Skansen Archeologiczny „Karpacka Troja” w Trzcinicy

Karpacka Troja – kompleks muzealny położony w Trzcinicy k. Jasła w woj. podkarpackim, stanowiący oddział Muzeum Podkarpackiego w Krośnie. Skansen Karpacka Troja powstał w miejscu odkrycia jednego z najstarszych grodzisk w Polsce zwanego Wałami Królewskimi, którego początki sięgają wczesnej epoki brązu. Dokonano na nim odkryć archeologicznych datowanych na początki epoki brązu i wczesne średniowiecze.

Grodzisko obronne z epoki brązu i wczesnego średniowiecza tzw. „Karpacka Troja”

nr rej. z 1991
Wejście do skansenu
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Trzcinica
Rozpoczęcie budowy	2007
Ukończenie budowy	2011
Położenie na mapie gminy wiejskiej Jasło Trzcinica, skansen
Położenie na mapie Polski Trzcinica, skansen
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Trzcinica, skansen
Położenie na mapie powiatu jasielskiego Trzcinica, skansen
49°43′55,398″N 21°25′59,441″E

Pomysłodawcą projektu budowy skansenu w Trzcinicy jest Jan Gancarski – dyrektor Muzeum Podkarpackiego, wieloletni badacz grodziska. Obiekt powstał w latach 2007–2009 dzięki wsparciu Mechanizmu Finansowego EOG udzielonego w ramach projektu Skansen Archeologiczny Karpacka Troja w Trzcinicy – atrakcją turystyczną regionu. Kwota przyznanego przez MF EOG dofinansowania wyniosła 1 747 086 euro. Pozostałą część kosztów pokrył Urząd Marszałkowski w Rzeszowie oraz samorządy lokalne.

Otwarcie Skansenu zaplanowane było na lipiec 2010 r., jednakże ze względu na powódź, która nawiedziła region w czerwcu 2010 r. i dotkliwe zniszczenie obiektu, inaugurację działalności placówki przełożono na drugą połowę czerwca 2011 r.

Osadnictwo w Trzcinicy

Na terenie skansenu znajdują się najstarsze z dotąd znanych osad obronnych w Polsce, potwierdzono też pierwsze ślady oddziaływania cywilizacji anatolijsko-bałkańskiej na współczesne tereny ziem polskich. Obecność tych kultur stwierdzono także w kilku innych miejscach województwa podkarpackiego, m.in. w Wietrznie, Krośnie i Sanoku, z najsilniejszym ośrodkiem po północnej stronie Beskidu Niskiego utworzonym w Trzcinicy^[1][2]. Na początku września 2015 archeolodzy z Krakowa poinformowali o odkryciu najstarszego kamiennego muru otaczającego grodzisko tej kultury w Maszkowicach koło Łącka. Byłaby to wówczas najstarsza w dziejach budownictwa na ziemiach polskich konstrukcja kamienna datowana wstępnie między 1750 a 1690 rokiem p.n.e^[3]. Ważną rolę przy budowie tych założeń osadniczych pełniły naturalne wzniesienia i przeszkody terenowe.

• 
  Skansen
• 
  Wieża widokowa na terenie skansenu
• 
  Jedna z sal ekspozycyjnych Muzeum archeologicznego prezentująca zabytki z okresu wczesnego średniowiecza (2015)

Archeolodzy na podstawie obecnych badań i analizy ich wyników wyodrębnili kilka grup żyjących na terenie Trzcinicy różniących się pod względem rodzaju i siły występujących w niej artefaktów. Mieszkała w niej w latach przypadających między 2100–1650 p.n.e. jako najstarsza ludność, grupa pleszowska kultury mierzanowickiej, grupa ta pozostawała pod silnymi wpływami z basenu Niziny Węgierskiej i Zakarpacia. Następnie w latach 1650–1350 p.n.e. przebywała tu zakarpacka ludność kultury Otomani-Füzesabony, charakteryzująca się bardzo wysokim poziomem rozwoju cywilizacyjnego.

Okres wczesnopiastowski

Na koniec wczesnego średniowiecza datowane jest jedno z najstarszych i najlepiej zachowanych grodzisk lechickich^[4]. W okresie od ok. 780–1031 r. n.e. znajdował się tu ośrodek lokalnej władzy, z potężnym, wieloczłonowym grodem zajmującym ponad 3 ha powierzchni opasanym wałami o łącznej długości 1250 m. W X wieku nastąpiło jego pierwsze gwałtowne zniszczenie. Starsza faza grodu wczesnośredniowiecznego uważana jest obecnie za jedno z najstarszych zachodniosłowiańskich założeń obronnych w Polsce. Analizy dendrochronologiczne wskazują, iż wały starszej fazy grodu wzniesiono zostały w latach 70. VIII w., zaś wały młodszej fazy wyłoniły się po pożarze w X wieku i przetrwały do początku wieku XI. W X wieku po przebudowie grodu zastosowano też odmienną technikę przy wznoszeniu wału różniącą się od poprzedniej. Gwałtowny był również koniec młodszej fazy grodu, którego datę wyznacza z kolei ukrycie skarbu skandynawskich przedmiotów srebrnych na terenie głównego członu grodziska. Jest to okres przypadający na kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach 1031–1032 i 1034–1039. W roku tym (1031) Jarosław i Mścisław zajęli terytoria nad Sanem i Wisłoką. Mścisław miał następnie pojmaną ludność osadzić na pograniczu swojego księstwa w dorzeczu Worskli. „Najbardziej prawdopodobne wydaje się wiązanie upadku grodu w Trzcinicy z wydarzeniami lat 1029–1031, czyli odzyskaniem przez Ruś Kijowską zdobytych jeszcze przez Bolesława Chrobrego tzw. Grodów Czerwieńskich wraz z Przemyślem.”^[5]. Całe dorzecze Sanu do 1031 znajdowało się w królestwie Mieszka II ok. 1085–1198 stanowiło przemyskie księstwo ruskie w rękach Rurykowiczów-Rościsławiczów. Następnie trwały walki o ten obszar między książętami krakowskimi i królami węgierskimi^[6].

