łańcuchu pokarmowym do poziomów stężeń, które mogą powodować poważne szkody w środowisku, faunie i florze oraz w zdrowiu ludzi.
W wyniku ich uwolnień do środowiska w ciągu ostatnich dziesięcioleci, głównie w wyniku działalności człowieka, są obecnie szeroko rozpowszechnione w wielu regionach, nawet w tych, w których nigdy nie były stosowane. Zanieczyszczenie środowiska i organizmów żywych, w tym żywności, przez TZO doprowadziło do utrzymującego się narażenia wielu gatunków, w tym ludzi, przez długi czas, powodując wystąpienie ostrych i chronicznych efektów toksycznych. TZO gromadzą się w organizmach żywych w wyniku procesu bioakumulacji. Nie są rozpuszczalne w wodzie, ale są łatwo rozpuszczalne w tłuszczach, odkładając się w tkance tłuszczowej, gdzie ich stężenie może zwiększyć się 70 tysięcy razy powyżej stężenia w otoczeniu[2]. Ryby, ptaki drapieżne, ssaki i ludzie znajdują się na szczycie łańcucha pokarmowego, dlatego akumulują w sobie największe stężenia. Kiedy się przemieszczają, TZO przemieszczają się razem z nimi.
Wśród szczególnie niebezpiecznych skutków narażenia na TZO można wymienić choroby nowotworowe, uszkodzenia ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, zaburzenia płodności i układu immunologicznego oraz alergie. Niektóre z TZO zaliczane są również do substancji zaburzających funkcjonowanie układu hormonalnego (ang. endocrine disrupters) – oddziałują na układ endokrynny powodując uszkodzenia układów rozrodczego i immunologicznego narażonych osobników oraz ich potomstwa.