Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Korycinach
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – pierwotnie unicka cerkiew, następnie świątynia prawosławna, zaś od 1923 rzymskokatolicki kościół, wzniesiony w Grodzisku, a po relokacji w 2016 znajdujący się w Korycinach.
 nr rej. 282 z dnia 28 listopada 1996 | |||||||||||||||||||
| kościół filialny | |||||||||||||||||||
 Widok ogólny cerkwi i dzwonnicy od strony zachodniej (2014 r.) | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Adres |
Koryciny 69b | ||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
15 sierpnia | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu siemiatyckiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Grodzisk  | |||||||||||||||||||
 52°38′35,70″N 22°45′55,62″E | |||||||||||||||||||
Parafia prawosławna w Grodzisku istniała z pewnością przed 1604; z tego roku pochodzi wzmianka o drewnianej cerkwi. Nie rozstrzyga ona, czy miejscowa wspólnota pozostawała przy prawosławiu, czy też faktycznie, a nie tylko formalnie, przyjęła w 1596 unię. Opisywany budynek sakralny powstał w miejscu starszej świątyni w 1709 z fundacji starosty drohickiego Marka Antoniego Butlera. Podobnie jak wszystkie cerkwie unickie na Podlasiu, obiekt posiadał wyraźnie zlatynizowane wyposażenie, z organami, a po 1726 bez ikonostasu. Szczególnym przedmiotem kultu była w nim, być może od połowy XVIII w., kopia obrazu Matki Boskiej Sokalskiej.
W latach 1835–1838 większość typowo łacińskich elementów wyposażenia obiektu została z niego usunięta; działo się to w ramach akcji delatynizacji unickich świątyń i obrzędów przygotowującej konwersję całej unickiej diecezji litewskiej na prawosławie. W cerkwi pozostało natomiast kilka unickich ikon, w tym obraz Matki Boskiej Sokalskiej, który pozostał przedmiotem kultu także po konwersji. Nastąpiła ona w lutym 1839 na mocy postanowień synodu połockiego, likwidującego Kościół unicki w Imperium Rosyjskim poza diecezją chełmską; proboszcz miejscowej parafii zgodził się przejść na prawosławie w 1838.
Cerkiew pozostawała czynna do 1891, gdy ukończono budowę nowej, murowanej świątyni prawosławnej w Grodzisku. Wówczas zaprzestano jej użytkowania, a część wyposażenia przeniesiono do nowego obiektu sakralnego. W 1923 budynek został rekoncyliowany i stał się rzymskokatolickim kościołem parafialnym, w związku z czym w kolejnych latach zaadaptowano go na potrzeby liturgii łacińskiej. Funkcje te pełnił do końca XX wieku, gdy w Grodzisku wzniesiono większy kościół murowany. Od tego momentu świątynia nie była wykorzystywana do celów liturgicznych.
Do 2016 r. kościół znajdował się w centrum Grodziska, w sąsiedztwie nowej parafialnej świątyni rzymskokatolickiej i naprzeciw cerkwi św. Mikołaja. W wymienionym roku budowlę przeniesiono do Korycin.
Obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod nr 282 w dniu 18.11.1966[1].
Historia
Pierwsza cerkiew w Grodzisku
Pierwsza wzmianka o istnieniu cerkwi w Grodzisku pochodzi z 1604[2]. Nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć jej faktycznej przynależności w tym czasie. Budynek należał do parafii, która w 1596 przyjęła unię razem z całą eparchią włodzimierską, jednak opór przeciwko porzuceniu prawosławia w regionie był zauważalny jeszcze do połowy XVII w. Dopiero w II połowie stulecia Kościół unicki faktycznie rozpowszechnił się w regionie[3]. Cerkiew wzniesiona w Grodzisku na miejscu starszej w 1709 z pewnością była już świątynią katolicką obrządku bizantyjskiego[4].
