Nikud

Nikud (hebr. ‏נִקּוּד‎, trb. ‏nīqqūd‎, dosł. „kropkowanie” lub hebr. ‏נְקֻדּוֹת‎, trb. ‏nəqudōt‎, dosł. „kropki”) – system znaków diakrytycznych używany do reprezentowania samogłosek^[1][2][3] lub rozróżniania alternatywnych wymów liter alfabetu hebrajskiego. We wczesnym średniowieczu (VI–VIII w.) opracowano kilka takich systemów diakrytycznych, jednak nikud jest najbardziej rozpowszechnionym oraz jedynym, który do dziś jest stosowany; początkowo był używany przez syryjskich chrześcijańskich gramatyków oraz masoretów. Powodem opracowania takiego systemu było zachowanie tradycji wymowy treści świętych ksiąg (w tym Biblii), która dotychczasowo była przekazywana ustnie^[4][5] .

Fragment Księgi Rodzaju (Rdz 1, 9) oznaczający: A potem Bóg rzekł: „Niechaj zbiorą się wody”. Na czerwono zaznaczono nikud, natomiast na niebiesko kantylację

Wybrane przykłady użycia nikudu

Fragment Księgi Jeremiasza (Jr 27) pochodzący z hebrajskojęzycznego egzemplarza Biblii z 1886 roku

Fragment manuskryptu z zapisaną treścią Księgi Ezechiela (Ez 34, 22–25) w babilońskim zapisie języka hebrajskiego. Manuskrypt znajdował się do 1913 roku w genizie kairskiej

Fragment Księgi Rodzaju (Rdz 1, 1) oznaczający: Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Wersja bez nikudu oraz z nikudem.

We współczesnej ortografii języka hebrajskiego nikud jest używany głównie w słownikach, poezji, utworach literatury dziecięcej lub w tekstach przeznaczonych dla imigrantów do Izraela^[6][7][8]. W celu ujednoznacznienia rozwinął się także system pisowni bez nikudu, znany w języku hebrajskim jako ktiw maleh (כְּתִיב מָלֵא; dosł. „pełna pisownia”). Zasady pisowni zostały formalnie ujednolicone w Zasadach pisowni bez nikudu (כְּלָלֵי הַכְּתִיב חֲסַר הַנִּקּוּד) uchwalonych przez Akademię Języka Hebrajskiego; dokument uchwalono w roku 1996, a zaktualizowano w 2017 roku. Celem używania nikudu jest zapobieganie dwuznaczności i błędnej wymowie określonych słów. Tekst napisany z nikudem nazywa się ktiw menukad (כתיב מנוקד).

Fragment jednego z wierszy odkrytych w genizie kairskiej

Współcześnie system ten nie jest zazwyczaj używany, czego jednym z powodów jest fakt, że nie odzwierciedla on aktualnej wymowy; we współczesnym hebrajskim cere wymawia się tak samo jak segol (nie dotyczy tyberyjskiej odmiany), a patach tak samo jak kamac. Młode pokolenie rodzimych użytkowników języka hebrajskiego uważa dane różnice za pozbawione znaczenia, natomiast puryści odrzucają koncept dostosowania nikudu do współczesnej wymowy, co w konsekwencji sprawia, że nikud coraz częściej wychodzi z użycia.

Według językoznawcy Gilada Zuckermanna brak używania nikudu we współczesnym języku hebrajskim często powoduje błędną wymowę^[9] . Przykładowo wyraz מתאבנים jest często wymawiany jako mitabnim (dosł. "skamieniali" w rodzaju męskim i liczbie mnogiej) zamiast metaavnim (dosł. „przekąski”)^[9] . Innym przykładem błędnej wymowy jest toponim מעלה אדומים (Ma’ale Adummim), który jest często wymawiany jako Maale Edomim zamiast Maale Adumim; właściwy wariant wymowy pojawia się w Księdze Jozuego (Joz 15, 7^{[uwaga 1]}; Joz 18, 17^{[uwaga 2]})^[9] . Inny toponim יטבתה (Jotwata) jest błędnie wypowiadany jako Jotweta zamiast Jotwata; w Księdze Powtórzonego Prawa miejscowość ta jest wymieniona jako Jotbat (Pwt 10, 7^{[uwaga 3]})^[9] . Z kolei nazwisko amerykańskiej aktorki Farrah Fawcett, zapisane po hebrajsku jako פארה פוסט, jest często wymawiane jako fost zamiast foset^[9] .

