Lista czołgów Sił Obronnych Izraela

Lista czołgów Sił Obronnych Izraela zawiera wszystkie czołgi oraz ich modyfikacje, które znajdowały lub nadal znajdują się w służbie izraelskiej armii, począwszy od 1948 roku.

Historia

W kwietniu 1948 roku dwóch brytyjskich żołnierzy zaoferowało przekazanie siłom żydowskim w Palestynie czterech czołgów Cromwell z magazynów wojskowych w Hajfie. Ostatecznie udało się wykraść tylko dwa takie czołgi, które następnie walczyły w wojnie o niepodległość Izraela, podczas gdy wspomniani dwaj Brytyjczycy wstąpili do Sił Obronnych Izraela w roli instruktorów^[1][2].

W maju 1948 roku Izraelczycy przejęli dwa syryjskie czołgi Renault R-35, które brały udział w syryjskiej ofensywie w okolicach Jeziora Tyberiadzkiego^[3]. 15 czerwca 1948 roku do Izraela przybył pierwszy transport czołgów Hotchkiss H-39 z armatami kalibru 37 mm, zakupionych we Francji przez wysłanników Hagany, działających pod przykrywką misji dyplomatycznej z Nikaragui. Wówczas cena jednego czołgu z amunicją wynosiła 41 000 dolarów amerykańskich i był to czołg dysponujący największą siłą ognia w izraelskiej armii^[4] . W latach 1948–1949 armia izraelska otrzymała pierwsze dostawy czołgów M4 Sherman (m.in. M4A2 i M4A3), które zakupiono z amerykańskich nadwyżek we Włoszech lub pozyskano ze złomowisk Royal Army Ordnance Corps. Następne pojazdy w latach 50. pozyskano z Francji (wersje M4A1, M4A1E8 i M4A4)^[5].

W 1956 roku, jeszcze przed kryzysem sueskim, Izrael zakupił we Francji czołgi AMX-13 z armatą kalibru 75 mm, którą wówczas Izraelczycy oceniali za najbardziej skuteczną w walce z pojazdami produkcji radzieckiej, które pozyskiwał Egipt^[6] . W tym samym roku do Izraela dotarły pierwsze egzemplarze czołgów M50 Sherman. Izraelscy wojskowi byli pod wrażeniem osiągów armaty z AMX-ów-13 i wspólnie z Francuzami wspólnie zainicjowali program modernizacji Shermanów M4A2 oraz M4A4 i wyposażania je w m.in. armaty kalibru 75 mm. Początkowo czołgi modernizowano we Francji, a po kryzysie sueskim już w Izraelu^[7][8] .

W 1956 roku Izrael zdobył ok. 20 czołgów T-34-85. Wraz z innym zdobycznym sprzętem zostały przemalowane na barwy używane w izraelskiej armii i zaprezentowane na paradzie wojskowej w 1957 roku. Był to okres, kiedy Izrael nie potrzebował już kolejnych czołgów, wobec czego uznano, że utworzenie nowej formacji, która używałaby T-34-85 byłoby obciążeniem dla logistyki. Postanowiono, że armia będzie wykorzystywać te czołgi do szkoleń załóg i jednostek specjalnych oraz badań technicznych na potrzeby rozwoju posiadanego parku maszynowego^[9].

Na przełomie lat 50. i 60. państwa arabskie zaczęły wyposażać swoje armie w czołgi T-54 i T-55. Izraelczycy uznali, że posiadane czołgi mogą okazać się słabsze w ewentualnym starciu z nowymi radzieckimi pojazdami. W związku z tym zaczęto poszukiwać nowego czołgu dla Korpusu Pancernego. Wybór padł na brytyjskie Centuriony w wersjach Mk 3 i Mk 5. Pierwszą partię zakupiono w 1958 roku, a czołgi weszły do służby pod nazwą Szot w 1960 roku^[10][11]. W latach 60. Izrael nabył z RFN oraz Stanów Zjednoczonych czołgi M48 Patton w różnych wersjach (m.in. M48A1, M48A2C, M48A2). Czołgi te oraz ich kolejne modyfikacje służyły w armii pod nazwą Magach. Ich modernizację rozpoczęto jeszcze przed wojną sześciodniową, ale w dniu jej wybuchu Izrael posiadał zmodernizowanych tylko 120 sztuk^[12]. Korpus Uzbrojenia podjął również działania na rzecz modernizacji czołgów Sherman z armatami kalibru 75 mm i 76 mm. Wymieniono w nich m.in. hydraulikę, silniki, zawieszenie oraz zamontowano armatę kalibru 105 mm. Czołgi te nazwano M51 Sherman^[13][14].

