Język wenecki

Język wenecki (wen. vèneto, łéngua vèneta; wł. veneto, lingua veneta) – zespół dialektów używanych przez ponad dwa miliony osób w północno-wschodnich Włoszech (przede wszystkim prowincje: Belluno, Padwa, Rovigo, Treviso, Triest, Wenecja, Werona, Vicenza) oraz przez włoską mniejszość narodową w Chorwacji i Słowenii (głównie na półwyspie Istria). Nie należy mylić z nazwą jednego z dialektów tego języka, używanego w Wenecji i określanego jako venexiàn/venesiàn. Dialekty weneckie są potocznie uważane za dialekty języka włoskiego, ale znacznie różnią się od włoskiego języka standardowego. Z językoznawczego punktu widzenia nie są wcale dialektami języka włoskiego, gdyż język wenecki jest klasyfikowany w podgrupie gallo-italskiej języków zachodnioromańskich^[1][2], natomiast włoski standardowy w grupie italsko-dalmatyńskiej^[3].

łéngua vèneta

Obszar	Włochy, Chorwacja, Słowenia, Brazylia, Meksyk
Liczba mówiących	ponad 2 mln
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki italskie Języki romańskie Języki gallo-italskie Język wenecki
Status oficjalny
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2	roa
ISO 639-3	vec
IETF	vec
Glottolog	vene1258
Ethnologue	vec
Występowanie
język wenecki      dialekt toskański      język sycylijski      język sardyński      język oksytański      język korsykański      język franko-prowansalski      dialekty środkowowłoskie      języki gallo-italskie      język neapolitański      język friulski      język ladyński      język niemiecki
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku weneckim Słownik języka weneckiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język wenecki a język włoski

Różnice w gramatyce

Rodzajniki

Język włoski	Język wenecki
un, uno	un
una	na
il, lo	el
la	ła
i, gli	i
le	łe

Podobnie jak we włoskim, w weneckim rodzajniki określone skraca się przed samogłoską do l', a nieokreślone – do n'.

Przyimki

Przyimki bez rodzajników

Język włoski	Język wenecki
a/ad	a
con	co
da	da
di	de
in	in
per	par

Przyimki włoskie z rodzajnikami

	il	l’	lo	la	i	gli	le
a	al	all’	allo	alla	ai	agli	alle
da	dal	dall’	dallo	dalla	dai	dagli	dalle
di	del	dell’	dello	della	dei	degli	delle
in	nel	nell’	nello	nella	nei	negli	nelle
su	sul	sull’	sullo	sulla	sui	sugli	sulle

Przyimki weneckie z rodzajnikami

W rodzaju żeńskim przyimki nie łączą się z rodzajnikami. W rodzaju męskim mogą się łączyć lub nie, w zależności od wyboru piszącego.

	el	i
a	al	ai
co	col	coi
da	dal	dai
de	del	dei
in	ntel	ntei

Przysłówki

Język włoski	Język wenecki	Uwagi
più	pì/pi	„bardziej”
quando	quando che	„kiedy”
sempre	senpre	„zawsze”

Czasownik

• Włoskiej partykule przeczącej non odpowiada wenecka no.

Odmiana czasowników

• Bezokoliczniki włoskie pierwszej koniugacji mają końcówkę -are, a w weneckim ta końcówka ma postać -ar: wł. parlare – wen. parlar. Bezokoliczniki włoskie drugiej koniugacji mają końcówkę -ere, a w weneckim ta końcówka ma postać -ar: wł. correre – wen. córar.
• Czasowniki weneckie trybu oznajmującego poprzedza się odpowiednim rodzajnikiem: wł. arriva – wen. el/ła riva.
• Czasowniki weneckie trybu oznajmującego mają tę samą formę w liczbie pojedynczej i mnogiej. Na liczbę wskazuje odpowiedni rodzajnik: wł. può – wen. el/ła pol, wł. possono – wen. i/łe pol.
• W języku weneckim nie używa się czasu przeszłego dokonanego prostego. Zamiast niego, używa się czasu złożonego: wł. riformò – wen. el/ła gà riformà.
• Imiesłów bierny czasowników pierwszej koniugacji ma we włoskim końcówkę -ato lub -ata w zależności od rodzaju, zaś w weneckim -à. W liczbie mnogiej w weneckim, końcówka ta zwykle nie ma zaznaczonego akcentu i przybiera postać -ai, -ae: wł. passato, passata, passati, passate – wen. pasà, pasà, pasai, pasae. Analogiczną postać mają rzeczowniki o końcówkach -ato/-ata: wł. peccato – wen. pecà.
• Odmiana niektórych czasowników nieregularnych (wybrane formy):

