Powiat białobrzeski

Powiat białobrzeski – powiat w Polsce (południowo-zachodniej części województwa mazowieckiego), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Białobrzegi. Jest powiatem o najmniejszym budżecie w województwie (dochody i wydatki w 2013 r.)^[2].

Powiat białobrzeski

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
TERC	1401
Siedziba	Białobrzegi
Starosta	Sylwester Korgul
Powierzchnia	639,28 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności	33 329[1]
• gęstość	52,3 os./km²
Urbanizacja	24,27%
Tablice rejestracyjne	WBR
Adres urzędu: pl. Zygmunta Starego 9 26-800 Białobrzegi
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 2 Liczba gmin wiejskich 4
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa

Mapa powiatu

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] powiat zamieszkiwało 33 410 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwały 33 332 osoby^[4].

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Białobrzegi i Wyśmierzyce
• gminy wiejskie: Promna, Radzanów, Stara Błotnica i Stromiec
• miasta: Białobrzegi i Wyśmierzyce

Gmina	Typ gminy	Powierzchnia	Liczba ludności	Gęstość zaludnienia
Białobrzegi	miejsko-wiejska	78,93 km²	10 412	129,6 osób/km²
Promna	wiejska	120,74 km²	5625	48,4 osób/km²
Radzanów	wiejska	82,59 km²	3872	46,8 osób/km²
Stara Błotnica	wiejska	96,24 km²	5256	54,3 osób/km²
Stromiec	wiejska	156,47 km²	5651	36,4 osób/km²
Wyśmierzyce	miejsko-wiejska	104,31 km²	2854	27,9 osób/km²

Gospodarka

W 2013 r. wydatki budżetu samorządu powiatu białobrzeskiego wynosiły 28,22 mln zł, a dochody budżetu 28,57 mln zł (najmniej w woj. mazowieckim). Zadłużenie (dług publiczny) samorządu według danych na koniec 2013 r. wynosiło 3,29 mln zł, co stanowiło 11,5% wysokości wykonywanych dochodów^[2].

Historia

Powiat białobrzeski został powołany dnia 1 stycznia 1956 roku w województwie kieleckim, czyli 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat białobrzeski złożyło się 1 miasto i 21 gromad, które wyłączono z dwóch ościennych powiatów^[5]:

• z powiatu radomskiego (woj kieleckie):
  • miasto Wyśmierzyce
  • gromady Białobrzegi, Błotnica, Bobrek, Długie, Gózd, Grotki, Grzmiąca, Kostrzyń^[6], Młodynie, Pierzchnia, Radzanów, Stromiec, Stromiec Podlesie, Sucha, Szczyty i Witaszyn
• z powiatu grójeckiego (woj. warszawskie):
  • gromady Broniszew, Pnie, Promna, Przybyszew i Rykały

Utworzenie powiatu białobrzeskiego spowodowało znaczną zmianę granicy województw kieleckiego i warszawskiego, ponieważ aż 5 gromad zmieniło przynależność wojewódzką. Na uwagę zasługuje też fakt, iż w momencie utworzenia powiatu białobrzeskiego jego stolica była wsią; prawa miejskie, które Białobrzegi utraciły w 1870 roku, zostały im ponownie przyznane dopiero 1 stycznia 1958 roku^[7]; tego dnia do powiatu białobrzeskiego przyłączono również gromadę Dobieszyn z powiatu kozienickiego^[8].

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla a w ich miejsce reaktywowano gminy^[9]. Powiat białobrzeski podzielono na 2 miasta i 6 gmin^[10]:

• miasta Białobrzegi i Wyśmierzyce
• gminy Białobrzegi, Promna, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec i Wyśmierzyce

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu białobrzeskiego weszło w skład nowo utworzonego województwa radomskiego^[11].