W trakcie wojny sześciodniowej (1967) armia izraelska weszła w posiadanie pojazdów produkcji radzieckiej, które używane były przez państwa arabskie. Wśród nich były czołgi T-54, T-55, IS-3M, transportery BTR-50, czy czołgi pływające PT-76. Już w lipcu 1967 roku odbyło się spotkanie wojskowych najwyższego szczebla, którzy zaakceptowali przyjęcie tych pojazdów na stan armii. Czołgi T-54 i T-55 weszły w 1968 roku do służby pod nazwą Tiran 4 i Tiran 5. Głównym ich użytkownikiem była 274 Brygada Pancerna^[15]. Od 1969 roku rozpoczęto prace modernizacyjne^[16], wyposażając je m.in. w armatę kalibru 105 mm Szarir^[17]. W trakcie wojny Jom Kipur (1973) Izraelczycy zdobyli czołgi T-62, które wprowadzono na stan armii jako Tirany 6^[18] .

W 1970 roku Izrael otrzymał ze Stanów Zjednoczonych pierwsze czołgi M60, które z czasem zaczęły stanowić trzon wojsk pancernych. Niezmodyfikowane pojazdy służyły pod nazwą Magach 6, a jego kolejne wersje otrzymywały dodatkowe desygnaty^[19] .

Od 1971 roku w Izraelu rozwijano również projekt czołgu, który miał być rodzimą konstrukcją o nazwie Merkawa. Projekt koordynowany i nadzorowany był przez generała Jisra’ela Tala. Miał spełnić trzy wymagania. Po pierwsze, dostarczyć armii pierwszy w historii izraelski czołg. Po drugie, żadne ewentualne embargo na Izrael nie powinno zakłócić produkcji czołgu. Ostatnia wytyczna dotyczyła dostosowania konstrukcji do wymagań izraelskiej armii oraz bliskowschodnich warunków terenowych^[20][21]. W 1979 roku do służby weszła Merkawa Mk 1, a kolejne wersje Merkawy wchodziły do służby w 1983 (Mk 2), 1987 (Mk 3) i od 2002 (Mk 4)^[22].

