Kalendarium powstania warszawskiego – 2 września

Kalendarium powstania warszawskiego
lipiec
						30
31
sierpień
	1	2	3	4	5	6
7	8	9	10	11	12	13
14	15	16	17	18	19	20
21	22	23	24	25	26	27
28	29	30	31
wrzesień
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30
październik
						1
2	3	4	5	6	7	8

Żołnierze batalionu „Zośka”. Okolice włazu kanałowego przy ul. Wareckiej

Stare Miasto po kapitulacji. Ulica Świętojańska, widok w kierunku Zamku Królewskiego

2 września, sobota

W nocy z 1 na 2 września Niemcy zniszczyli kolumnę Zygmunta^[1].

Kończy się ewakuacja obrońców Starego Miasta. Do Śródmieścia przedostało się kanałami od 4,5 tys. do 5 tys. osób – w większości żołnierzy Armii Krajowej (w tym 1500 uzbrojonych i 3000 nieuzbrojonych). Z kolei na Żoliborz przeszło około 800 ludzi, m.in. żołnierze Armii Ludowej i Żydowskiej Organizacji Bojowej^[2].

We wczesnych godzinach porannych opuszczone przez obrońców ruiny Starówki zajęły oddziały Grupy Bojowej „Reinefarth”. W ich ręce wpadły powstańcze szpitale, w których przebywało wciąż blisko 1500 ciężko rannych żołnierzy (niezdolnych do ewakuacji kanałami) oraz część opiekującego się nimi personelu medycznego. Po kilku godzinach Niemcy przystępują do likwidacji polskich szpitali i punktów sanitarnych. Setki rannych zastrzelono lub spalono żywcem w szpitalach mieszczących się przy ul. Długiej 7 (gmach Pałacu Raczyńskich), ul. Długiej 9, ul. Jana Kilińskiego 1/3, ul. Podwale 25 (podziemia restauracji „Krzywa Latarnia”), ul. Podwale 46 (piwnice domu „Czarny Łabędź”), ul. Freta 10 (gmach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności), czy w piwnicach kościoła oo. Dominikanów przy ul. Freta. Giną m.in. ranni żołnierze batalionu „Zośka” Stanisław Duszczyk, sanitariuszka Maria Elżbieta Więckowska, Józef Kłosiński, a także Andrzej Englert z batalionu „Miotła”. W szpitalu przy ul. Miodowej 23 rannych powstańców uratowali przed wymordowaniem hospitalizowani tam ranni żołnierze niemieccy. Żołnierze Reinefartha przystąpili jednocześnie do wysiedlania ludności cywilnej. Rannych, chorych, osoby starsze i niedołężne rozstrzeliwano w fabryce Pfeiffera przy ulicy Okopowej. Pozostałych cywilów wśród gwałtów, grabieży i doraźnych egzekucji pędzono w kierunku Woli, a następnie wywożono do obozu przejściowego w Pruszkowie, gdzie po upadku Starówki znalazło się 75 tys. cywilów^[3]. Łącznie po upadku Starówki Niemcy zamordowali co najmniej 3 tys. Polaków, w tym blisko 1000 rannych żołnierzy^[4]. Według niektórych źródeł liczba zamordowanych mogła nawet sięgać 5 tys.^[4] – 7 tys.^[5]

Osobny artykuł: Likwidacja powstańczych szpitali na warszawskiej Starówce.

Zgrupowanie „Krybar” podejmuje trzecią próbę opanowania kampusu Uniwersytetu Warszawskiego. Mimo wykorzystania przez Polaków dwóch pojazdów opancerzonych – zdobycznego transportera opancerzonego „Szary Wilk” oraz samochodu pancernego „Kubuś” – natarcie zostało odparte. W walce ginie 5–6 powstańców, a 30 zostaje rannych. W ostatniej fazie starcia niemiecki czołg rozbił strzałem z działa pomnik Mikołaja Kopernika przy Krakowskim Przedmieściu^[6].

Tego dnia żołnierze batalionu „Miłosz” zdobyli gmach YMCA mieszczący się przy ul. Konopnickiej. Budynek ten pozostał w polskich rękach do końca powstania.

Opanowanie Sadyby przez nieprzyjaciela. Niemcy mordują rannych i wziętych do niewoli powstańców, jak również kilkuset cywilnych mieszkańców osiedla (zwłaszcza mieszkańców ulic Podhalańskiej, Klarysewskiej i Chochołowskiej)^[7]. Kilku tysiącom Polaków spędzonym do fortu Dąbrowskiego życie ratuje interwencja niemieckiego generała^[8].

W wyniku zbombardowania domu przy ul. Malczewskiego 3/5, w którym mieścił się punkt sanitarny, zginęło około 150 osób^[9], w tym kierownik punktu Piotr Słonimski i 40 rannych powstańców^[10]. Tego dnia polegli także Róża Maria Sapieha, Hanna Bińkowska, Maria Swierczewska, Teresa Krassowska i Władysław Krzysztof Grabiński. Na placu Trzech Krzyży zginął ppor. Edward Fircho (ps. „Leszek”), dowódca kompanii „Ziuk" w batalionie „Miłosz”^[11] .

We wszystkich synagogach Wielkiej Brytanii odprawiane zostały modlitwy za wyzwolenie Warszawy, a także polskich Żydów i polsko-żydowskich żołnierzy.

Pojawiły się znaczki pocztowe Harcerskiej Poczty Polowej AK zaprojektowane przez Stanisława Miedzę-Tomaszewskiego.

Przypisy

1. Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 14. ISBN 83-7005-211-8.
2. Borkiewicz 1969 ↓, s. 246.
3. Getter 2004 ↓, s. 69.
4. Przygoński 1980 ↓, s. 505.
5. Michalik 1994 ↓, s. 472.
6. Rosłoniec 1989 ↓, s. 161–167.
7. Michalik 1994 ↓, s. 473.
8. Borkiewicz 1969 ↓, s. 352.
9. Lesław M. Bartelski: Mokotów 1944. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1986, s. 471. ISBN 83-11-07078-4.
10. Lesław M. Bartelski: Mokotów. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945“, 2004, s. 174. ISBN 83-11-09806-9.
11. Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego 2002 ↓.

Bibliografia

• Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1969.
• Marek Getter. Straty ludzkie i materialne w Powstaniu Warszawskim. „Biuletyn IPN”. 8-9 (43-44), sierpień–wrzesień 2004.
• Marian B. Michalik (red.): Kronika powstań polskich 1794–1944. Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994. ISBN 83-86079-02-9.
• Antoni Przygoński: Powstanie warszawskie w sierpniu 1944 r. T. II. Warszawa: PWN, 1980. ISBN 83-01-00293-X.
• Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1989. ISBN 83-211-1037-1.
• Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Warszawa: Dom Wydawniczy „Bellona”, 2002. ISBN 83-11-09261-3.