Znaki nikudu oznaczające samogłoski

Znaki oznaczające samogłoskę a
Znak	Nazwa	Przykład (hebrajski)	Przykład (transkrypcja)	Przykład (polski)	Uwagi
בָ	kamac gadol	פָּרָה	para	krowa
בַ	patach	מַחַט	machat	igła
		כֹּחַ	koach	siła	Jeśli patach występuje pod jedną z liter: ה ח ע, gdy któraś z nich jest ostatnią w wyrazie, to samogłoska a wymawiana jest wyjątkowo przed spółgłoską, nie po niej (koach, a nie: kocha).
אֲ	chataf-patach	חֲלוֹם	chalom	marzenie	Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabie otwartej (zakończonej samogłoską).
Znaki oznaczające samogłoskę e
Znak	Nazwa	Przykład (hebrajski)	Przykład (transkrypcja)	Przykład (polski)	Uwagi
בֵי	cere male	מֵידָע	mejda	informacja	Cere male składa się z 2 kropek pod literą oraz dodatkowej litery jod, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski. W zależności od wyrazu lub akcentu mówiącego, cere male może brzmieć jak ej, e lub jak coś pośredniego. W pisowni pełnej cere male zawsze pozostaje jako jod.
בֵ	cere	חֵץ	chec	strzała	Cere może być w pisowni pełnej oznaczane jako jod.
בֶ	segol	חֶדֶר	cheder	pokój
אֱ	chataf-segol	אֱמוּנָה	emuna	wiara	Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabie otwartej (zakończonej samogłoską).
Znaki oznaczające samogłoskę i
Znak	Nazwa	Przykład (hebrajski)	Przykład (transkrypcja)	Przykład (polski)	Uwagi
בִי	chirik male	גִיס	gis	szwagier	Składa się z jednej kropki pod literą oraz litery jod, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski. W pisowni pełnej chirik male zawsze pozostaje jako jod.
בִ	chirik	אִם	im	jeżeli	W pisowni pełnej cere nie zawsze jest pisane jako jod.
Znaki oznaczające samogłoskę o
Znak	Nazwa	Przykład (hebrajski)	Przykład (transkrypcja)	Przykład (polski)	Uwagi
בוֹ	cholam male	קוֹף	kof	małpa	Cholam male składa się z litery waw, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski i kropki na górze. W pisowni pełnej cholam male zawsze pozostaje jako waw.
בֹ	cholam	בֹּקֶר	boker	ranek	W pisowni pełnej w miejscu holam zawsze pojawia się waw (בֹּקֶר = בוקר).
בָ	kamac katan	תָּכְנִית	tochnit	program	Kamac katan wygląda jak kamac gadol, ale występuje w nieakcentowanych sylabach zamkniętych (zakończonych spółgłoską) oraz przed chataf kamac. W pisowni pełnej w miejscu kamac katan litera waw pojawia się często, ale nie zawsze.
		צָהֳרַיִם	cohorajim	południe
אֳ	chataf-kamac	אֳנִיָּה	onija	okręt	Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabach otwartych (zakończonych samogłoską). W pisowni pełnej w miejscu chataf-kamac litera waw pojawia się często, ale nie zawsze.
Znaki oznaczające samogłoskę u
Znak	Nazwa	Przykład (hebrajski)	Przykład (transkrypcja)	Przykład (polski)	Uwagi
בוּ	szuruk	סוּס	sus	koń	Szuruk składa się z litery waw, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski i kropki po jej lewej stronie. W pisowni pełnej szuruk zawsze pozostaje jako waw.
בֻ	kubuc	תֻּכִּי	tuki	papuga	W pisowni pełnej w miejscu kubuc pojawia się waw (תֻּכִּי = תוכי).
Znaki szwa
Znak	Nazwa	Przykład (hebrajski)	Przykład (transkrypcja)	Przykład (polski)	Uwagi
בְ	szwa na	לְאַט	le'at	pomału	Występuje tylko w sylabach otwartych (zakończonych samogłoską). Nie może pojawić się pod literami: א ה ח ע, w zamian pojawia się chataf. W klasycznej wymowie szwa na jest zawsze wymawiane jako krótkie e, zazwyczaj jednak jest wymawiane jako e (jak w le'at) lub jest redukowane (jak w ptuchim).
		פְּתוּחִים	ptuchim	otwarte
בְ	szwa nach	מַלְכָּה	malka	królowa	Szwa nach jest zawsze nieme, ponieważ oznacza brak samogłoski pod daną spółgłoską, jednocześnie zamyka sylabę.