Cerkiew unicka
Fundatorem obiektu był Marek Antoni Butler[4], starosta drohicki[5], którego przy budowie wspierał prawdopodobnie dzierżawca Grodziska Wiktoryn Kuczyński[6]. Podczas wizytacji kanonicznej w 1726 budynek opisano jako nowy, kryty dachem gontowy, z wolno stojącą dzwonnicą. Wskazano, że wokół obiektu położony był cmentarz. W opisie zawarto również informację o dwóch ołtarzach z obrazami Narodzenia Najświętszej Maryi Panny oraz św. Mikołaja. Cerkiew nadal posiadała carskie wrota, a na jej wyposażeniu pozostawał zarówno nowy obraz Matki Boskiej Bolesnej, jak i osiem mniejszych "moskiewskich obrazów" (tj. ikon wykonanych jeszcze na potrzeby parafii prawosławnej)[2]. W czasie kolejnej wizytacji, w 1757, wskazano, że patronem świątyni był św. Mikołaj. Zaznaczono, że cerkiew była drewniana i jednokopułowa, a jej gontowy dach był już w złym stanie. Proboszcza, ks. Józefa Artychowskiego, zobowiązano do przeprowadzenia remontu[2]. Opisano również ołtarz główny w budynku (wykonany na podobieństwo ołtarzy łacińskich, nie był to już typowy dla tradycji bizantyńskiej stół ołtarzowy), w którym znajdował się obraz Najświętszej Maryi Panny. Być może była to kopia obrazu Matki Bożej Sokalskiej, która w II poł. XVIII w. była przedmiotem szczególnego kultu unitów z Grodziska. Jednoznaczne wskazanie roku, w którym wizerunek ten znalazł się w świątyni, nie jest możliwe. Według jednej z hipotez obraz znajdował się pierwotnie w klasztorze benedyktynek w Łomży i miał być podarowany przez zakonnicę nazwiskiem Rybińska unickiej cerkwi w Czarnej Małej. Mniszka zmarła, zanim obraz trafił do miejsca przeznaczenia, i w rezultacie zamiast w Czarnej znalazł się w Siemionach, w dworze, którego właściciel pragnął stworzyć prywatny ośrodek kultu wizerunku. Miejscowi unici zdołali jednak wykraść obraz i przekazać go do Czarnej Małej. Nie wyjaśniono, skąd trafił do Grodziska[7].
W 1789, również w protokole wizytacji, zapisano, że budynek sakralny był już stary[2]. Przed tą datą przeniesiono do niego powstały na przełomie XVII i XVIII w. ołtarz pierwotnie znajdujący się w kaplicy klasztoru bazyliańskiego w Warszawie[4]. Do cerkwi uczęszczały w tym okresie 694 osoby, w większości mieszkańcy wsi Makarki i Smarklice. Do parafii, wzmiankowanej w 1784, należało również po kilkadziesiąt osób z samego Grodziska oraz Drochlina, jak również pojedynczy mieszkańcy Sypni[2].
Wykaz parafii unickich diecezji supraskiej, erygowanej w 1798, Grodziska nie uwzględnia[8]. Wymieniono ją natomiast wśród parafii dekanatu bielskiego unickiej metropolitalnej diecezji wileńskiej w 1838, wskazując, że uczęszczało do niej 738 osób, natomiast 578 realnie praktykowało (odbyło w cerkwi obowiązkową spowiedź i przystąpiło do komunii świętej w wielkim poście)[9]. Przypadki przechodzenia na obrządek łaciński były nieliczne[10].
