Loading AI tools
stanowisko archeologiczne w Izraelu Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ohalo II – stanowisko archeologiczne w północnym Izraelu przy brzegu Jeziora Galilejskiego, w którym znaleziono pozostałości obozowiska ludności rybacko-łowiecko-zbierackiej z pogranicza epok górnego paleolitu i epipaleolitu. Znane jest z wielkiej liczby znakomicie zachowanych skamieniałości makroszczątków zwierząt i roślin, w tym ziaren zbóż oraz z odkrycia jednych z najstarszych na świecie: śladów mielenia dzikich zbóż, chat wykonanych z gałęzi i żaren.
Ohalo II położone jest tuż nad brzegiem południowo-wschodniej części Jeziora Galilejskiego, około 9 km na południe od miasta Tyberiada. Do odkrycia doszło w roku 1989, gdy w efekcie trzyletniej suszy wyjątkowo nisko, o kilka metrów, opadły wody jeziora[1][2], co odsłoniło stanowisko archeologiczne o powierzchni 120 m²[3]. Późniejsze badania pozwoliły ustalić, że ma ono znacznie większą powierzchnię – ponad 2000 m² według danych z 2022[1]. Prace archeologiczno prowadzono w kolejnych sezonach, gdy poziom wód jeziora opadał o ponad 2 m, czyli w okresach 1989-1991 i 1999-2001[2].
Stanowisko wydatowano metodą radiowęglową na 23 tys. lat temu[4] i ponieważ jest to wiek blisko granicy paleolitu górnego z epipaleolitem, to zaliczane jest do obu epok[5][6]. Archeolodzy rozpoznali tu ślady sześciu chat z sześcioma skupiskami palenisk ulokowanymi na zewnątrz. Budowle, o powierzchni 5 do 13 m² i długości od 2,5 do 4,5 m były wzniesione z materiału roślinnego, w przypadku największej chaty rozpoznano, że z grubych gałęzi drzew, pokrytych drobniejszymi gałęziami i trawą. W momencie odkrycia były to najstarsze znane tego typu konstrukcje na świecie[7][8].
Znaleziono ok. 100 tys. krzemiennych narzędzi i odpadów produkcyjnych[9], w większości mikrolity, rdzenie, a także pozostałości ich obróbki[10]. Są one typowe dla epipaleolitycznej kultury kebaryjskiej[11]. Udokumentowano także bogaty liczebnie i zróżnicowany typologicznie zespół narzędzi bazaltowych i w mniejszym stopniu wapiennych, w tym interpretowanych jako obciążniki do sieci rybackich, narzędzia do rozcierania zbóż, misy kamienne, ostrza sierpów[12], a także narzędzia kościane i drewniane[13]. Znaleziono wyjątkowo liczny (ok. 150 tys. nasion i owoców), zróżnicowany taksonomicznie (prawie 140 gatunków) i dobrze zachowany (niektóre nie uległy nawet uwęgleniu) zespół szczątków roślinnych[4][14][15], w tym nasiona dzikich zbóż – pszenicy, jęczmienia, owsa, innych jadalnych traw, np. kozieńca i stokłosy[14] oraz pozostałości pistacji i migdałów[16], a także roślin strączkowych[17]. Liczne były również pozostałości kręgowców, przede wszystkim kręgi i ości ryb (w ponad 90% są to resztki karpia i innych karpiowatych, a kilka procent to szczątki tilapii[18]), napotkano też płytki pancerza żółwi. Wśród szczątków ssaków dominują te należące do gazeli, dość liczne są pozostałości danieli, zajęcy, lisów, występują ponadto kości gryzoni, rzadziej dzika, sarny i innych. Wśród licznych kości ptasich rozpoznano należące do ponad 80 gatunków ptaków[19][4][20]. Niektóre kości mają ślady intencjonalnej obróbki, np. cięcia, łupania, a szczegółowe analizy ich zachowania wskazują, że tusze były przynoszone do obozu i rozbierane na miejscu[21]. Z bezkręgowców występowały muszle ślimaków z rodzaju Melanopsis[19] oraz koraliki wykonane z muszli morskich zwierząt z Morza Śródziemnego – ślimaków Columbella i łódkonogów z rodzaju Dentalium[4]. Ponieważ nasiona na stanowisku pochodziły zarówno od roślin owocujących wiosną, jak i jesienią, zaś wśród ptasich kości napotkano zarówno te należące do gatunków zimujących, jak i przelotnych, to stało się to przesłanką uznania tego obozowiska nie za tymczasowe, a za zamieszkane przez dłuższy czas – cały rok lub nawet parę lat. Do tego samego wniosku prowadzi analiza szczątków ryb i gazeli[22][15][23][2].