Na podstawie: ^{[10][11][12][13][14][15]}

Nikud w informatyce

Microsoft Windows

Sposoby zapisywania nikudu w systemach operacyjnych Windows 8 i nowszych^[16]

Znak	AltGr + znak na hebrajskiej klawiaturze	Uwagi
אָ	AltGr + ק dla קָמץ (kamac)
אַ	AltGr + פ dla פַתח (patach)
בְ	AltGr + ש dla שְׁווא (szwa)
בּ וּ הּ	AltGr + ד dla דּגש (dagesz)
אִ	AltGr + ח dla חִירִיק (chirik)
אֶ	AltGr + ס dla סֶגול (segol)
אֵ	AltGr + צ dla צֵירֵי (cere)
אֹ	AltGr + ו dla חׂולם (cholam)	Klawisz waw występuje jako samogłoska o, ponieważ klawisz chet jest już używana w chirik.
אֻ	AltGr + \ dla קֻבּוּץ (kubuc)	Znak \ wizualnie przypomina ֻ
אֲ	AltGr + [ dla chataf-patach פַתח	klawisz po prawej stronie od znaku פ
אֳ	AltGr + ר dla chataf-kamac קָמץ	klawisz po prawej stronie od znaku ק
אֱ	AltGr + ב dla chataf-segol סֶגול	klawisz po prawej stronie od znaku ס
שׁ	AltGr + W dla szin	klawisz po prawej stronie nad znakiem ש
שׂ	AltGr + Q dla sin	klawisz po lewej stronie nad znakiem ש
אֿ	AltGr + ] dla רפֿה (rafe)

Nikud może być wprowadzony także poprzez wciśnięcie klawisza Caps Lock, następnie trzymając kursor ustawiony za literą, wciska się klawisz Shift oraz jeden z danych klawiszy: ~ (szwa), 1 (chataf-segol), 2 (chataf-patach), 3 (chataf-kamac), 4 (chirik), 5 (cere), 6 (segol), 7 (patach), 8 (kamac), 9 (sin), 0 (szin), – (cholam), = (dagesz, mapik lub szuruk), \ (kubuc)^[17][7].

Mac OS X

W celu wprowadzenia nikudu w systemie Mac OS X, wciska się klawisz Option wraz z jednym z danych klawiszy: 0 (szwa), 1 (chataf-patach), 2 (chataf-kamac), 3 (chataf-segol), 4 (chirik), 5 (cere), 6 (patach), 7 (kamac), 8 (kubuc), 9 (segol), A (sin), M (szin), U (szuruk), , (dagsz lub mapik), = (cholam)^[18].