Nestor – Roku 6539 [1031]. Jarosław i Mścisław zebrali wojów mnogich, poszli na Lachów i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich. Jarosław osadził swoich nad Rosią, i są do dziś’

Rekonstrukcja, popularyzacja i edukacja w Karpackiej Troi

Skansen archeologiczny w Trzcinicy jest jednym ze stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających wczesnośredniowieczne rekonstrukcje wału obronnego, bramy, ulic i budynków mieszkalnych. Karpacka Troja to połączenie tradycyjnej formy skansenu oraz nowoczesnej placówki muzealnej. Cały kompleks składa się z terenu grodziska oraz parku archeologicznego leżącego u jego podnóża. Na grodzisku zrekonstruowanych zostało ponad 150 m wałów obronnych, 2 bramy prowadzące do grodu (z epoki brązu i wczesnego średniowiecza) oraz 6 chat. Na terenie parku archeologicznego zlokalizowane są rekonstrukcje wiosek otomańskiej z początków epoki brązu oraz słowiańskiej z wczesnego średniowiecza. Znajduje się tu także pawilon wystawowy z salą ekspozycyjną, salą konferencyjną, salą edukacyjną dla dzieci, Salką Małego Odkrywcy przeznaczoną dla przedszkolaków oraz zapleczem gastronomicznym, w którym serwowane będą potrawy przygotowane w oparciu o dawną sztukę kulinarną. Oprócz rekonstrukcji na terenie parku archeologicznego znajduje się muzeum, a w każdym trzecim tygodniu sierpnia odbywa się tam festyn archeologiczny Dwa Oblicza, obejmujący prezentacje eksperymentalne i pokazy rekonstrukcji historycznych. W otworzonym obozie wczesnośredniowiecznych wojowników zwiedzający mają okazję na spotkanie i rozmowę z rzemieślnikami uprawiających pradawne rzemiosła, kobiety i dzieci ubrane w starożytne stroje. W programie edukacyjnym skansenu znajdują się lekcje muzealne, warsztaty oraz zajęcia dla najmłodszych.

Historia skansenu

• 1991–1997, 2005–2009 – badania wykopaliskowe
• 1998 – narodziny pomysłu zorganizowania skansenu
• 1999 – podjęto formalne starania zmierzające do utworzenia w Trzcinicy skansenu archeologicznego jako oddziału Muzeum Podkarpackiego w Krośnie
• 2000–2005, 2008, 2009 – wykupywanie działek pod skansen
• 2003 – uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu skansenu
• 2004 – przygotowanie projektu naukowego skansenu
• 2004–2005 – przygotowanie dokumentacji technicznej
• 2005 – uzyskanie pozwolenia na budowę i przygotowanie wniosku do MF EOG wraz z załącznikami
• 10 listopada 2006 – Komitet MF EOG w Brukseli wydał pozytywną decyzję odnośnie do przyznania dofinansowania dla projektu budowy skansenu
• 13 marca 2007 – podpisanie umowy na dofinansowanie w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego
• październik 2007 – rozpoczęcie budowy
• październik 2009 – zakończenie budowy
• listopad 2009 – czerwiec 2010 – wyposażenie obiektu i aranżacja wystawy
• 4 czerwca 2010 – zniszczenie obiektu przez powódź
• 5 czerwca 2010 – początek prac mających na celu usunięcie skutków powodzi
• 24–25 czerwca 2011 – otwarcie skansenu

Zobacz też

• Horodyszcze

Przypisy

1. Odkrycia w Trzcinicy a epoka brązu w Europie Środkowej – prof. Jan Machnik PAU
2. O Karpackiej Troi
3. Archeolodzy odkryli monumentalne konstrukcje kamienne w Karpatach (PAP) 03.09.2015 "Najstarszy przykład kamiennego muru w dziejach budownictwa na ziemiach polskich, o ponad dwa i pół tysiąca lat starszy od zabytków architektury romańskiej, odkryli krakowscy archeolodzy na Górze Zyndrama w Maszkowicach (woj. małopolskie). "
4. Marek Derwich, Adam Żurek, U źródeł Polski: do roku 1038, s. 30, 2003
5. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Trzcinicy nad Ropą. prof. dr hab. Jacek Poleski Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 7 czerwca 2011
6. Encyklopedia historii Polski: dzieje polityczne – T. 2 , s. 147. 1995

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Skansenu Archeologicznego Karpacka Troja w Trzcinicy