Lista czołgów

Zdjęcie	Nazwa	Kraj produkcji/modyfikacji	Typ	Wersje	Lata służby	Uwagi	Przypis
lata 40. XX wieku
	Cromwell	Wielka Brytania	czołg pościgowy	Mk 3 Mk 4	1948–?		[1]
	Hotchkiss H-39	Francja	czołg lekki		15 czerwca 1948–?		[4]
	Renault R-35	Francja	czołg lekki		1948–?		[4] [3]
	M4 Sherman	Stany Zjednoczone	czołg średni	M4A1 M4A1E8 M4A2 M4A3 M4A4	1948–?		[5]
lata 50. XX wieku
	AMX-13	Francja	czołg lekki		1956–koniec lat 60.		[6]
	M50 Sherman	Izrael/  Francja	modyfikacja/ czołg średni		1956–1976		[23][8]
	T-34-85	Czechosłowacja	czołg średni		brak danych	Podczas kryzysu sueskiego (1956) Izrael zdobył ok. 20 czołgów T-34-85 sprzedanych Egiptowi przez Czechosłowację. Uznano jednak, że utworzenie nowej jednostki bojowej wyposażonej w zdobyczny sprzęt byłoby zbytnim obciążeniem dla logistyki i techników. W konsekwencji czołgi te były używane przez armię wyłącznie do testów, badań technicznych oraz szkoleń załóg.	[9]
lata 60. XX wieku
	Centurion A41	Wielka Brytania	czołg podstawowy	Mk 3 Mk 5	1960–?		[24][25]
	M48 Patton	Stany Zjednoczone	czołg podstawowy	M48A1 M48A2C M48A3 M48A5	początek lat 60.–?		[12][19]
	M51 Sherman	Izrael	modyfikacja/ czołg średni	Degem Alef Degem Bet Degem Gimel Degem Dalet	1962–lata 90.		[26][27]
	Magach	Izrael	modyfikacja/ czołg podstawowy	Magach 1 Magach 2 Magach 3 Magach 5 Magach 6 Magach 7	lata 60.–2014	Modyfikacje czołgów M48 Patton i M60.	[28][29]
	PT-76	ZSRR	lekki czołg pływający		1968–?	Czołgi znajdowały się na wyposażeniu Jednostki 88 Dow Lawan, która ponadto używała zdobycznych transporterów gąsienicowych BTR-50.	[30][31]
	IS-3	ZSRR	czołg ciężki	IS-3M	brak danych	Po zmodernizowaniu (m.in. nowe układy napędowe) okazało się jednak, że brakowało zbyt wielu części zamiennych, a załogi skarżyły się na system wentylacji. Ostatecznie pojazdy wykorzystano jako punkty ogniowe na Synaju i Wzgórzach Golan.	[18]
	Tiran	Izrael	modyfikacja/ czołg podstawowy	Tiran 4 Tiran 5	1968–?	Modyfikacje czołgów T-54 (Tiran 4), T-55 (Tiran 5), T-62 (Tiran 6).	[18]
				Tiran 6	1973–?
lata 70. i 80. XX wieku
	M60	Stany Zjednoczone	czołg podstawowy	M60 M60A1 M60A3	1970–?		[19]
	Szot	Izrael	modyfikacja/ czołg podstawowy	Szot Meteor Szot Kal Alef Szot Kal Bet Szot Kal Gimel Szot Kal Dalet	lata 70.–2002	Modyfikacje czołgów Centurion Mk 3 i Mk 5.	[32] [24]
	Merkawa Mk 1	Izrael	czołg podstawowy		1979–1984		[22]
	Merkawa Mk 2	Izrael	czołg podstawowy	Mk 2B Mk 2 Batasz	1983–1990		[22]
	Merkawa Mk 3	Izrael	czołg podstawowy	Mk 3 Baz Mk 3D Mk 3M Mk 3 LIC	1987–2002		[22]
XXI wiek
	Merkawa Mk 4	Izrael	czołg podstawowy	Mk 4 Me’il Ru’ach Mk 4 LIC Mk 4 Barak	od 2002		[22]

Zobacz też

• Lista transporterów opancerzonych Sił Obronnych Izraela

Przypisy

1. Eshel 1989 ↓, s. 11.
2. Morris 2008 ↓, s. 293.
3. R35 טנק קל רנו [online], Muzeum Jad la-Szirjon [dostęp 2023-09-21].
4. Mass 2018 ↓.
5. Eshel 1989 ↓, s. 25, 27, 194.
6. Levy 2015 ↓.
7. Eshel 1989 ↓, s. 29–30.
8. Giusti 2020 ↓.
9. Levy i Mass 2018 ↓, s. 15, 26–27.
10. Eshel 1989 ↓, s. 51–52.
11. Dunstan 2003 ↓, s. 22.
12. Patton Tanks in Israeli Service, Israeli Weapons [dostęp 2023-09-21] [zarchiwizowane 2007-04-25].
13. Eshel 1989 ↓, s. 54–55.
14. Zaloga 1981 ↓, s. 15–16.
15. Szachaf 2011 ↓, s. 5–7.
16. Zaloga i Johnson 2004 ↓, s. 35.
17. Szachaf 2011 ↓, s. 10.
18. Behrendt 2019b ↓.
19. Behrendt 2017 ↓.
20. Merkava Mk.1 [online], Military Today [dostęp 2023-09-21].
21. Katz 1997 ↓, s. 12–13.
22. טנקי המרכבה לדורותיהם [online], Ministerstwo Obrony [dostęp 2023-09-21].
23. טנק שרמן M50 [online], Muzeum Jad la-Szirjon [dostęp 2023-09-18].
24. Sh'ot-Kal [online], Global Security [dostęp 2023-09-20].
25. Eshel 1989 ↓, s. 52.
26. טנק שרמן M51 [online], Muzeum Jad la-Szirjon [dostęp 2023-09-18].
27. Giusti i Bauder 2021 ↓.
28. Magach series [online], Tanks Encyclopedia, 18 czerwca 2015 [dostęp 2023-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-26].
29. נפרדים מטנק המגח המיתולוגי, „Muzeum Jad la-Szirjon”, 18 marca 2019 [dostęp 2020-01-14].
30. Kadisz 2012 ↓, s. 8–9.
31. Alexe 2021 ↓.
32. Behrendt 2019a ↓.