Zapisy znaków nikudu w Unicode

Na podstawie: ^[19][20]

Znak	Nazwa	Unicode
בְ	szwa	U+05B0
אֱ	chataf-segol	U+05B1
אֲ	chataf-patach	U+05B2
אֳ	chataf-kamac	U+05B3
בִ	chirik	U+05B4
בֵ	cere	U+05B5
בֶ	segol	U+05B6
בַ	patach	U+05B7
בָ	kamac gadol	U+05B8
בֹ	cholam	U+05B9
בֻ	kubuc	U+05BB
בּ	dagesz	U+05BC
בֿ	rafe	U+05BF
שׁ	szin	U+05C1
שׂ	sin	U+05C2
בָ	kamac katan	U+05C7
בוּ	szuruk	U+05D5 U+05BC

Uwagi

1. Następnie granica biegła w górę do Debiru od doliny Akor i zwracała się ku północy do Gilgal, naprzeciw wyżyny Adummim, położonej na południe od strumienia; dalej granica dochodziła do wód En-Szemesz i kończyła się przy źródle En-Rogel.
2. Dalej kierowała się ku północy, dochodziła do En-Szemesz i do Gelilot, które wznosi się naprzeciw Adummim, wreszcie zstępowała do Kamienia Bohana, potomka Rubena.
3. Stamtąd wyruszyli do Gudgoda, a z Gudgoda do Jotbata, kraju obfitującego w potoki.

Przypisy

1. Unit Two – Learning The Vowels. hebrew4christians.com. (ang.).
2. Paulo Correia, Jorge Madeira Mendes: Letras do alfabeto hebraico e meses do calendário judaico. ec.europa.eu, 2017. s. 28–31. (port.).
3. vowel point. thefreedictionary.com. (ang.).
4. Tow 1974 ↓, s. 37–45.
5. Deiana i Spreafico 2018 ↓.
6. Aharoni 2013 ↓, s. 947.
7. Daniel Petri: Typing Hebrew Niqqud (Voweling Points) in Windows 8. petri.com, 2013-07-23. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
8. Introduction. pollylingu.al. (ang.).
9. Zuckermann 2020 ↓.
10. Znaki diakrytyczne. iwrit.pl. [dostęp 2023-12-26]. (pol.).
11. Akademia Języka Hebrajskiego: כללי הכתיב חסר הניקוד. hebrew-academy.huji.ac.il. [dostęp 2009-02-27]. (hebr.).
12. Akademia Języka Hebrajskiego: הכתיב המלא. hebrew-academy.org.il. (hebr.).
13. Akademia Języka Hebrajskiego: תעתיק פשוט לצורכי שילוט ומיפוי. hebrew-academy.huji.ac.il, 2006. [dostęp 2014-07-03]. (hebr.).
14. The SBL Handbook of Style for Ancient Near Eastern, Biblical, and Early Christian Studies 1999 ↓, s. 26.
15. Michaił Nosonowski (Михаил Носоновский): ГЛАСНЫЕ В ИВРИТЕ: ФОНОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАЗЛИЧНЫХ ТРАДИЦИЙ ПРОИЗНОШЕНИЯ. israel-globe.org, 2001. [dostęp 2007-10-09]. (ros.).
16. כיצד לנקד בחלונות 10. safa-ivrit.org. (hebr.).
17. כיצד לנקד במקלדת. safa-ivrit.org. (hebr.).
18. Macintosh Hebrew Language Kit. download.info.apple.com. (ang.).
19. Hebrew. unicode.org. (ang.).
20. The Masoretes and the Punctuation of Biblical Hebrew. lc.bfbs.org.uk, 2002-05-02. (ang.).

Bibliografia

• AmirA. Aharoni AmirA., Encyclopedia of Hebrew language and linguistics, t. 3, 2013, ISBN 978-90-04-17642-3.
• GiovanniG. Deiana GiovanniG., AmbrogioA. Spreafico AmbrogioA., Guida allo studio dell'ebraico biblico, t. 3, 2018, ISBN 978-88-6898-191-4.
• EmanuelE. Tow EmanuelE., ביקורת נוסח המקרא, מהדורה שנייה מורחבת ומתוקנת, 1974.
• The SBL Handbook of Style for Ancient Near Eastern, Biblical, and Early Christian Studies, 1999.
• GiladG. Zuckermann GiladG., Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond, 2020, ISBN 978-0-19-981279-0.

Linki zewnętrzne

• Gesenius' Hebrew Grammar (ang.)