Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy

Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy – znajduje się przy pl. Katedralnym.

Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy

nr rej. 574/54 z dnia 25.11.1949[1]
katedra
Katedra od strony skrzyżowania ul. NMP i Tadeusza Łączyńskiego.
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Legnica
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	katedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy
Wezwanie	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Wspomnienie liturgiczne	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Historia Data powołania 1208 Data zakończenia budowy 1333–1380 Ważniejsze przebudowy 1892 Aktualne przeznaczenie diecezja legnicka
Dane świątyni Styl gotycki, neogotycki Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 53 3
Położenie na mapie Polski Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy
Położenie na mapie Legnicy Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy
51°12′25″N 16°09′42″E
Strona internetowa

Historia

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1208 w dokumencie księcia Henryka Brodatego, jednak jako murowana świątynia powstała około 1225 roku^[2]. Kościół ten spłonął prawdopodobnie podczas oblężenia miasta w 1241 przez Tatarów podczas I najazdu mongolskiego na Polskę. Po lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1264 roku, kościół św. Pawła zyskał na znaczeniu, ponieważ wokół niego zaczęło koncentrować życie handlowe^[2].

Rycina z 1852 roku przedstawiająca jednowieżową fasadę kościoła św. Piotra i Pawła

Obecny budynek wzniesiony został w latach 1333–1380. Na początku fazy gotyckiej wśród budowniczych wymieniany jest murator Wiland, zapewne syn wrocławskiego muratora o tym samym imieniu, działającego w XIII w. W latach 1370–1378 budowę prowadził mistrz Conrad z Krakowa i wtedy powstały portale głównego wejścia po stronie zachodniej i północnej^[2]. W 1378 zakończono budowę wieży północnej. Prace wykończeniowe wnętrza prowadzono w latach 1378-1390 i prowadził je majster Klaus Parlirer, a mistrz Vielkunst wykonał gotyckie obramowania okien^[2]. Portal zachodni z lat 1338–1341 zdobił gotycki posąg kamienny NMP z Dzieciątkiem Jezus. Portal północny przedstawia pokłon Trzech Króli – rzadko spotykany w sztuce gotyku. Obecnie najstarszą częścią kościoła jest okrągłe okno między wieżami kościoła – tzw. rozeta^[2].

W XV wieku kościół rozbudowano i dobudowano 9 kaplic bocznych. Szczególnie wyróżnia się z tego okresu rozbudowy kaplica rodziny von der Heyde z 1420 r., która wyróżnia się gwiaździstymi sklepieniami. W 1524 roku kościół został przekazany Luteranom. W 1648 świątynia została podpalona i w wyniku tego pożar zniszczył wieżę, zegar, większość wyposażenia i nadwerężył korpus nawy głównej. Wieża została odbudowana do 1651, a rok później uruchomiono nowy zegar^[2]. W 1743 roku rozpoczęto remont, podczas którego wprowadzono do wnętrza elementy barokowe, w tym nowy ołtarz główny.

W latach 1892–1894 dokonano przebudowy kościoła w stylu neogotyckim, wg projektu Johannesa Otzena z Berlina. Dobudowano wieżę południową, część murów zewnętrznych, a część detali architektonicznych przekuto^[3][2].

Od 1947 roku świątynia ponownie została objęta przez rzymskich katolików, a proboszczem został ksiądz Tadeusz Łączyński^[2].

25 marca 1992 papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus ustanowił kościół katedrą. W dniu 2 czerwca 1997 w katedrze przebywał papież Jan Paweł II^[4].

Wnętrze

Od prawej od wejścia zachodniego:

• rzeźba Apostołów śś. Piotra i Pawła z XIII wieku,
• nagrobek Johana Sighofersa i jego żony z 1649 roku,
• płyta nagrobna księcia brzeskiego i legnickiego Ludwika II i jego żony Elżbiety Brandenburskiej (lub Wacława I legnickiego i Anny cieszyńskiej)^[5].
• Gotyckie sklepienie kaplicy,
• nagrobek gotycki kanonika wrocławskiego i legnickiego Sigismuda Atcze (zm. 1482),
• Grupa rzeźb apostołów z 1 połowy XIV wieku,
• Ikona Matki Boskiej z Nadwórnej z XVII wieku przywieziona w 1947 roku przez Polaków ze Wschodu,
• renesansowa ambona z lat 1586–1588 z białego piaskowca. Fundatorem był płatnerz Aleksander Eckstein, a wykonawcą rzeźbiarz legnicki Kasper Berger,
• barokowy ołtarz główny z lat 1747-1764 z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego, który namalował wrocławski malarz Jan Henryk Kynast^[2],
• Epitafium podwójne Bartholomeusa Gerstmanna i Davida Gerstmanna z początku XVII wieku,
• stalle renesansowe rajców miejskich z 1568 roku. W górnej części baldachimu wspartego na kolumnach, znajduje się herb miasta oraz święci Ap. Piotr i Paweł,
• brązowa chrzcielnica w kształcie kielicha mszalnego sprzed 1300 roku z 12 scenami biblijnymi,
• pentaptyk z XVI w. ze scenami przedstawiającymi św. Annę Samotrzeć, św. Jadwigę oraz sceny Męki Pańskiej – najcenniejszy, zarazem jedyny, zabytek malarstwa gotyckiego, znajdujący się w kaplicy od strony północnej kościoła.
• rzeźba kamienna Ecce Homo z początku XVI wieku, która przedstawia Jezusa i Piłata,
• prospekt organowy z 1723 roku,
• 10 kwietnia 2011 w przedsionku głównego wejścia do świątyni odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku. Na tablicy oprócz listy ofiar znajduje się zdanie: „Pan prezydent za życia i po śmierci był przez jednych ludzi poniżany i wyszydzany, ale dla wielu rodaków był nadzieją na odbudowę niepodległej i sprawiedliwej Polski”^[6].

Pochowani

• W 1645 w katedrze pochowany został kapitan-porucznik cesarskiego majestatu Joachim Friedrich z prudnickiego rodu Bilicerów^[7].
• proboszcz kościoła św. Piotra i Pawła oraz kanonik wrocławski i legnicki Zygmunt Atcze (zm. 1482).
• 5 listopada 2014 r. w krypcie katedry został pochowany ks. dr hab. infułat Władysław Bochnak (1934–2014) wieloletni proboszcz parafii katedralnej^[8],

• 11 marca 2017 r. w podziemiach katedry spoczął pierwszy biskup legnicki Tadeusz Rybak^[9][10].

Organy

Organy zostały wybudowane przez firmę Schlag & Söhne ze Świdnicy w 1894 roku. Prospekt pochodzi z XVIII, jest dziełem Ignatiusa Mentzla. Instrument został nieznacznie przebudowany przez Gustava Heinze w 1928 roku, a w 1991 roku gruntownie wyremontowany przez firmę braci Broszko z Bolesławca^[11].

Dyspozycja instrumentu:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Prinzipal 16'	1. Gedeckt 16'	1. Bourdun 16'	1. Untersatz 32'
2. Bourdun 16'	2. Prinzipal 8'	2. Prinzipal 8'	2. Prinzipal-Bass 16'
3. Prinzipal 8'	3. Fl. amabile 8'	3. Violoncello 8'	3. Violon 16'
4. Gedeckt 8'	4. Aeoline 8'	4. Konzert-flöte 8'	4. Gambe 16'
5. Quintatön 8'	5. Vox coelestis 8'	5. Rohrflöte 8'	5. Subbas 16'
6. Octave 4'	6. Gemshorn 8'	6. Octave 4'	6. Salicet-Bass 16'
7. Hohlflöte 4'	7. Octave 4'	7. Travers-flöte 4'	7. Octavbass 8'
8. Gambe 4'	8. Spitzflöte 4'	8. Violine 4'	8. Violoncello 8'
9. Qiunte 2 2/3'	9. Octave 2'	9. Quinte 2 2/3'	9. Bassflöte 8'
10. Kornett 2-3x	10. Laringot 1 1/3' + 1'	10. Piccolo 2'	10. Octave 4'
11. Octave 2'	11. Krumhorn 8'	11. Sifflöte 1'	11. Quinte 5 1/3'
12. Mixtur 5x		12. Kornett 3-5x	12. Posaune 16'
13. Trompete 8'		13. Sharf 4-5x	13. Trompete 8'
		14. Cymbel 3x
		15. Oboe 8'
		16. Tuba Mirabilis 8'

Dzwony

Kuranty

Pierwsze kuranty w katedrze zostały zamontowane w wieży południowej kościoła w 1893 r. Ufundował je stolarz Konrad, który w swoim testamencie przeznaczył na ten cel odpowiednią sumę pieniędzy. 19 dzwonów o łącznej wadze 3 500 kg zostało odlanych w ludwisarni Franza Schillinga, w Apoldzie. Kurant był podłączony do zegara i co godzinę od 6.00 do 22.00 wygrywał melodie religijne związane z określoną porą dnia. W 1944 r. kuranty nakazem władz hitlerowskich zarekwirowano na cele wojenne. Po wielu latach pochodzący spod Wałbrzycha prezes Fundacji "Erika - Simon - Stiftung", Gerhard Simon po przesiedleniu z Niemiec odwiedził Legnicę w celu posłuchania kurantu, który słuchał jeszcze jako mały chłopiec. Dzięki swojej inicjatywie oraz postawie ówczesnego proboszcza Simon ufundował nowy kurant, składający się 18 dzwonów odlanych w Holandii^[12][13].

