Torczyn

Torczyn (ukr. Торчин) – osiedle typu miejskiego w rejonie łuckim obwodu wołyńskiego Ukrainy, położone na Wołyniu.

Torczyn

Торчин

Szkoła
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Rejon	łucki
Data założenia	1093
Populacja (2018) • liczba ludności	4601[1]
Nr kierunkowy	+380 332
Kod pocztowy	45612
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego Torczyn
Położenie na mapie Ukrainy Torczyn
50°45′49″N 24°59′55″E

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Torczyn

Prywatne miasto duchowne położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[2]. W 1570 roku było własnością katolickich biskupów łuckich^[3].

Historia

Kościół Trójcy Świętej i św. Jana Chrzciciela na pocz. XX w.

Osada wspominana w latopisach już w 1093 roku pod nazwą Torczaka, gdy Połowcy zniszczyli ją i uprowadzili mieszkańców. Miasto lokowane na prawie magdeburskim w 1540 roku przywilejem króla Polski Zygmunta I Starego dla Jerzego Falczewskiego katolickiego biskupa łuckiego.

2 grudnia 1597 r. odbył się tutaj zjazd, na którym uzgodniono warunki unii brzeskiej. Swego czasu mieściła się tutaj letnia rezydencja łuckich biskupów rzymskokatolickich – niektórzy tutaj zmarli, jak np. Aleksander Benedykt Wyhowski, Stefan Bogusław Rupniewski.

W 1767 Torczyn był wymieniony jako źródło publikacji manifestu, zwanego odtąd jako Suplika torczyńska.

Odsłonięcie pomnika Leopolda Lisa-Kuli w 1936

Torczyn był miejscem walk polsko-ukraińskich w 1919 r. Po jego zdobyciu – ówcześnie miasteczka zamieszkanego w większości przez ludność narodowości polskiej – w nocy z 6 na 7 marca 1919 roku ciężko ranny został ppłk. Leopold Lis-Kula. Zmarł z upływu krwi w Torczynie kilka godzin później. W 1936 w miejscowości odsłonięto pomnik Lisa-Kuli.

W II RP miejscowość była siedzibą gminy Torczyn. Większość mieszkańców stanowili Ukraińcy i Żydzi, Polacy byli mniej liczni^[4].

Od września 1939 roku pod kontrolą sowiecką. 25 czerwca 1941 roku zajęty przez Wehrmacht. Niemcy utworzyli w Torczynie getto dla Żydów miejscowych (około 1500 osób) oraz przesiedlonych z okolicznych wsi (ponad 500 osób). 23 sierpnia 1942 roku mieszkańców getta rozstrzelano na starym żydowskim cmentarzu. Zbrodni dokonało Sicherheitsdienst z Łucka z udziałem niemieckiej żandarmerii i ukraińskiej policji^[5]. Według Siemaszków rozstrzeliwali ukraińscy policjanci^[4].

Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku w Torczynie istniała 36-osobowa polska samoobrona dowodzona przez Wilhelma Goleniewicza. Przez miasteczko przewijali się polscy uchodźcy z eksterminowanych przez UPA wsi, którzy wyjeżdżali dalej do Łucka lub do Włodzimierza, czasem pod eskortą niemiecką. Na początku 1944 roku UPA spaliła w Torczynie kościół pw. Świętej Trójcy i św. Jana Chrzciciela. W miejscowości z rąk ukraińskich nacjonalistów zginęło 8 Polaków i 3 Ukraińców^[4].

W czasie okupacji niemieckiej mieszkający w Torczynie Polacy - Eugeniusz Kwiatkowski i Wacław Cyganowski oraz Ukraińcy - Adam Filipowski (Hryhorij Onyszczenko), Anatolij Krut, Marija Krut i Ołeksandr Krut, ukrywali Żydów, za co po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował ich tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^{[6][7][8][9][10]}.

W lutym 1944 roku Torczyn ponownie zajęła Armia Czerwona^[5].

W 1989 liczyło 4614 mieszkańców^[11].

Kościół Trójcy Świętej i św. Jana Chrzciciela

Plan obszaru Torczyna, 1929

Nowy kościół parafialny pw. Trójcy Świętej i św. Jana Chrzciciela został wzniesiony w latach 1995–1998 staraniem ks. Marka Gmitrzuka. Konsekracji nowej świątyni dokonał 14 września 1998 r. ordynariusz łucki bp Marcjan Trofimiak. W dniu 13 marca 2007 r. w Torczynie na terenie przykościelnym (dawny cmentarz katolicki) został pochowany ks. kan. Augustyn Mednis.

W 2000 na cmentarzu katolickim odsłonięto pomnik upamiętniający pomordowanych w rzezi wołyńskiej.

Zabytki

• zamek^[12] - obecnie po zamku pozostała tylko nazwa uroczyska Zamczysko
• gmach szkolny z czasów II RP

Urodzeni w Torczynie

• Jacek Józef Rybiński – polski duchowny katolicki, ostatni opat klasztoru w Oliwie

Przypisy

1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.16
2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 164.
3. Zbigniew Anusik, Własność ziemska w województwie wołyńskim w 1570 roku, w: Przegląd Nauk Historycznych R> X, nr 1, (2011), s. 33.
4. WładysławW. Siemaszko WładysławW., EwaE. Siemaszko EwaE., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 644-645, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
5. Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.984-985
6. Kwiatkowski Eugeniusz. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
7. Cyganowski Wacław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
8. Filipowski Adam. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
9. Krut Aleksander & Maria ; Son: Anatoly. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
10. Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 58
11. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
12. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII. Warszawa: 1880-1902, s. 405-406.

Bibliografia

• Pułkownik Leopold Lis-Kula, Franciszek Demel i Wacław Lipiński z przedmową A.Piłsudskiej, Reprint wydania z 1932 r. Wyd. WRZG, Rzeszów 1990
• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa, 1880–1902, ss. 405-406.

Linki zewnętrzne

• Parafia katolicka w Torczynie
• Torczyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 405.