Rozbicie więzienia w Pińczowie

Rozbicie więzienia w Pińczowie – dwie akcje zbrojne Batalionów Chłopskich, przeprowadzone w dniach 10 czerwca 1944 i 13 lipca 1944, w wyniku których więzienie w Pińczowie, gdzie przetrzymywano głównie chłopów aresztowanych za nieoddawanie kontyngentów Niemcom, przestało funkcjonować do końca II wojny światowej. Akcje te nie pozostały bez wpływu na późniejsze opanowanie terenów wokół Pińczowa przez oddziały Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej i Armii Ludowej, skutkujące utworzeniem tzw. Republiki Pińczowskiej.

Rozbicie więzienia w Pińczowie

II wojna światowa
Miejsce akcji – Pińczów
Czas	10 czerwca 1944 i 13 lipca 1944
Miejsce	Pińczów
Terytorium	Polska pod okupacją III Rzeszy (Generalne Gubernatorstwo)
Przyczyna	plan uwolnienie więźniów
Wynik	rozbicie więzienia
Strony konfliktu
Bataliony Chłopskie  III Rzesza
Dowódcy
Piotr Pawlina (atak 10 czerwca 1944) Henryk Grabala (atak 13 lipca 1944) Gustaw Hasis
Siły
Oddział Partyzancki BCh „Piotr”(atak 10 czerwca 1944) Oddział Partyzancki BCh Ziemi Szanieckiej (atak 13 lipca 1944) 40 strażników
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce bitwy
50°31′13″N 20°31′34″E

Henryk Grabala, dowódca oddziału BCh atakującego niemieckie więzienie w Pińczowie 13 lipca 1944

Więzienie w Pińczowie, w którym w czasie śledztwa zamordowano kilkuset Polaków, posiadało 20 cel mogących pomieścić około 300 więźniów. Zajmowało obszar około dwóch hektarów. Cały teren otoczony był drutem kolczastym i murem o wysokości ponad trzech metrów. W narożnikach zbudowane były wieże obserwacyjne. Niemiecki komendant oberwachtmeister Gustaw Hasis do ochrony więzienia dysponował załogą liczącą ponad 40 strażników^[1].

Przebieg akcji 10 czerwca 1944

Pierwszy atak na więzienie nastąpił 10 czerwca 1944. Akcję przeprowadził oddział Batalionów Chłopskich dowodzony przez Piotra Pawlinę^[2]. Oddział Pawliny w sile ponad 100 ludzi zaopatrzony w 20 furmanek wyruszył z miejsca kwaterowania w okolicy Tucząp na akcje przed południem. Po pokonaniu trasy o długości około trzydziestu kilometrów, prowadzącej przez Szaniec, dotarł do Pińczowa. W czasie akcji rozpoczętej o zachodzie słońca, partyzanci przerwali łączność, obstawili stacjonujące w mieście siły niemieckie, wysadzili bramę więzienia, po czym uwolnili 281 więźniów – głównie rolników uchylających się od świadczeń kontyngentowych. Grupa w sile dziesięciu ludzi dowodzona przez Franciszka Szczepanika zablokowała posterunek policji granatowej. Bramę więzienną strzałem z piata rozbił Bogdan Bednarski ps. „Sęp”^[3]. W wyniku akcji partyzanci zdobyli broń, zniszczyli dokumentację, a z magazynów więziennych zabrali odzież i żywność. Naczelnikowi więzienia udało się zbiec^[4].

Po tej akcji Niemcy ponownie uruchomili więzienie.

Przebieg akcji 13 lipca 1944

Drugiego ataku na więzienie, 13 lipca 1944, dokonało wspólnie kilka mniej licznych oddziałów Batalionów Chłopskich z obwodów pińczowskiego i stopnickiego. Znaczący wpływ na organizację i przebieg akcji mieli: Henryk Grabala, Szczepan Koruba, Józef Molisak^[5], Franciszek Barylak, Jan Sroka i Stanisław Stępień. Oddziały partyzanckie przed akcją zgrupowały się w lesie przy jeziorze Pleban obok Szarbkowa. Rozpoznanie w Pińczowie wykonali Jan Młyńczak i Piotr Romaniec a aprowizację i zaopatrzenie w furmanki przeprowadzili Jan Janik i Szczepan Koruba^[6].

Przebieg tej akcji był podobny do poprzedniej, z tą różnicą, że nie rozbito bramy więziennej, ponieważ została otwarta przez dyżurnych strażników, Jana Chrobota i Franciszka Panter, będących członkami BCh^[7]. Po opanowaniu więzienia, więźniów rozpuszczono, pomieszczenia więzienne zdemolowano a magazyny więzienne opróżniono. Po tym ataku więzienie w Pińczowie przestało funkcjonować. Komendant więzienia Gustaw Hasis, któremu w czasie akcji udało się zbiec, 22 lipca 1944 opuścił Pińczów wraz z całą niemiecką załogą^[8].

Zobacz też

• Oddział Partyzancki BCh Ziemi Szanieckiej
• Oddział Partyzancki BCh „Piotr”
• Zatopienie statku Tannenberg
• Wysadzenie pociągu amunicyjnego pod Gołębiem
• Rozbicie więzienia w Opatowie

Przypisy

1. Kozera i Antolski 2002 ↓, s. 17,31.
2. Mała Encyklopedia Wojskowa 1970 ↓, s. 620.
3. Gmitruk, Matusak i Nowak 1983 ↓, s. 416.
4. Pawlina 1973 ↓, s. 231, 234, 237.
5. Faliszewski 1965 ↓, s. 120,.
6. Durlej 1999 ↓, s. 114,.
7. Gmitruk, Matusak i Nowak 1983 ↓, s. 458.
8. Kozera i Antolski 2002 ↓, s. 31.

Bibliografia

• Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walka i cierpienie: wspomnienia żołnierzy BCh III Okręgu Kieleckiego z lat wojny i powojennych prześladowań. Warszawa: MON, 1977.
• Stanisław Durlej: Kartki z przeszłości ruchu ludowego w byłym powiecie stopnickim. Ludowe towarzystwo naukowo-kulturalne, 1999.
• Franciszek Faliszewski: Kartki z przeszłości ruchu ludowego w byłym powiecie stopnickim. Warszawa: LSW, 1965.
• Janusz Gmitruk, Piotr Matusak, Jan Nowak: Kalendarium działalności bojowej Batalionów Chłopskich 1940-1945. Warszawa: 1983.
• Andrzej Kozera, Zdzisław Antolski: Republika Pińczowska 1944. Kielce: ZPU u Poety, 2002.
• Mała Encyklopedia Wojskowa. T. II. Warszawa: MON, 1970.
• Piotr Pawlina: Podziemni żołnierze wolności. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1973.