Dzwony

Na wieży znajdują się obecnie trzy dzwony. Dwa największe pochodzą z kościoła św. Marii Magdaleny w Zatoniu koło Bogatyni, która to wieś zniknęła z powierzchni ziemi w ramach poszerzania się terenów kopalni Turów. Trzeci dzwon ostał się z wojennych konfiskat. Instrumenty zamiast imion mają inskrypcje^[14][13]. Dwa mniejsze poświęcone są poległym podczas I wojny światowej. W 2018 roku po kilku latach milczenia dzwony przeszły remont, który wykonała firma Rduch Bells & Clocks^[15]. Instrumenty otrzymały nowe zawieszenia i serca oraz nowy mechanizm wprawiania ich w ruch^[13].

Dane dzwonów^[14][13]

	Waga (kg)	Ton	Rok odlania	Odlewnia
Mały dzwon	120 kg	gis"	brak danych	Albert Geittner, Wrocław
Średni dzwon	460 kg	h'	1920	Schilling & Lattermann, Morgenröthe-Rautenkranz
Duży dzwon	1200 kg	f'	1922	Albert Geittner, Wrocław

Galeria

• 
  Widok z Placu Powstańców Wlkp
• 
  Po lewej wieża gotycka, po prawej wieża dobudowana w XIX w.
• 
  Portal z wejściem bocznym (północny) z tympanonem Pokłon trzech królów z około 1400 roku
• 
  Portal od frontu (zachodni) z figurą NMP z około 1341 roku
• 
  Barokowy ołtarz
• 
  Rozeta nad portalem zachodnim
• 
  Renesansowa ambona z lat 1586–1588
• 
  Rzeźba ŚŚ. Piotra i Pawła z XIII wieku
• 
  Epitafium
• 
  Nagrobek księcia piastowskiego z żoną
• 
  Dekoracja z datą przebudowy
• 
  Pomnik Papieża Jana Pawła II
• 
  Epitafium
• 
  Gotyckie sklepienie
• 
  Romańska chrzcielnica
• 
  Rzeźba Matki Boskiej z XIII wieku

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. [dostęp 2010-02-01].
2. Historia katedry – Katedra Legnicka św. Ap. Piotra i Pawła [online], katedra.legnica.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
3. JanuszJ. Czerwiński JanuszJ., RyszardR. Chanas RyszardR., Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 326.
4. Ks. Władysław Bochnak, Jan Paweł II w katedrze legnickiej, Edytor, Legnica 1997, ISBN 83-907812-2-0.
5. nagrobek pary książęcej w katedrze legnickiej - POCZET.COM [online], www.poczet.com [dostęp 2023-09-06].
6. Płyta smoleńska odsłonięta w Katedrze legnickiej. legnica.fm, 2011-04-10. [dostęp 2011-05-01].
7. Bilitsch – Bilitz, eine Stadt und Herrschaft – Bilitz, Bielsky von – Bilitzer von Bilitz – Bilkan – Bilke – Bilkenstern – Bilkowsky, Belkowsky – Bill, N. – Bill, Wilhelm – Billa, ein kleiner Fluß oder Bach im Herzogthum Crain – Blättern im Zedler-Lexikon Bd. 0, Seite 622 [online], www.zedler-lexikon.de [dostęp 2020-12-26].
8. Ciało księdza Bochnaka spocznie w katedrze. fakty.lca.pl, 2 listopada 2014. [dostęp 2015-10-18].
9. Pogrzeb bp Tadeusza Rybaka. episkopat.pl.
10. Legnica pożegnała swojego pierwszego biskupa. niedziela.pl.
11. Legnica ( Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2021-11-24].
12. Kuranty na wieży legnickiej katedry [online], niedziela.pl [dostęp 2022-08-16] (pol.).
13. Instytut GośćI.G. Media Instytut GośćI.G., Znowu grają [online], legnica.gosc.pl, 10 maja 2018 [dostęp 2022-08-16].
14. zegary mojej i przodkow Legnicy [online], www.liegnitz.pl [dostęp 2022-08-16].
15. Instytut GośćI.G. Media Instytut GośćI.G., Dzwony daly głos [online], legnica.gosc.pl, 7 maja 2018 [dostęp 2022-08-16].

Linki zewnętrzne

• Katedra na stronie diecezji legnickiej
• Strona parafii katedralnej
• Katedra św. Piotra i Pawła – Evangelische St. Peter-Paul-Kirche, Oberkirche. polska-org.pl