Graniczna Placówka Kontrolna Cieszyn

Graniczna Placówka Kontrolna Cieszyn – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy z Czechosłowacją.

Granica polsko-czechosłowacka, zmiana pełniąca służbę: por. Józef Grochowski i st. sierż Jan Bujak z GPK Cieszyn, nadporucznik Antoni Ríchošek oraz kpt. Jan Tíchy – przejście graniczne Cieszyn (most Wolności, most Przyjaźni)-Český Těšín (most Svobody, most Družby) (1970–1979)

PPK Cieszyn
GPK Cieszyn

GPK SG w Cieszynie

(maj 1991)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945[uwaga 1]
Rozformowanie	24 sierpnia 2005 (przekształcenie)
Tradycje
Rodowód	PPK Cieszyn GPK OP Cieszyn GPK WOP Cieszyn
Kontynuacja	GPK SG w Cieszynie PSG w Cieszynie PSG w Bielsku-Białej
Organizacja
Dyslokacja	ul. Graniczna Cieszyn
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	10 Oddział OP 4 Brygada WOP Komenda Wojewódzka MO Górnośląska Brygada WOP Beskidzki Oddział SG Śląski Oddział SG

Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Cieszynie – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej wykonująca kontrolę graniczną osób i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy z Czechosłowacją/Republiką Czeską^{[uwaga 2]}.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W październiku 1945 Naczelny Dowódca Wojska Polskiego nakazywał sformować na granicy 51 przejściowych punktów kontrolnych^{[uwaga 3]}. Graniczna placówka kontrolna Cieszyn powstała w 1945 jako drogowy przejściowy punkt kontrolny III kategorii o etacie nr 8/12^[1] . Obsada PPK składała się z 10 żołnierzy i 1 pracownika cywilnego^[2].

1 lipca 1965 Wojska Ochrony Pogranicza podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy^[3]. Graniczna Placówka Kontrolna Cieszyn weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej, kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW^[4].

1 października 1971 WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwa^[5]. GPK Cieszyn podlegało bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach.

Od 15 maja 1991 siedziba GPK Cieszyn znajdowała się na przejściu granicznym Cieszyn-Chotěbuz.

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 Graniczna Placówka Kontrolna Cieszynie weszła w podporządkowanie Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie^{[uwaga 4]} i przyjęła nazwę Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Cieszynie (GPK SG w Cieszynie).

1 grudnia 1998 Decyzją nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 5 sierpnia 1998^{[uwaga 5]}, GPK SG w Cieszynie została włączona w struktury Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu^[6] .

W 2000 rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 15 października 2002 GPK SG w Cieszynie przejęła wraz z obsadą etatową pod ochronę odcinek granicy państwowej, po zlikwidowanej Strażnicy SG w Cieszynie^[6] 

Jako Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Cieszynie funkcjonowała do 23 sierpnia 2005 i 24 sierpnia 2005 Ustawą z 22 kwietnia 2005 O zmianie ustawy o Straży Granicznej...^{[uwaga 6]} została przekształcona na Placówkę Straży Granicznej w Cieszynie (Placówka SG w Cieszynie).

Ochrona granicy

1 marca 2000, przekazano do wykonywania kontroli granicznej osób towarów i środków transportu utworzonej w strukturach Śląskiego Oddziału Straży Granicznej Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej w Lesznej Górnej^[6] :

• Leszna Górna-Horní Líštná
• Jasnowice-Bukovec.

15 października 2002 GPK SG w Cieszynie przejęła pod ochronę odcinek granicy państwowej, po zlikwidowanej Strażnicy SG w Cieszynie:

• Włącznie znak graniczny nr I/79, wyłącznie znak gran. nr I/104/3.

Podległe przejścia graniczne

Stan z 15 maja 1991

• Cieszyn (most Wolności, most Przyjaźni)-Český Těšín (most Svobody, most Družby)
• Cieszyn-Český Těšín
• Cieszyn-Chotěbuz
• Leszna Górna-Horní Líštná
• Jasnowice-Bukovec.

Stan z 23 sierpnia 2005

• Cieszyn (most Wolności, most Przyjaźni)-Český Těšín (most Svobody, most Družby)
• Cieszyn-Český Těšín
• Cieszyn-Chotěbuz.

Wydarzenia

• 1974 – GPK Cieszyn wizytował wiceminister Spraw Wewnętrznych gen. bryg. Tadeusz Pietrzak w obecności dowódcy WOP gen. bryg. Czesława Stopińskiego^[7].

Sąsiednie graniczne jednostki organizacyjne

• Strażnica SG w Lesznej Górnej ⇔ Strażnica SG w Zebrzydowicach – 15.10.2002–01.01.2002
• GPK SG w Lesznej Górnej ⇔ GPK SG w Zebrzydowicach – 02.01.2003–24.08.2005.

Komendanci/dowódcy granicznej placówki kontrolnej

• chor. Bronisław Cybulski^[8]
• por. Albin Flisak^[8]
• mjr Feliks Massalski^[8]
• kpt. Klukowski^[8]
• kpt. Stanisław Kosior^[8] (25.07.1961–28.02.1966)^[9]
• ppłk Leopold Bujak^[8]
• ppłk Stefan Burcan^[8] (1972–był w 1984^[10])
• ppłk Lucjan Budrewicz^[8] (był 15.05.1991^[11]).

Uwagi

1. Od 1991 graniczna placówka kontrolna Straży Granicznej.
2. Od 1 stycznia 1993 z Republiką Czeską.
3. Rozkaz nr 0304/Org. ND WP z 28.10.1945 → Prochwicz 2011 ↓, s. 123.
4. Zarządzenie nr 021 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 07.05.1991 utworzono Beskidzki OSG według etatu nr 44/06.
5. Decyzja nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 05.08.1998 w sprawie powołania zespołów do spraw nadzoru nad likwidacją Beskidzkiego OSG oraz rodzajów czynności likwidacyjnych. Polecił w niej przekazać podległe jednostki organizacyjne, majątek i sprzęt komendantom Karpackiego OSG i Śląskiego OSG.
6. W miejsce dotychczas funkcjonujących strażnic oraz granicznych placówek kontrolnych utworzono placówki Straży Granicznej. Funkcjonariusze i pracownicy pełniący służbę i zatrudnieni w strażnicach oraz granicznych placówkach kontrolnych Straży Granicznej stali się odpowiednio funkcjonariuszami i pracownikami placówek Straży Granicznej (Dz.U. z 2005 r. nr 90, poz. 757).

Przypisy

1. ASGran., sygn. 217/32 ↓.
2. Dominiczak 1985 ↓, s. 47.
3. Żurawlow 2014 ↓, s. 37–38.
4. Gacek 2005 ↓, s. 13.
5. Żurawlow 2014 ↓, s. 38.
6. muzeumsg ↓.
7. Gacek 2005 ↓, s. 42.
8. Jarmoliński 2013 ↓, s. 169.
9. Tadeusz Kosior. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2020-02-03]. (pol.).
10. Gacek 2005 ↓, s. 21.
11. Gacek 2005 ↓, s. 24.

Bibliografia

• HenrykH. Dominiczak HenrykH., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014.
• Zespół Wydziału Prezydialnego Śląskiego OSG (A.B.): Straż Graniczna od 1991–Śląski Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2016-12-27]. (pol.).
• Archiwum Straży Granicznej, zespół DWOP, sygn. 217/32, k. 56–60. Wykaz przejściowych punktów kontrolnych. Pismo z 9.11.1945.