Na obszarze obozowiska, ale poza chatami, odkopano grób ze szkieletem mężczyzny zmarłego w wieku ok. 40 lat[24]. Badanie jego uzębienia ujawniło zmiany próchniczne w zębach i brak prawego górnego siekacza powstały za życia. Analiza szczęki sugeruje, że ząb został usunięty celowo i jeśli tak, to byłby to najstarszy znany przykład takiego zabiegu z terenu Azji południowo-zachodniej i starszy od zachowanych podobnych śladów z Afryki Północnej[25].
W pokrytym ściółką z traw (jest to najstarsze na świecie znalezisko śladów używania traw do wyścielenia podłogi domu[9]), miejscami o charakterze mat, klepisku[26][6] największej z chat odkryto płaski, obrobiony, bazaltowy kamień długości ok. 30 cm, unieruchomiony w podłożu przez podparcie go otoczakami i podsypanie piaskiem. Na jego powierzchni stwierdzono ślady użytkowania, a także mikroskopijne pozostałości ziaren zbóż i dużo skrobi roślinnej, głównie ze zbóż, w tym dzikiego jęczmienia, pszenicy i owsa. Na tej podstawie określono ten kamień jako żarno[27][15]. W momencie opisania było ono najstarszym znanym żarnem na świecie i najstarszym na świecie zarejestrowanym przejawem mielenia zbóż przez człowieka[28][29]. Bezpośrednio wokół obiektu napotkano rozsypane tysiące ziaren zbóż leżące z trzech jego stron, lecz nie z czwartej[4][15] i tę pozbawioną ziaren powierzchnię podłogi zinterpretowano jako miejsce zajmowane przez osobę mielącą zboże[15].
Liczny i zróżnicowany taksonomicznie zespół znakomicie zachowanych szczątków rybich, zwierząt lądowych i roślin, a także znalezione na stanowisku fragmenty sznurków roślinnych i obrobione kamienie interpretowane jako obciążniki sieci pozwoliły ustalić, że społeczność je zasiedlająca prowadziła tryb życia rybacko-łowiecko-zbieracki[26][6], a pożywienie roślinne odgrywało dużą rolę w ogólnym bilansie diety[2]. Niektóre znaleziska, jak np. dystalne paliczki ptaków i pozostałości skrzydeł, sugerują zdaniem badaczy praktyki symboliczno-rytualne[18].
Znakomity stan zachowania i przetrwanie artefaktów oraz szczątków organicznych in situ możliwe było dzięki temu, że osada została bardzo szybko zalana wodami jeziora i przykryta osadem dennym, pod którym znajdowała się aż do odsłonięcia w 1989 r.[2][30][31]
Stanowisko Ohalo II ma duże znaczenie poznawcze, ze względu na to, że znaleziska w nim obecne występują in situ oraz doskonale zachowały się materiały roślinne (które są rzadko znajdywane w innych stanowiskach[2]) i zwierzęce, co umożliwia rekonstrukcję diety i trybu życia ludności z przełomu paleolitu górnego i epipaleolitu[2]. Ponadto dostarczyło ono najstarszych na świecie (w momencie odkrycia) śladów: obróbki dzikich zbóż, wykorzystania żarna oraz budowy domów z gałęzi[7][8][28][29]. Jest też jednym z najstarszych udokumentowanych obozowisk zasiedlanych przez minimum cały rok[15].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.