W latach 30. XIX w., przygotowując likwidację Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim i włączenie jego parafii i wiernych do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, unicki konsystorz wileński na czele z biskupem Józefem Siemaszką przystąpił do wdrażania poważnych zmian w wyglądzie cerkwi unickich i sposobie odprawiania w nich nabożeństw[11]. Delatynizację poprzedził wybór świątyń najzamożniejszych lub mających największe znaczenie religijne. Cerkiew w Grodzisku zaliczono do takowych jako jedną z trzech w dekanacie drohiczyńskim, obok cerkwi w Żerczycach i w Boćkach[12]. W 1836 do świątyni przekazano księgi liturgiczne przeznaczone do nabożeństw w rycie synodalnym[13]. Wyposażenie cerkwi było w I poł. XIX w. poważnie zlatynizowane, co było sytuacją typową dla cerkwi unickich na Podlasiu[14]. W świątyni nie było już ikonostasu[15]; konstrukcje te były demontowane w okresie intensywnej latynizacji wnętrz unickich cerkwi po synodzie zamojskim[14]. W budynku znajdowały się również organy[16]. Cerkiew w Grodzisku była natomiast jedyną świątynią parafialną w dekanacie, która przed 1839 nie miała typowego dla rytu łacińskiego cyborium[14].
Konstrukcja ikonostasu, ołtarz główny (cs. prestoł) oraz stół ofiarny (żertwiennik) zostały zainstalowane w świątyni w 1835[17]. W roku następnym budynek posiadał już komplet typowo prawosławnych utensyliów liturgicznych[18], a organy zostały zdemontowane[19]. Przeciągnęły się natomiast prace nad umieszczeniem w ikonostasie wizerunków świętych. Władze cerkiewne oczekiwały, że zostaną one sfinansowane przez właściciela miejscowych dóbr, hrabiego Grzegorza Ossolińskiego, o to też starał się proboszcz ks. Stefan Budziłowicz. Hrabia zgodził się opłacić samą instalację konstrukcji ikonostasu, ale odmawiał pokrycia kosztów prac malarskich, twierdząc, że powinni za nie zapłacić chłopi-parafianie. Ci z kolei domagali się, by fundusze na wykonanie ikonostasu przekazały służby dworskie. Ks. Budziłowicz żądał także, by to arystokrata zakupił dla cerkwi nowe szaty liturgiczne. W czerwcu 1838 Sąd Ziemski w Drohiczynie uznał, że roszczenia duchownego wobec hrabiego Ossolińskiego nie miały podstaw. W tej sytuacji konsystorz litewski zwrócił się do naczelnika obwodu białostockiego z prośbą o interwencję. W rezultacie w końcu tego roku Ossoliński zgodził się zakupić brakujące elementy wyposażenia świątyni i sfinansować wykonanie ikonostasu[20]. W ramach delatynizacji wnętrza obiektu usunięto z niego wstawioną w XVIII w. ambonę[21].
W marcu 1838 naczelnik powiatowy Miedwiediew zarzucił dziekanowi drohiczyńskiemu tolerowanie elementów pochodzenia łacińskiego w podległych mu świątyniach. Jedną z cerkwi, których wnętrze nie było dotąd jego zdaniem przygotowanie do przejścia parafii na prawosławie, była budowla sakralna w Grodzisku. W związku z tą sytuacją dziekan drohiczyński prosił konsystorz o szczegółowe wskazanie, które elementy wyposażenia cerkwi nieznane w tradycji prawosławia rosyjskiego mogły zostać zachowane, a które należało w każdym przypadku usunąć. W sprawie interweniował biskup pomocniczy metropolii wileńskiej Antoni Zubko, prosząc naczelnika obwodu białostockiego Gunaropułę o wpłynięcie na podwładnego, by nie wtrącał się w działania delatynizacyjne koordynowane przez konsystorz. Prośba przedstawiciela duchowieństwa została spełniona[22]. Proboszcz parafii w Grodzisku, ks. Budziłowicz, zadeklarował gotowość konwersji na prawosławie w lipcu 1838[23].
Cerkiew prawosławna
W 1839, na mocy decyzji synodu połockiego, parafia w Grodzisku zmieniła wyznanie na prawosławne. Nawet po tym wydarzeniu cerkiew nie posiadała całego wyposażenia typowego dla świątyń prawosławnych. W 1840 dziekan drohiczyński Piotr Baranowski informował, że w obiekcie brakowało dzbanka na ciepłą wodę i darochranitielnicy. Prosił też, by utensylia te przekazać parafii w Grodzisku nieodpłatnie[24]. W Grodzisku pozostał również szereg elementów wyposażenia powstałych w okresie unickim[4]. W 1857 do świątyni uczęszczały 742 osoby[2].
