Loading AI tools
styl architektoniczny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Styl zakopiański – styl architektoniczny wprowadzony przez Stanisława Witkiewicza ok. 1890 r.[1] Witkiewicz dążył do stworzenia podstawy dla nowoczesnej polskiej architektury narodowej na podłożu sztuki Podhala.
Propagatorami tego stylu byli m.in. W. Matlakowski, W. Eljasz-Radzikowski i J. Wojciechowski, a forum jego popularyzacji stał się m.in. wydawany w latach 1899–1906 „Przegląd Zakopiański”. Styl przyjął się głównie w budownictwie pensjonatów.
W stylu zakopiańskim wykonywano również meble, sprzęty gospodarcze, ubiory, wyroby z porcelany, instrumenty muzyczne i pamiątki. Elementy kultury górali przenikały także do twórczości kompozytorów i pisarzy. W szerszym ujęciu określenie „styl zakopiański” obejmuje wszystkie przejawy przenikania ludowej sztuki Podhala do kultury ogólnonarodowej.
.jpg)
Witkiewicz wzorował się na tradycyjnym budownictwie górali podhalańskich wzbogacając je elementami secesji.
Plan dwuizbowej chaty rozbudował tak, aby powstała willa służąca bogatym przybyszom. Jedno- lub dwutraktowe domy ze spadzistymi dachami, miały piętro ustawione w kierunku prostopadłym do części parterowej. Stawiano je na wysokich podmurówkach z łamanego kamienia. Podmurówki, z uwagi na ukształtowanie terenu, miały różną wysokość (z jednej strony budynku podmurówka zazwyczaj była znacznie wyższa). To pozwoliło na umieszczenie w ścianie piwnicy zakończonych łukowym nadprożem okien. Ściany stawiano z drewnianych płazów (drewnianych pni przeciętych wzdłuż na pół) na zrąb (konstrukcja wieńcowa z zamkami węgłowymi bez ostatków, co czyniło naroża budynków bardziej eleganckimi), kryto gontem.
Witkiewicz wykorzystał wiele ozdób charakterystycznych dla podhalańskiego budownictwa. Dachy zdobił pazdurami a szczyty, okna i drzwi – słoneczkami (wąskimi listwami przybijanymi promieniście). Wystające poza obrys domu, skrzyżowane w węgłach płazy (tzw. rysie) rzeźbionymi motywami roślinnymi.
Innymi charakterystycznymi elementami projektowanych przez Witkiewicza domów były umieszczona pod wysuniętym okapem na południowej elewacji odkryta weranda, nazywana przyłapem, wsparta na łukach kamiennej podmurówki i małe pokoiki na poddaszu – wyględy (ich wygląd nawiązywał do tradycyjnych szop i szałasów, w których pod dachem przechowywano siano, wrzucane tam przez podnoszoną klapę dachu).
Wraz z rosnącą popularnością Tatr rosła liczba nowych mieszkańców Zakopanego. Pierwszym, który wybudował dla siebie nowy dom (w stylu szwajcarskim) był Walery Eliasz-Radzikowski (1877). W latach osiemdziesiątych powstały kolejne wille naśladujące budownictwo uzdrowisk austro-węgierskich. Po osiedleniu się w Zakopanem Stanisława Witkiewicza (w 1890) został on poproszony o zaprojektowanie domu dla Zygmunta Gnatowskiego. Już w 1891 powstały szkice willi „Koliba”, pierwszego domu w stylu zakopiańskim, zbudowanego w latach 1892–1893 przy ul. Kościeliskiej. W latach późniejszych powstały kolejne domy i pensjonaty: „Pepita”, „Skoczyska”, „Staszeczkówka”, „Oksza”, „Zofiówka”, „Nałęcz”, willa „Pod Jedlami” i inne.
Projekty Witkiewicza spodobały się, wśród inteligencji zaczął się szerzyć błędny pogląd o przetrwaniu w ludowej sztuce Podhala elementów rdzennie polskich. „Wierzono za Witkiewiczem, że na Podhalu przechowało się prapolskie, rdzennie słowiańskie budownictwo i rodzima, autentyczna ornamentyka. Stąd propagowanie „zakopiańszczyzny” poza Podhalem traktowano jako odrodzenie się budownictwa i ornamentyki narodowej.”[2] Styl zakopiański został okrzyknięty stylem narodowym, a jego propagowanie uznano za patriotyczny obowiązek. Stąd też tak wiele budowli w tym stylu powstało m.in. w zaborze rosyjskim, z dala od Tatr.
Powstawały kolejne obiekty w Zakopanem i poza nim, m.in. kaplica dla kościoła na Krupówkach, Jaszczurówce (projekty Witkiewicza). Styl zakopiański znalazł swoich naśladowców: Tadeusz Prauss – projektant schroniska nad Morskim Okiem, Jan Witkiewicz-Koszyc – willa „Witkiewiczówka” w Zakopanem, „Chata” dla Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, Józef Kaspruś – „Atma” (Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem), Andrzej Galica – „Orkanówka” w Porębie Wielkiej, Bogdan Hoff – wille dla doktora Juliana Ochorowicza, „Słoneczna” dla Henryka Dynowskiego i „Zacisze” dla biskupa Juliusza Burschego – wszystkie w Wiśle. Wybudowano wille np. w Konstancinie i Aninie, kamienicę Jana Starowicza „Pod Góralem” w Łodzi, dworzec kolejowy w Syłgudyszkach[3] na Litwie.
Projekt willi w stylu zakopiańskim zapewnił wygraną w konkursie architektonicznym pisma Moniteur des Architectes Franciszkowi Mączyńskiemu.
Popularność stylu zakopiańskiego zaczęła zanikać jeszcze za życia Witkiewicza. Po jego śmierci styl witkiewiczowski okazał się zjawiskiem związanym przede wszystkim z osobowością jego twórcy. Próby jego rozwinięcia, zastosowania dla nowych potrzeb były mało udane. Początkowo liczni kontynuatorzy jedynie naśladowali swojego mistrza.
Obecnie dla stylu zakopiańskiego przyjmuje się ramy czasowe: lata 1891–1914, a jego zasięg terytorialny ogranicza się do Podhala.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