1 kwietnia 1983 roku z gminy Promna wyłączono sołectwo Jastrzębia i włączono je do gminy Mogielnica^[12]. 1 lipca 1986 roku z gminy Radzanów wyłączono wieś Maksymilianów i włączono ją do gminy Przytyk^[13]. 1 lutego 1991 roku miasto Wyśmierzyce (najmniejsze w Polsce) i gminę wiejską Wyśmierzyce połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[14], natomiast podobnej fuzji uległy 1 stycznia 1992 roku miasto i gmina Białobrzegi^[15].

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym województwie mazowieckim przywrócono powiat białobrzeski^[16] o identycznych granicach co w 1975 roku.

W porównaniu z obszarem z 1956 roku jedynie obszar dawnej gromady Długie leży obecnie na terenie powiatu przysuskiego – pozostałe są ponownie w powiecie białobrzeskim.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	33 545	100	16 688	49,75	16 857	50,25
Miasto	8131	24,24	4101	12,23	4030	12,01
Wieś	25 414	75,76	12 587	37,52	12 827	38,24

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

Największe miejscowości powiatu

Lp. Nazwa ludność gmina 1. Białobrzegi 7270 Białobrzegi 2. Sucha 1170 Białobrzegi 3. Stromiec 946 Stromiec 4. Wyśmierzyce 921 Wyśmierzyce 5. Przybyszew 526 Promna 6. Dobieszyn 370 Stromiec 7. Bukówno 361 Radzanów 8. Siekluki 360 Błotnica 9. Radzanów 356 Radzanów 10. Szczyty 320 Białobrzegi 11. Stara Błotnica 310 Błotnica 12. Stare Żdżary 308 Błotnica 13. Grodzisko 307 Błotnica 14. Kostrzyn 300 Wyśmierzyce 15. Czarnocin 297 Radzanów 16. Kamień 402 Białobrzegi 17. Rogolin 294 Radzanów

Lp. Nazwa ludność gmina 18. Stawiszyn 292 Białobrzegi 19. Bobrek 280 Stromiec 20. Stromiecka Wola 280 Stromiec 21. Stary Kobylnik 273 Błotnica 22. Boska Wola 270 Stromiec 23. Promna 262 Promna 24. Pnie 250 Promna 25. Czyżówka 250 Błotnica 26. Brzeźce 222 Białobrzegi 27. Boże 220 Stromiec 28. Niedabyl 210 Stromiec 29. Ratoszyn 206 Radzanów 30. Osów 205 Błotnica 31. Ocieść 200 Radzanów 32. Brzeska Wola 171 Białobrzegi 33. Pokrzywna 160 Stromiec 34. Witaszyn 150 Wyśmierzyce

• W tabeli znalazły się miejscowości, które mają więcej niż 150 mieszkańców (według Narodowego Spisu Powszechnego w 2011)

• Piramida wieku mieszkańców powiatu białobrzeskiego w 2014 roku^[17].

Starostowie białobrzescy

• Andrzej Wiśniewski (1999–2006) (PSL)
• Andrzej Oziębło (2006–2018) (PO)
• Sylwester Korgul (od 2018) (PiS)

Sąsiednie powiaty

• Powiat grójecki
• Powiat kozienicki
• Powiat przysuski
• Powiat radomski

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
2. Wykonanie budżetów JST woj Mazowieckiego za 2013 r. w podziale na kwartały (raport z dnia 22.06.2014) → Tab.1 poz. 12 i poz. 23; Tab.4a poz. 10 i poz. 29. Regionalna Izba Obrachunkowa w Warszawie. [dostęp 2014-10-18].
3. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019. Brak numerów stron w książce
4. GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020. Brak numerów stron w książce
5. Dz.U. z 1955 r. nr 44, poz. 288
6. obecna nazwa brzmi Kostrzyn
7. Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 282
8. Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 280
9. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
10. Polska – Zarys encyklopedyczny. PWN, 1974
11. Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92
12. Dz.U. z 1983 r. nr 15, poz. 74
13. M.P. z 1986 r. nr 18, poz. 131
14. Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12
15. Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397
16. Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652
17. Powiat białobrzeski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.