Pounicka cerkiew pozostała główną świątynią grodziskiej parafii do ukończenia w 1891 budowy nowej murowanej cerkwi, położonej po przeciwnej stronie ulicy względem starszej budowli. Po konsekracji nowej świątyni zaprzestano użytkowania starszej[4]. Powodem wzniesienia nowego obiektu sakralnego był zły stan budowli drewnianej[7]. Do nowego budynku sakralnego przeniesiono obraz Matki Bożej, który jako Sokalska Ikona Matki Bożej był nadal czczony przez miejscową ludność, mimo zmiany wyznania[7].
Kościół
W 1923 budynek przejął Kościół katolicki[4], w tym samym roku erygowana została przy nim parafia rzymskokatolicka[6]. Od 1924 do 1926 przeprowadzona została adaptacja jego wnętrza na potrzeby liturgii w obrządku łacińskim. Kolejne remonty obiektu miały miejsce w latach 1956-1957 i 1964. W końcu XX w. parafia katolicka zakończyła budowę nowego murowanego kościoła, drewniana budowla sakralna nie była w związku z tym użytkowana[4], a jej stan techniczny sukcesywnie się pogarszał[25].
Relokacja
W 2010 r. mieszkańcy sprzeciwili się projektowi przeniesienia kościoła do Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu[25]. W 2016 r. świątynię przeniesiono do skansenu znajdującego się przy Podlaskim Ogrodzie Botanicznym w Korycinach, gdzie przywrócono ją do regularnego użytku liturgicznego[26].
Architektura i wyposażenie
Świątynia jest drewniana, orientowana, szalowana. Jest to budynek trójnawowy kryty dachem dwuspadowym, z wyodrębnionym dwuczłonowym prezbiterium, zwężającym się ku wschodowi i dwubocznie zamkniętym, połączonym ze składzikiem i zakrystią. We wnętrzu granice naw wyznaczają słupy, całość kryje strop wyokrąglony koszowo nad nawą główną. Nad wejściem od strony zachodniej znajduje się chór muzyczny. W prezbiterium przetrwał przeniesiony z Warszawy barokowy ołtarz z obrazem Trójcy Świętej w nastawie. Obraz ten jest młodszy od reszty kompozycji, powstał w I poł. XIX w. w pracowni malarza ludowego. W głównym polu ołtarza znajduje się kompozycja przedstawiająca grupę rzeźb aniołów adorujących Maryję (widoczna jest jedynie jej twarz wzorowana na obrazie Matki Boskiej Ostrobramskiej). Obraz ten powstał w I poł. XX wieku; pierwotnie na jego miejscu znajdowała się kopia wizerunku Matki Boskiej Sokalskiej, który w 1924 przeniesiono do cerkwi św. Mikołaja w Grodzisku. Kompozycja zasuwana jest XVIII-wieczną ikoną Zaśnięcia Matki Bożej. Oprócz ołtarza głównego w kościele znajduje się XIX-wieczny ołtarz boczny z obrazem Ukrzyżowania, także powstały w pracowni ludowego twórcy. XVIII-wieczne są również kropielnica (dawniej chrzcielnica) i przechowywane w kościelnym składziku tabernakulum. Z początku XIX w. pochodzi natomiast krzyż pogrzebowy z postacią Chrystusa[4].
W sąsiedztwie świątyni, dopóki znajdowała się ona na pierwotnym miejscu w Grodzisku, położony był nagrobek ks. Stefana Budziłowicza – ostatniego unickiego i zarazem pierwszego w XIX w. prawosławnego proboszcza parafii w Grodzisku, zmarłego w 1857[6].
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