Odmiana czasownika „być”:

Język włoski	Język wenecki	Forma gramatyczna
essere	èser	bezokolicznik
è	el/ła xe (również l'è)	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
sono	i/łe xe	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga
sia	el/ła sia	tryb łączący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
siano	i/łe sia	tryb łączący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga

Odmiana czasownika „mieć”:

Język włoski	Język wenecki	Forma gramatyczna
ho	go	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 1. osoba, l. pojedyncza
ha	el/ła ga	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
abbiamo	gavémo	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 1. osoba, l. mnoga
hanno	i/łe ga	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga

Odmiana czasownika „móc”:

Język włoski	Język wenecki	Forma gramatyczna
può	el/ła pol	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. pojedyncza
possono	i/łe pol	tryb oznajmujący, czas teraźniejszy, 3. osoba, l. mnoga

Różnice w ortografii

• Podwójne włoskie spółgłoski b, c, f, g, l, m, n, p, s, t odpowiadają pojedynczym w języku weneckim: wł. maggiore, polacco, appunto – wen. magiore, połaco, apunto.
• Włoskiej literze c przed i po samogłosce odpowiada s w słowach weneckich: wł. vicina, amici – wec. visina, amisi.
• Włoska litera l na początku wyrazu lub w połączeniach -al-, -il-, -ol-, a przed samogłoską przechodzi w wenecką ł: wł. logica, politica – wen. łogica, połitica. Taka konwencja jest stosowana w Wikipedii, niemniej jednak zamiast litery ł, spotykanej w niewielu alfabetach (prócz weneckiego właściwie tylko w polskim, łużyckim, białoruskiej łacince i nawaho), często pozostawia się l.
• Włoskiej literze m w połączeniach -mb-, -mp- odpowiada n w słowach weneckich: wł. campo, gamba – wec. canpo, ganba.
• Włoskiej literze s między samogłoskami odpowiada x w słowach weneckich: wł. famoso, fisiche – wec. famoxo, fixeghe.
• Włoskiej grupie chi oraz grupie cchi przed samogłoską odpowiada wenecka ci: wł. chiamati, vecchio – wen. ciamai, vecio.
• Włoskiej grupie gli przed samogłoską odpowiada wenecka j: wł. famiglia, tagliare – wen. faméja, tajar.
• Włoskiej grupie sc przed i odpowiada wenecka s: wł. scienza, crescita – wen. siensa, crèsita.
• Włoskiej dwugłosce uo odpowiada wenecka o: wł. uomo, scuola – wen. omo, scoła.

Przedrostki i przyrostki

Przyrostki

Język włoski	Język wenecki	Uwagi
-ale	-ałe
-bile	-biłe
-ese	-éxe/-exe	w przymiotnikach od nazw narodowości
-ico (m.), -ica (ż.)	-ego/-ico (m.), -ega/-ica (ż.)
-ione, -ione	-ion
-mente	-mente	tworzenie przysłówka
-ore	-or	wykonawca czynności
-tà	-tà/-tât

Zobacz też

• języki romańskie
• język wenetyjski

Przypisy

1. Gallo-Italian – MultiTree. multitree.linguistlist.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-02)]..
2. Ethnologue report for language code: vec.
3. Ethnologue report for language code: ita.

Linki zewnętrzne

• www.logosdictionary.org oraz www.logosquotes.org Słowa oraz cytaty w różnych językach. Bogaty materiał porównawczy.
• dialettando.com Strona na temat języka włoskiego i jego dialektów.

Kontrola autorytatywna (język):

• GND: 4187484-5
• NDL: 00560589
• J9U: 987012403287105171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Venetan
• БРЭ: 1907456
• DSDE: venetiansk