Bibliografia

• PavelP. Alexe PavelP., PT-76 [online], Tanks Encyclopedia, 1 maja 2021 [dostęp 2023-09-20].
• PawełP. Behrendt PawełP., Magach, czyli izraelski Patton (Rydwany Cahalu, część druga) [online], Konflikty.pl, 5 października 2017 [dostęp 2023-09-20].
• PawełP. Behrendt PawełP., Centurion, Szot i Nagmaszot (Rydwany Cahalu, część czwarta) [online], Konflikty.pl, 15 marca 2019a [dostęp 2023-09-20].
• PawełP. Behrendt PawełP., Achzarit i Tiran. Radzieckie czołgi w Izraelu (Rydwany Cahalu, część piąta) [online], Konflikty.pl, 11 maja 2019b [dostęp 2023-09-19].
• SimonS. Dunstan SimonS., Centurion Universal Tank 1943–2003, „New Vanguard” (68), Oxford: Osprey Publishing, 2003.
• DavidD. Eshel DavidD., Chariots of the Desert. The History of the Israeli Armoured Corps, London-New York: Brassey’s Defence Publishers Ltd., 1989, ISBN 0-08-036257-5.
• ArturoA. Giusti ArturoA., M-50 [online], Tanks Encyclopedia, 19 czerwca 2020 [dostęp 2023-09-19].
• ArturoA. Giusti ArturoA., JosephJ. Bauder JosephJ., M-51 [online], Tanks Encyclopedia, 6 marca 2021 [dostęp 2023-09-19].
• AlonA. Kadisz AlonA., יחידת אמל”ח מיוחד גדוד 88 „דב לבן” 1969-1974 [online], 14 Brygada Pancerna, 2012 [dostęp 2023-09-20].
• SamS. Katz SamS., Merkava Main Battle Tank MKs I, II & III, London: Osprey Publishing Ltd., 1997 (New Vanguard; 21), ISBN 1-85532-643-4.???
• MaorM. Levy MaorM., צה"ל נפרד מטנקי אי-אם-אקס-13 - כתבה מהעבר, Muzeum Jad la-Szirjon, 2 lipca 2015 [dostęp 2023-09-20] [zarchiwizowane 2015-07-02].
• MaorM. Levy MaorM., MichaelM. Mass MichaelM., T-34/85 Tanks and the IDF: The Untold Story. Captured Vehicles in IDF Service Series Vol. 1. A Historical Review 1948–1982, AK Interactive, 2018.
• MichaelM. Mass MichaelM., הטנקים של צה"ל במלחמת העצמאות – 70 שנה למדינת ישראל-ההוצ'קיס [online], Muzeum Jad la-Szirjon, 19 marca 2018 [dostęp 2023-09-20].
• BennyB. Morris BennyB., 1948: A History of the First Arab-Israeli War, New Haven-London: Yale Univeristy Press, 2008, ISBN 978-0-300-12696-9.
• JuwalJ. Szachaf JuwalJ., חטיבה 274. חטיבת "טירנים" הראשונה בצה''ל. סיפורה הקמתה ופעילותה במלחמת יום הכיפורים [online], Muzeum Jad la-Szirjon, 2011 [dostęp 2023-09-21].
• StevenS. Zaloga StevenS., The Armour of the Middle East Wars 1948–78, „Vanguard”, London: Osprey Publishing, 1981.
• StevenS. Zaloga StevenS., HughH. Johnson HughH., T-54 and T-55 Main Battle Tanks 1944–2004, Oxford: Osprey Publishing Ltd., 2004 (New Vanguard; 102).???