Republika Pińczowska (1944)
republika partyzancka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Republika Pińczowska – obszar wyzwolony spod okupacji niemieckiej przez oddziały partyzanckie: Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej w wyniku wspólnych działań zbrojnych w okresie 24 lipca–15 sierpnia 1944 roku[1][2]. Nazwa Republika Pińczowska została zapożyczona od pierwszej Republiki Pińczowskiej istniejącej w 1918 roku[3] i takiej nazwy używała okoliczna ludność, natomiast reżim okupacyjny posługiwał się nazwą: Bandenverseuchtes Gebiet[4].
| II wojna światowa | |||
| Czas |
24 lipca 1944 – 15 sierpnia 1944 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
wyzwolenie części terytorium państwa polskiego spod reżimu okupacyjnego III Rzeszy | ||
| Wynik |
likwidacja Republiki Pińczowskiej | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w 1939  | |||
 50°31′13″N 20°31′34″E | |||
O słabości reżimu okupacyjnego na Ponidziu świadczyło rozbicie 13 lipca 1944 roku niemieckiego więzienia w Pińczowie przez oddziały Batalionów Chłopskich. Wspólnym wysiłkiem oddziałów AK, BCh i AL wyzwolony został obszar o powierzchni prawie 1000 km²[5][6]. Na terenie Republiki Pińczowskiej znalazły się miejscowości: Pińczów, Skalbmierz, Kazimierza Wielka[6], Książ Wielki, Nowe Brzesko, Działoszyce, Janowice, Koszyce, Nowy Korczyn, Proszowice, Sancygniów, Słaboszów i Wiślica skąd przepędzono administracje, policję i wojska hitlerowskie. Był to wynik powszechnego zrywu wolnościowego, który przyjął tam postać lokalnego powstania zbrojnego przeciwko okupantowi. Udział w nim wzięły wszystkie działające tam organizacje polskie - poza NSZ. Istniejące tam oddziały AL, AK, i BCh, podległe kieleckim i krakowskim władzom tych organizacji, udzieliły wydatnej pomocy jednostkom 1 Frontu Ukraińskiego w przeprawieniu się na lewy brzeg Wisły[7].
Pierwszymi akcjami partyzanckimi zmierzającymi do wyzwolenia terenu powiatu pińczowskiego spod okupacji niemieckiej było rozbrojenie posterunków niemieckich w Racławicach, a następnie w Nowym Korczynie i Działoszycach. W tym czasie miała też miejsce zwycięska potyczka oddziału AK „Grom” wspieranego przez oddziały BCh i AL stoczona z oddziałem Wehrmachtu pod wsią Sielec. Oddział specjalny BCh pod dowództwem Franciszka Kozery ps. „Karp” 26 lipca 1944 przeprowadził akcję na posterunek policji w Kocmyrzowie. Dokonał też udanego ataku na posterunek w Luborzycy, w Koszycach rozbroił załogę niemiecką, prowadzącą budowę lotniska. 27 lipca 1944 został zlikwidowany ostatni punkt oporu niemieckiego w Kazimierzy Wielkiej w sile ponad 30 ludzi, głównie składający się z ukraińskich faszystów[8].
27 lipca pluton z Kompanii Szturmowej „Dominika”, dowodzony przez Stanisława Gasa, dokonał skutecznej zasadzki w Czechach niedaleko Proszowic na oddział żandarmerii niemieckiej przemieszczającej się drogą w kierunku Słomnik[9].
28 lipca Kompania Szturmowa „Dominika” wchodząca w skład 106 Dywizji Piechoty wyzwoliła Proszowice z rąk okupanta[10]. Oddziałem dowodził Jerzy Biechoński.
5 sierpnia oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej stoczyły krwawą bitwę o Skalbmierz przeciwko siłom niemiecko-ukraińskim, które po zdobyciu miasta, dokonały jego pacyfikacji i zamordowały 64 osoby.
8 sierpnia rozbito posterunek żandarmerii niemieckiej w Działoszycach. Dowódcą tej akcji był kapitan Walery Zarod ps. „Prądzyński”, a uczestniczyli w niej żołnierze BCh (Józef Kowenzowski ps. „Wierzba”, Józef Kula ps. „Felek”, Genowefa Pilniakowska ps. „Biedronka”, Piotr Grontkowski ps. „Wywiadowca”, Stanisław Skowron ps. „Słowik”, „Społem”, Mieczysław Chmielarski, Julian Sęsoła)[potrzebny przypis].
Władzę w Republice Pińczowskiej sprawowali: utworzona w Grabach Pińczowska Konspiracyjna Powiatowa Rada Narodowa na czele z Franciszkiem Kucybałą „Starym Frankiem”, reprezentującym PPR i AL oraz Piotrem Soją „Koniczyną”, działaczem ROCH[11] i BCh w rejonie Nowego Korczyna i Wiślicy[12] a także Józef Dąbkowski delegat powiatowy rządu RP na uchodźstwie wraz z komendantem Obwodu Pińczów AK. Józef Morton został komisarzem do spraw majątków obszarniczych, Edward Wojtasik do spraw reformy rolnej a Marian Dawkant do spraw kolejnictwa i dróg[8][13]. Z oddziałów AL i współpracującego z nimi oddziału Józefa Maślanki sformowano 1 Brygadę Armii Ludowej Ziemi Krakowskiej im. Bartosza Głowackiego.
Ze względu na bliskość przyczółka baranowsko-sandomierskiego i frontu wschodniego oraz militarne znaczenie dróg przechodzących przez Republikę, Niemcy podjęli działania zaczepne zmierzające do jej likwidacji[8].
Skutkiem koncentracji Wehrmachtu i braku możliwości połączenia z przyczółkami Armii Czerwonej, oddziały partyzanckie zostały zdemobilizowane i wróciły do konspiracji, natomiast 1 Brygada Armii Ludowej po potyczce pod wsią Baranów, 14 sierpnia 1944 przebiła się przez front niemiecko-radziecki na przyczółek baranowsko-sandomierski, jednak część żołnierzy brygady została na tym terenie, tworząc nowe jednostki AL dalej w konspiracji[14].
Zbiór pamiątek po Republice Pińczowskiej eksponowany jest w pałacu Wielopolskich w Chrobrzu[15]. W miejscowości Byczów znajduje się pomnik poświęcony obrońcom Republiki Pińczowskiej, na którym umieszczono napis: Partyzantom bohaterom tej ziemi. Partyzancka Republika Pińczowska 24 VII-15 VIII 1944[16], natomiast w Pińczowie i Mławie znajdują się ulice imienia Republiki Pińczowskiej. Ponadto w Proszowicach na kościele parafialnym znajduje się tablica pamiątkowa wspominająca wydarzenia tamtych dni oraz co roku odbywa się marsz pamięci dla uczczenia tego wydarzenia.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
